Róża piżmowa

Róża piżmowa
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża piżmowa
Nazwa systematyczna
Rosa moschata Herrm. De Rosa 15. 1762[3][4]

Odmiana 'Nastarana'

Róża piżmowa (Rosa moschata Herrm.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Opisany został na bazie roślin uprawianych w Europie uznawanych za pochodzące z Persji. Utożsamiany jest z Rosa brunonii z południowo-zachodniej Azji, która to róża jednak nieco odbiega, choćby fenologią, od roślin europejskich, co tłumaczone jest ich długotrwałą hodowlą (krzyżowaniem, selekcją i mutacjami)^[5]. Róża piżmowa uprawiana jest jako ozdobna i była wykorzystana do utworzenia wielu odmian uprawnych cechujących się powtarzającym się i obfitym kwitnieniem^[6]. Jest to m.in. jeden z gatunków rodzicielskich róży damasceńskiej^[7]. W obszarze pierwotnego zasięgu roślina wykorzystywana jest także do wyrobu wody różanej i jako lecznicza^[5].

Zasięg geograficzny

Odmiana 'Temple Musk'

Gatunek pochodzi z południowo-zachodniej Azji, gdzie rośnie na obszarze od Afganistanu, poprzez północny Pakistan i północne Indie, Nepal, Sikkim, Bhutan po południowo-zachodnie Chiny^[5] (Syczuan, Tybet, Junnan^[8]) i Mjanmę^[8]. Podawana jest też z południowego Iranu^[9].

Roślina rozpowszechniona jest poza tym w uprawie, w Europie głównie w jej zachodniej i południowej części. W basenie Morza Śródziemnego jest rośliną dziczejącą (w Hiszpanii, Francji, Włoszech i Grecji)^[10]. Jako introdukowana wymieniana jest też z USA (Illinois, Alabama)^[11], z Meksyku, północno-zachodniej Afryki (Maroko, Algieria, Tunezja) i z nowozelandzkiej Wyspy Północnej^[9].

Morfologia

Odmiana 'Ballerina'

Pokrój

Krzew silnie rozgałęziony^[6], o pędach silnie rosnących, pnących lub zwieszających się^[10][5][8], osiągających 10^[5]–12^[10] m długości. Młode pędy nagie lub owłosione, czasem także z siedzącymi lub osadzonymi na krótkich trzonkach gruczołkami^[5]. Kolce rozmieszczone na pędach dość rzadko^[10][8], nieregularnie^[5], osiągają do 5 mm długości^[8][5], są brązowe, nieco spłaszczone, zgięte i stopniowo rozszerzające się ku szerokiej nasadzie^[5][8].

Liście

Osiągają do 9 cm długości wraz z ogonkiem. U nasady z przylistkami na znacznej długości przyrośniętymi do ogonka, z lancetowatymi końcami. Oś liścia z rzadkimi kolcami^[8]. Liście złożone, zwykle z 7 listkami o zmiennym kształcie i wielkości, nagie lub owłosione. Listki eliptyczne do jajowatych o długości od 2 do 6 cm, na końcach zaostrzone. Blaszka matowo zielona, od spodu jaśniejsza, na brzegu pojedynczo piłkowana^[5].

Kwiaty

Zebrane w obfite kwiatostany typu baldachogrono^[8] lub wiecha, wyjątkowo pojawiają się pojedynczo^[5]. Kwiaty o średnicy do 5 cm osadzone są na szypułkach ok. 2,8–3,5 cm długości^[8], owłosionych i ogruczolonych^[8][5]. Wsparte wąskimi i szybko opadającymi przysadkami^[5]. Hypancjum jajowate, u nasady owłosione^[8]. Działki kielicha są owłosione, wąskie, z długo wyciągniętym i zaostrzonym końcem, zwykle z 1 lub 2 parami łatek po bokach. Po kwitnieniu rozchylają się i odpadają. Korona kwiatu składa się z 5 płatków rosnących w jednym okółku, barwy białej, kształtu szerokojajowatego. Szyjki słupków owłosione, dłuższe od pręcików, złączone w kolumnę wystającą ponad bardzo wąskie orficjum^[8][5].

Owoce

Niełupki zebrane wewnątrz ciemnoczerwonego do purpurowoczarnego, mięsistego i nagiego lub ogruczolonego owocu pozornego (szupinkowego) mającego kształt kulisty do jajowatego o długości 1 cm^[8][5].

• 

  Kwiat

• 

  Kolce

• 

  Liść

Biologia i ekologia

Odmiana 'Robin Hood'

Odmiana 'Trier'

W zasięgu naturalnym rośnie w lasach i na ich skrajach oraz w zaroślach, w dolinach rzek, na obszarach górskich sięgając do rzędnej 2900 m n.p.m.^[8]

Róża o wonnych kwiatach^[8], przy czym charakterystyczny, piżmowy zapach utrzymuje się nawet u mieszańców^[7]. Kwitnie w naturze od maja do czerwca, rzadko do lipca^[8][5]. W uprawie rośliny te często powtarzają kwitnienie^[6][5]. Owoce dojrzewają od lipca do listopada^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Róża piżmowa zaliczana jest do serii Brunonianae Yu and Ku sekcji Synstylae de Candolle podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae^[10]. Badania molekularne (roślin opisanych jako R. brunonii) wskazują na bliskie pokrewieństwo w obrębie sekcji z takimi gatunkami jak: Rosa filipes, R. helenae, R. weisiensis i R. shangchengensis, tworzącymi klad określany jako grupa Rosa helenae^[12].

Synonimy

Takson opisywany był wielokrotnie pod różnymi nazwami. Za jego synonimy uznawane są nazwy^[3]:

Zastosowanie

Ze zdrewniałych pędów tej róży sporządza się laski. Kwiaty służą do wyrobu wody różanej (atar, otto)^[5]. Gatunek wykorzystywany jest także jako roślina lecznicza – przy infekcjach bakteryjnych, a korzenie stosuje się w przypadku chorób oczu^[5].

Róża ta uprawiana jest jako ozdobna na obszarach o łagodnym klimacie^[10] – źle znosi bez zabezpieczenia silne mrozy, przy czym jednak łatwo odrasta po przycięciu przemarzniętych pędów^[6]. Uprawiana może być z powodzeniem na obszarach do 6 strefy mrozoodporności^[13].

Gatunek ten wykorzystany został do wyhodowania wielu odmian ozdobnych róż, z reguły cechujących się silnym wzrostem, dużym zagęszczeniem pędów, powtarzaniem kwitnienia i bardzo dużymi, gęstymi kwiatostanami ze stosunkowo niewielkimi kwiatami, zwykle w odcieniach różu^[6]. Prawdopodobnie geny umożliwiające powtórne kwitnienie u wszystkich odmian róż ozdobnych odziedziczone zostały po przodkach pochodzących od róży piżmowej^[14]. Jest ona jednym z gatunków rodzicielskich m.in. róży damasceńskiej^[7]. Do odmian uzyskanych z róży piżmowej należą: 'Trier', 'Ballerina', 'Robin Hood', 'Rose Mozart'^[6].

Przypisy