Róża zapoznana

Róża zapoznana

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża zapoznana
Nazwa systematyczna
Rosa sherardii Davies Welsh Botanology Welsh Botanology; 1813 49 1813[3]
Synonimy
Rosa cujavica Sprib.,p.p. Rosa mollissima Willd.,p.p. Rosa omissa Déségl. Rosa tomentosa subsp. sherardii (Davies) A.Pedersen[3] Rosa tomentosa subsp. pseudoscabriuscula R. Keller Rosa scabriuscula auct. non Sm.[4] Rosa subglobosa Smith[5]

Kwiaty

Róża zapoznana, r. Sherarda (Rosa sherardii Davies) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Występuje w Europie Środkowej i Północno-Zachodniej, a jako gatunek zawleczony także w Ameryce Północnej. W Polsce jest jedną z najczęściej spotykanych róż. Tworzy zarośla w miejscach otwartych oraz na skrajach i wewnątrz widnych lasów. Znanych jest wiele mieszańców tego gatunku z innymi różami. Ma jadalne owoce (zarówno pozorne – czerwone i mięsiste, jak i właściwe – drobne niełupki, przy czym wymagają one oczyszczenia z włosków).

Zasięg geograficzny

Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej i Północno-Zachodniej. Zachodnia granica zasięgu obejmuje Wyspy Brytyjskie i Francję. Na północy róża ta rośnie po południową Norwegię, środkową Szwecję, na wschodzie przez kraje bałtyckie sięga po Białoruś i Ukrainę^[4][6]. Południowa granica zasięgu biegnie według części źródeł wzdłuż Alp i przez Węgry^[4], według innych obejmuje także północno-zachodnią część Gór Dynarskich i Masyw Rodopski^[6]. Jako gatunek introdukowany przez osadników szkockich rośnie także w Ameryce Północnej w Vermont^[5].

W Polsce gatunek jest częsty w wielu rejonach^[7] (opisywany jako jedna z najczęstszych róż^[8]) na niżu i w niższych położeniach górskich (do 1300–2000 m n.p.m.)^[4]. Liczne stanowiska ma zwłaszcza w Wielkopolsce, na Kujawach i wzdłuż doliny dolnej Wisły oraz w województwie świętokrzyskim. Rzadziej z kolei gatunek ten notowany jest w opolskim, łódzkim oraz w południowo-wschodnich i północno-wschodnich krańcach kraju^[9].

Morfologia

Silnie ogruczolone działki

• 

  Kolce

• 

  Owłosiony liść

• 

  Niedojrzałe owoce pozorne

Pokrój

Krzew o pędach łukowatych, przewisających, osiągający zwykle 2–3 m wysokości^[4][7], gęsto rozgałęziony^[10], tworzący zarośla^[5]. Gałązki kwiatonośne zygzakowato powyginane^[4]. Pędy pokryte kolcami silnymi, stopniowo rozszerzającymi się ku nasadzie, o kształcie zmiennym, przy czym zwykle są słabo zgięte, ewentualnie proste, choć wówczas też skierowane często ku dołowi^[4][7]. Osiągają 6–9 mm długości i 3–4 mm szerokości u nasady. Wszystkie kolce są zbliżone wielkością – brak kolców igiełkowatych^[5]. Bardzo rzadko zdarzają się gałązki kwiatonośne bez kolców^[4]. Gruczołki na trzoneczkach obecne na różnych częściach rośliny są czerwonobrązowe o zapachu opisywanym jako żywiczny^[5] lub podobnym do terpentyny^[4].

Liście

Opadające zimą, pierzasto złożone z 5–7 listków^[5]. U nasady z wąskimi przylistkami osiągającymi 10–14 mm długości i 3–5 mm szerokości, na brzegu ogruczolone, na powierzchni nagie lub owłosione. Osadki liściowe owłosione i z nielicznymi gruczołkami (czasem bez) oraz kolcami. Listki jajowate do eliptycznych o długości 30–45 (rzadko do 65) mm i szerokości 15–30 (rzadko do 45) mm, sinozielone, gęsto owłosione i od spodu czasem ogruczolone, na brzegu pojedynczo lub podwójnie piłkowane (po każdej stronie listków jest od 17 do 26 ząbków)^[4][5].

Kwiaty

Wyrastają pojedynczo lub zebrane w kwiatostany po 2–3, rzadziej 4. Szypułki zmiennej długości, zwykle od 12 do 17 mm, z rzadka ogruczolone, rzadko nagie. Na szypułce osadzone są dwa podkwiatki jajowato-lancetowate o długości 16–21 mm i szerokości 4–6 mm, na brzegu ogruczolone. Hypancjum kulistawe, o średnicy o długości ok. 5 mm, nagie lub z rzadkimi gruczołkami. Działki kielicha rozpostarte do podnoszących się, pierzasto podzielone, na grzbiecie gęsto ogruczolone, o długości 15–20 mm szerokości do 3,5 mm. Korona kwiatu o średnicy ok. 2,5 do 3,5 cm, składa się z 5 płatków barwy intensywnie różowej, rzadko białej. Płatki osiągają od 15 do 19 mm długości i 13–15 mm szerokości. Pręciki bardzo liczne. Owocolistki są 52. Szyjki słupków owłosione, wystają tworząc główkę ponad orficjum o średnicy 2–3 mm^[5][4].

