Równe

Równe

Рівне

Sala Filharmonii Równeńskiej, dawny kościół św. Antoniego
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	rówieński
Burmistrz	Oleksandr Tretiak
Powierzchnia	59 km²
Wysokość	136 m n.p.m.
Populacja (2020) • liczba ludności	245 272[1]
Nr kierunkowy	+380 362
Kod pocztowy	33000-499
Tablice rejestracyjne	BK
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego Równe
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Równe
50°37′N 26°15′E/50,616667 26,250000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Równe (ukr. Рівне / Riwne, jid. ראָװנע, Rowne) – miasto na Ukrainie, stolica obwodu rówieńskiego i rejonu rówieńskiego. Liczba mieszkańców w 2020 roku wynosiła 245 272^[1].

Miasto położone nad rzeką Uście. Przez miasto przechodzi główna droga Kijów-Żytomierz-Równe-Dubno-Lwów-Czop; Równe-Łuck-Uściług. Leży na głównej drodze między Warszawą a Kijowem, około 200 km od polskiej granicy.

W mieście znajdują się dwie wyższe uczelnie, dwa teatry, muzeum historyczno-krajoznawcze, drewniana cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z XVIII w., pomnik ofiar faszyzmu z 1968 r. Wzmiankowane po raz pierwszy w 1283 r. Magdeburskie prawo miejskie miasto otrzymało w 1492 r. Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[2]. Około 80 km na północ od miasta (140 km od granicy z Polską) znajduje się Rówieńska Elektrownia Jądrowa.

Historia

XIII w. – pierwsze osiedlenia w okolicach miasta, niedaleko współczesnej wsi Barmaki. Pierwsza wzmianka historyczna o Równem pochodzi z 1283 roku, kiedy miasto znajdowało się w zależności od Złotej Ordy. W połowie XIV wieku zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie w 1569 do Korony Królestwa Polskiego, kiedy to stało się siedzibą sądu ziemskiego^[3]. Administracyjnie przynależało do powiatu łuckiego województwa wołyńskiego prowincji małopolskiej Korony.

1479 – po śmierci księcia Neswickiego Równe stało się własnością jego żony Marii, która zaczęła nazywać siebie księżną Rówieńską. W roku 1496 Tatarzy oblegli miasto. W 1500 roku król Polski nadał miastu przywilej odbywania jarmarku. W 1548 roku w Równem zbudowano pierwszy kościół katolicki. W 1570 roku Tatarzy spalili miasto.

Dwór Lubomirskich „Na Górce” w XIX w. (rys. Napoleona Ordy)

Do początku XVII wieku Równe należało do dóbr książąt Ostrogskich. W 1723 roku Równe przeszło od Walewskich na książąt Lubomirskich. Rodzinie tej miasto zawdzięcza rozwój, gdyż stało się centrum ich dóbr na Wołyniu. Jerzy Aleksander Lubomirski rozpoczął budowę pałacu barokowego na wyspie. Po Ugodzie kolbuszowskiej z 1753 roku Stanisław Lubomirski stał się jednym z najzamożniejszych magnatów, w związku z czym postanowił odzwierciedlić to w rezydencji w Równem, którą zaczął wznosić jego ojciec. Lubomirscy przez 200 lat rezydowali w tutejszym zamku, który przebudował dla nich Jan de Witte w stylu rokokowym. W 1792 roku w siedzibie Lubomirskich gościł Tadeusz Kościuszko. Po rozbiorze Polski Równe znalazło się w 1793 w zaborze rosyjskim jako stolica ujezdu rówieńskiego w guberni wołyńskiej. W 1794 roku Równe było zagrożone niewypłacalnością, dlatego Józef Lubomirski (1749–1817) przekazał majątek żonie Ludwice Sosnowskiej. W 1817 roku Fryderyk Wilhelm Lubomirski wyprowadził się z pałacu do mniejszego pałacyku „Na Górce”, a stary pałac zaczął niszczeć.

W 1835 roku Fryderyk Wilhelm Lubomirski zorganizował przeniesienie do Równego Gimnazjum Łuckiego z Klewania, na potrzeby którego powstał specjalny budynek na przekazanym przez niego gruncie. W 1873 roku przeprowadzono przez miasto linię kolejową. W II poł. XIX wieku wokół miasta rozpoczęto prace fortyfikacyjne i zamieniono je w twierdzę.

15 maja 1891 pożar strawił dwie trzecie miasta^[4].

W czerwcu 1916 roku, podczas I wojny światowej, z rejonu miasta wyruszyła rosyjska ofensywa Brusiłowa.

II Rzeczpospolita

Pałac Lubomirskich przed 1945

W latach 1919–1939 miasto ponownie należało do Polski. Miasto było wówczas siedzibą wiejskiej gminy Równe. W dniach 3–9 lipca 1920 roku o miasto z Armią konną Budionnego walczyły polskie oddziały generała Kazimierza Raszewskiego. W latach 30. XX wieku w Równem powstała grupa poetycka „Wołyń” – w jej skład wchodził Czesław Janczarski, Zuzanna Ginczanka, Józef Łobodowski, Jan Śpiewak, Wacław Iwaniuk, Władysław Milczarek. W tym czasie powstały nowa poczta, elektrownia, osiedle mieszkaniowe, a od 1930 organizowano Targi Wołyńskie.

W 1939 roku miasto liczyło 41,5 tys. mieszkańców (w tym 21 tys. Żydów i 15 tys. Polaków) i było największym miastem województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku. Było też dużym kresowym garnizonem wojskowym. Stacjonowało tu m.in. dowództwo i sztab 13 Kresowej Dywizji Piechoty.

