Różaniec (województwo lubelskie)

Artykuł

50°20′2″N 22°50′2″E

- błąd

39 m

WD

50°20'2"N, 22°50'2"E, 50°23'N, 22°48'E

- błąd

39 m

Odległość

0 m

Różaniec
wieś
Ilustracja
Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Różańcu
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

biłgorajski

Gmina

Tarnogród

Liczba ludności (2011)

1479[1]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

23-420[2]

Tablice rejestracyjne

LBL

SIMC

0901335

Położenie na mapie gminy Tarnogród
Mapa konturowa gminy Tarnogród, po prawej znajduje się punkt z opisem „Różaniec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Różaniec”
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego
Mapa konturowa powiatu biłgorajskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Różaniec”
Ziemia50°20′02″N 22°50′02″E/50,333889 22,833889
(c) Zbigniew Czernik / Wikimedia PL, CC BY 3.0
Kościół filialny pw. św. Stanisława Kostki w Różańcu I
Kamień na miejscu dawnej cerkwi i cmentarza
Pomnik ofiar niemieckiego terroru podczas II wojny światowej w Różańcu
Szkoła podstawowa in. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Różańcu II

Różaniec – wieś w Polsce na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Tarnogród.

Krótki opis

Różaniec leży w południowej części województwa lubelskiego nad rzeką Pasternik (dopływ Lubieni). Dzieli się na trzy części: sołectwo Różaniec Pierwszy (880 mieszk.) i Różaniec Drugi (676 mieszk.) oraz tzw. Różaniec-Szkoła. Ze względu na taki podział, obie części posiadają własnych sołtysów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie zamojskim.

W skład parafii pw. Św. Antoniego wchodzą dwa kościoły; kościół filialny jest pod wezwaniem Św. Stanisława Kostki. W miejscowości są dwie szkoły podstawowe (w Różańcu I, Szkoła Podstawowa im. kardynała Stefana Wyszyńskiego).

We wsi zlokalizowany jest Zespół Szkół Agrotechnicznych im. Wincentego Witosa (dawniej Zespół Szkół Rolniczych w Różańcu). W latach 70. i 80. szkoła ta przeżywała swoje złote lata, jednak obecnie ze względu na koniunkturę w rolnictwie, szkoła musiała się nieco przekwalifikować; szkoła prowadzi także studium policealne.

W Różańcu znajduje się czynny cmentarz rzymskokatolicki; pierwotnie we wsi istniał także założony w 1848, użytkowany do lat 50. XX w. greckokatolicki i prawosławny cmentarz grzebalny.

Części wsi

Integralne części wsi Różaniec[3][4][5]
SIMCNazwaRodzaj
0901341Bolesławinczęść wsi
0901358Jamieńszczyznaczęść wsi
0901364Popówkaczęść wsi
0901370Różaniec Drugiczęść wsi
0901387Różaniec Pierwszyczęść wsi
0901393Różaniec-Szkołaczęść wsi

Historia

Wieś została założona w roku 1550 przez Jana Dymitra Kuźmę, aktem erekcyjnym króla Zygmunta II Augusta, który nadał przywilej osadniczy z prawem karczowania puszczy nad rzeką Lubienią. Królewską wieś Różaniec zamieszkiwało pierwotnie dwudziestu kmieci z których każdy posiadał pół łana pola, oraz bartnicy. We wsi znajdował się także młyn wodny. W 1588 roku Różaniec razem z całym starostwem zamechskim znalazł się w posiadaniu kanclerza Jana Zamojskiego, który w 1589 włączył wieś do Ordynacji Zamojskiej. W 1591 pierwszy raz wzmiankowana jest prawosławna cerkiew Narodzenia Matki Bożej w Różańcu, która prawdopodobnie krótko po zawarciu aktu unii brzeskiej przeszła do Kościoła katolickiego obrządku bizantyjskiego[6].