Owoce

Niełupki, których w jednym kwiecie powstaje ok. 40^[5]. Mają one kształt elipsoidalny^[10] i osiągają 4,8–5,5 mm długości i 2,5–3,4 mm średnicy^[5][5]. Zebrane są wewnątrz czerwonego (po dojrzeniu), mięsistego i nagiego lub rzadko ogruczolonego owocu pozornego (szupinkowego) mającego kształt kulisty, jajowaty do gruszkowatego o długości 13–18 mm i średnicy 11–18 mm. Owoc pozorny zwieńczony jest trwałymi działkami wznoszącymi się pod kątem ku górze, ale nie stulonymi^[5].

Gatunki podobne

Spośród rosnących w Europie Środkowej róż o ogruczolonych działkach i owłosionych liściach wyróżnia się od róży rdzawej R. rubiginosa brakiem charakterystycznego dla tego gatunku, jabłkowego zapachu roztartych liści; od róży kutnerowatej R. tomentosa wzniesionymi, a nie rozpostartymi lub odgiętymi działkami; od róży jabłkowatej R. villosa i róży miękkiej R. mollis różni się brakiem nagle rozszerzającej się nasady kolców, szypułkami zwykle nieco dłuższymi od owoców^[5][4] oraz działkami kielicha zawsze podzielonymi i krótszymi od płatków^[11]. Generalnie róża zapoznana określana jest jako gatunek względnie łatwy do identyfikacji^[12].

Biologia i ekologia

Dojrzewające owoce

Kwitnie w czerwcu i lipcu^[7][5]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły^[13]. Owoce dojrzewają od sierpnia do listopada^[11].

Tworzy zarośla na skrajach lasów, miedzach, porzuconych pastwiskach, poboczach dróg, nieużytkach^[7][5], rośnie także w widnych lasach, w górach na piargach^[10]. Często na glebach zasobnych w węglan wapnia, kamienistych, szybko nagrzewających się^[10]. Mimo że preferuje gleby przepuszczalne, może rosnąć także na ciężkich glinach^[13]. Może rosnąć w miejscach nasłonecznionych i w półcieniu. Najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, ale nie toleruje stagnowania wody^[13]. Na gatunku tym stwierdzano żerowanie mszycy Chaetosiphon tetrarhodum. Galasy tworzy szypszyniec różany Diplolepis rosae i Diplolepis eglanteriae. Liście porażane bywają przez mącznikowca Podosphaera pannosa (wywołującego chorobę – mączniaka prawdziwego róży)^[14].

Liczba chromosomów 2n = 28^[5], 35^[7][5][4], 42^[5]. Takson najczęściej rejestrowany jest jako pentaploid (2n = 5x = 35)^[11].

Systematyka

Gatunek zaliczany jest do sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae^[5][15]. Wraz z dwoma najbliżej spokrewnionymi gatunkami (różą jabłkowatą R. villosa i miękką R. mollis) tworzy podsekcję Vestitae. W niektórych ujęciach te trzy gatunki bywają łączone w jeden – R. villosa sensu lato^[11], aczkolwiek analizy morfologiczne, cytologiczne i molekularne uzasadniają wyodrębnianie R. sherardii jako osobnego gatunku^[11]. Istnieją także ujęcia włączające R. mollis do R. villosa, w których z kolei R. sherardii włączana jest do szeroko ujmowanej róży kutnerowatej Rosa tomentosa^[16].

Mieszańce

Gatunek tworzy mieszańce m.in. z takimi gatunkami jak:

• róża alpejska Rosa pendulina^[7]
• róża drobnokwiatowa Rosa micrantha^[17]
• róża dzika Rosa canina = R. ×rothschildii Druce^[17]
• róża gęstokolczasta Rosa spinosissima = R. ×involuta Sm.^[17]
• róża francuska Rosa gallica^[7]
• róża kutnerowata Rosa tomentosa = R. ×suberectiformis Wolley-Dod^[17]
• róża miękka Rosa mollis = R. ×perthensis Rouy (syn. R. ×shoolbredii Wolley-Dod)^[17]
• róża pnąca Rosa arvensis^[17]
• róża polna Rosa agrestis^[17]
• róża rdzawa Rosa rubiginosa^[7] = R. ×suberecta (Woods) Ley (syn. R. ×burdonii Wolley-Dod)^[17]
• róża sina Rosa dumalis^[7] = R. ×alpestris Rapin ex Reut.^[17]

Zastosowanie

Jak w przypadku wielu róż, także i u tego gatunku owoce pozorne są jadalne i stanowią wartościowe źródło witaminy C. Owoce właściwe po oczyszczeniu z włosków i rozdrobnieniu stanowić mogą cenny dodatek do potraw ze względu na zasobność w witaminę E^[13].

Roślina sadzona bywa jako ozdobna, podczas kwitnienia bywa wykorzystywana na kwiaty cięte^[18].

Przypisy