W 1624 wieś została doszczętnie spalona i zniszczona podczas najazdu tatarskiego. W wyniku najazdu około pięciuset osób zabito lub zabrano do niewoli. Wieś jednak szybko się odbudowała i już w 1629 roku stał nowy folwark ordynacki. W początkach XVII w. we wsi istniał też dwu łanowy folwark wójtowski, który był w posiadaniu rodziny Jamińskich – wnuków założyciela wsi. Podczas potopu szwedzkiego różaniecki folwark został ponownie zniszczony, ale już w 1664 roku odbudowano zabudowania dworskie i odnowiono ogród. Na początku osiemnastego stulecia w folwarku znajdował się budynek czeladni z którego korzystał podstarości, a także staw rybny. W 1705 zbudowano w Różańcu browar, a w 1707 roku na rzece Lubieni odbudowano młyn z foluszem. Przemarsze wojsk w czasie wojny północnej sprawiły, że wieś znowu została wyniszczona. W roku 1739 wzniesiono nową cerkiew drewnianą na miejscu poprzedniej (według innego źródła nastąpiło to dopiero w 1811[6]).

Wieś była wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1628 (12 łanów kmiecych)[7], 1651[8], 1658[9] i 1674[10], gdy we wsi było 63 domy.

W drugiej połowie XVIII wieku Różaniec zaczął pełnić funkcję klucza dóbr ordynacji, do którego należały Płusy i Wola Różaniecka. Podczas zaboru austriackiego w 1784 roku ówczesny ordynat osadził w Różańcu 12 rodzin niemieckich. W Królestwie Polskim po 1815 Różaniec stał się wsią graniczną. Podczas powstania w 1863 roku miejscowi chłopi rekrutowali się do oddziałów powstańczych a dwór zaangażowany był w przemyt broni z Galicji. W XIX wieku miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Wola Różaniecka[6].

W 1921 roku wieś liczyła 325 domów, w których zamieszkiwało ok. 2 tys. mieszkańców Polaków, Ukraińców i Żydów. W latach międzywojennych główny folwark wyłączono z Ordynacji i w 1934 roku przejął go Państwowy Bank Rolny. Na terenie Różańca był też drugi folwark, zwany Bolesławin. W 1936 rozebrano cerkiew w Różańcu. Czynny natomiast do końca II wojny światowej był cmentarz prawosławny[6].

18 marca 1943 w czasie okupacji niemieckiej jednostki Wehrmachtu, SS i żandarmerii dokonały pacyfikacji wsi. Spłonęło wówczas około 260 gospodarstw[11] i zginęło ok. 200[12] mieszkańców Różańca. W dniu 7 maja 1980 r. miejscowość została odznaczona Krzyżem Partyzanckim.

Kościół

Cerkiew greckokatolicka.

W 1591 roku w Różańcu już od jakiegoś czasu istniała cerkiew Narodzenia Matki Bożej. W 1701 roku zbudowano ostatnią cerkiew, która była filią parochii w Babicach. W 1842 roku Unici z Babic przeszli na prawosławie, a w Różańcu utworzono samodzielną parafię, która w 1875 roku na mocy likwidacji unickiej diecezji chełmskiej ponownie stała się świątynią prawosławną, a w 1919 roku została przejęta przez rzymsko-katolików.

Kościół rzymskokatolicki.

Rzymsko-katolicy z Różańca należeli do parafii w Tarnogrodzie. W latach 1906-1907 zbudowano murowaną kaplicę pw. św. Antoniego Padewskiego. W 1919 roku cerkiew prawosławna została przejęta przez kościół rzymskokatolicki, ale już w 1936 roku z powodu złego stanu technicznego została rozebrana. W latach 1958-1961 do kaplicy dobudowano drewnianą nawę główną i nawy boczne z kruchtą. W 1968 roku dobudowano zakrystie i przedsionki. Pierwszym rektorem tego kościoła został wikariusz tarnogrodzki ks. Edward Wawerski, a po jego wyjeździe do USA, obowiązki rektora pełnił ks. emeryt Marian Szarek. W 1973 roku rektorem kościoła został ks. Franciszek Łysikowski.

30 września 1975 roku dekretem bp Bolesława Pylaka została erygowana parafia, a w jej skład weszły Różaniec, Wola Różaniecka i Kolonia Różaniecka. 20 lipca 1980 roku poświęcono cmentarz parafialny. W latach 1983-1991 w Różańcu I zbudowano murowaną kaplicę filialną pw. św. Stanisława Kostki, której poświęcenia 20 września 1992 roku dokonał bp Jan Śrutwa. W 1989 roku w dzwonnicy przy kościele parafialnym zainstalowano dzwony[13].

Proboszczowie
1975–1981. ks. Franciszek Łysikowski.
1981–2014. ks. Stanisław Skrok.
2014–2016. ks. Józef Godzisz.
2016– nadal ks. Wiesław Banaś.

Parafia przynależy do dekanatu Tarnogród w diecezji zamojsko-lubaczowskiej[14].

Osoby związane z Różańcem

Sport

W miejscowości istnieje klub sportowy „Grom” Różaniec, który obecnie gra w IV lidze, gr. lubelskiej[15]. W Różańcu Pierwszym znajduje się także boisko wielofunkcyjne „Orlik”, z którego mogą korzystać mieszkańcy całej gminy.

Przypisy

  1. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1087 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06].
  6. ↑ a b c d Kawałko D., Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s. 220.
  7. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 128)
    [Cytat: Rozaniec: de laneis 12 per gr 30; pop de sinagoga fl. 2; molendinum korzecznik 1 rotae gr 24; tabernator ab hortulania libera gr 12; inquilini pauperes 6 per gr 2.....................15/18/0]
  8. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1851. Wydawnictwo WSP Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 99)
    [Cytat: Rozaniec: de laneis 12 per gr 30, sinagoga libera, molendinum korecznik 1 rothae gr 12, tabernator ab hortulania libera gr 12, inquilini pauperes 6 per gr 2..................13/6/0]
  9. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodniej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1858. Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 154)
    [Cytat: Rozaniec: de laneis 5 cum medio per gr 30, item de laneo 1 gr 30, ecclesia libera, molendinum korecznik emptitium 1 rotae gr 24, tabernator ab hortulania libera gr 12, inquilini pauperes 6 per gr 2..........................8/3/0
    Lanei vero ante advocatialis, vero laneus 1 cum medio desolati et abiurati........................5/15/0    ]
  10. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowzytnej. Źródła dziejowe tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 145)
    [Cytat: Rozaniec ad Tarnogrod: a personis subditorum romanorum quam rutenorum utriusque sexus cum popone n[umer]o sexaginta duo in summa fl. ...............63/0]
  11. ↑ Józef Fijałkowski, Jan Religa „Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945”. Książka i Wiedza 1981
  12. ↑ Kazimierz Leszczyński „Pacyfikacje wsi” (wykaz wsi spacyfikowanych przez okupanta niemieckiego, sporządzony na podstawie materiałów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo Zachodnie, 1962, s. 230-235.
  13. ↑ Historia parafii
  14. ↑ Parafia pw. św. Antoniego Padewskiego. Różaniec
  15. ↑ Skarb - Grom Różaniec, www.90minut.pl [dostęp 2022-10-08].

Bibliografia

  • Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamojskiey przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwistę. 1834 r.
  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Red. Bronisław Chmielowski, Władysław Walewski. T. IX. Warszawa 1888.S. 853.
  • Wiesław Bondyra, Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego. Lublin – Zamość 1992.
  • Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny – miejscowości dawnego województwa zamojskiego. Zamość 2003. ss. 429 – 431.

Linki zewnętrzne

Gmina Tarnogród
Miasto
Wsie
Integralne części wsi

Herb Gminy Tarnogród

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
Szkoła w Różańcu.jpg
Autor: Roch Mściwój, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek szkoły podstawowej w Różańcu
Pomnik Różaniec.jpg
Autor: Roch Mściwój, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik pamięci ofiar II wojny światowej w Różańcu
Różaniec Kościół.jpg
Autor: Qqerim, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół parafialny pw. św. Antoniego Padewskiego w Różańcu
Różaniec - kościół (1).jpg
(c) Zbigniew Czernik / Wikimedia PL, CC BY 3.0
Różaniec - kościół filialny pw. św. Stanisława Kostki w Różańcu I
Kamień pamięci cerkwi i cmentarza.jpg
Autor: Roch Mściwój, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamień upamiętniający dawną cerkiew i cmentarz w Różańcu