II wojna światowa

Od września 1939 roku miasto było pod okupacją sowiecką, a od 28 czerwca 1941 do początku 1944 pod okupacją niemiecką.

W październiku 1941 Niemcy utworzyli w mieście duże getto dla ludności żydowskiej. 6-7 listopada 1941 około 15 tys. mieszkańców miasta i okolicy pochodzenia żydowskiego zostało zebranych w podmiejskich Sosenkach i rozstrzelanych przez Einsatzgruppe C oraz kolaborującą z Niemcami policję ukraińską^[5]. W lipcu 1942 kolejne 5 tys. Żydów przewieziono do kamieniołomu pod Kostopolem i tam zamordowano^[5].

W czasie II wojny światowej miały miejsce także liczne zbrodnie na polskiej ludności miasta. 18 listopada 1943 policja ukraińska i gestapo zamordowały w Równem 1864 osoby, w tym ok. 100 członków Armii Krajowej^[6]. Podczas rzezi wołyńskiej miasto stało się ośrodkiem, do którego kierowali się polscy uchodźcy z wiosek eksterminowanych przez UPA. Liczebność Polaków wzrosła do 30 tysięcy, często koczujących pod gołym niebem. Ponad 20 tysięcy z nich Niemcy wywieźli na roboty przymusowe w III Rzeszy^[7].

Na terenie powiatu działała polska konspiracja zorganizowana w Obwód Równe AK, której członkowie weszli w 1944 w skład 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty. W następstwie ofensywy Armii Czerwonej oraz oddziałów partyzanckich miasto zostało zdobyte 2 lutego 1944.

Współczesność

Sobór Opieki Matki Bożej

W roku 1945 Równe, podobnie jak cały obszar Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, zostało odłączone od Polski i włączone do Ukraińskiej SRR, od 1991 należy do państwa Ukraina. W mieście działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej.

W latach 1990–2000 został zbudowany Sobór Opieki Matki Bożej, jedna z dwóch^[a] katedr eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (od 2018 r. Kościoła Prawosławnego Ukrainy). Jest to jedna z największych świątyń na terytorium Ukrainy, o długości 51 metrów, szerokości 42 metrów i wysokości 55 metrów. Cerkiew wieńczy trzynaście kopuł^[8].

W 2002 roku w mieście odsłonięto pomnik dowódcy UPA Dmytra Klaczkiwskiego, inicjatora mordów na ludności polskiej w czasie II wojny światowej na Wołyniu.

Równe jest miastem partnerskim Piotrkowa Trybunalskiego i Zabrza.

Zabytki

Kościół Narodzenia NMP

Cmentarz 182 żołnierzy polskich z 1920 r.

istniejące:

• kościół pw. Narodzenia NMP i św. Antoniego z 1858 r. w stylu neogotyckim, proj. Konstanty Wojciechowski, sfinansował budowę Roman Sanguszko ze Sławuty (ob. w kościele mieści się filharmonia, w 1958 r. zburzono dwie wieże)
• kościół św. Józefa na Woli z 1764 roku i cmentarz 182 żołnierzy polskich poległych podczas wojny 1920 roku – ul. Dubeńska
• kościół pw. św. św. Piotra i Pawła (dawny garnizonowy) z 1934 r. w stylu modernistycznym (proj. Witold Czeczott-Danilewicz); inicjatorem budowy był kapelan ks. Antoni Butrymowicz – ul. Soborna 213
• willa secesyjna z 1903 r. (ob. muzeum sztuki) – ul. Petlury 17
• cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1756 r. (drewniana) – ul. Szewczenki 113
• wielka synagoga z pocz. XIX wieku – ul. Szkolna
• mała synagoga z poł. XIX wieku – Szkolna
• dawne gimnazjum z 1834 r. fundacji księcia Fryderyka Lubomirskiego (dawna siedziba Ericha Kocha, ob. muzeum) – ul. Drahomanowa 19
• oranżeria Lubomirskich w parku pałacowym
• dawny Zarząd Polskiej Macierzy Szkolnej
• pałacyk ks. Fryderyka Lubomirskiego „Na Górce” z ok. 1840 roku
• sobór prawosławny Zmartwychwstania Pańskiego z 1895 roku
• budynek Poczty Polskiej z 1931 r. w stylu modernistycznym (proj. Julian Neyman) – dawna ul. 3 Maja
• Gimnazjum Rówieńskie z 1835 roku z fundacji Fryderyka Lubomirskiego (proj. Franciszek Miechowicz)
• osiedle modernistyczne dla pracowników administracji państwowej (zniekształcone po 1945 roku)
• grodzisko na przedmieściu Basowy Kąt

nieistniejące:

• zamek przebudowany na pałac w stylu barokowym, rozebrany w 1945 roku

• 

  Kościół św. Piotra i Pawła

• 

  Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej (Uspienska)

• 

  Sobór Zmartwychwstania Pańskiego

• 

  Willa secesyjna, ul. Petlury 17

• 

  Dom secesyjny, ul. Petlury 19

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, metalowy, chemiczny, materiałów budowlanych, meblarski oraz lniarski^[9].

Transport

Dworzec kolejowy Równe

Równe jest obecnie największym węzłem komunikacyjnym na Wołyniu. Mieści się tu także port lotniczy Równe.

Sport

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Hallerczyk Równe (2 tytuły mistrza Wołynia, jeden z najsilniejszych klubów na Wołyniu w dwudziestoleciu międzywojennym), Sokół Równe (1 tytuł mistrza Wołynia), Pogoń Równe i PKS Równe.

Równe jest ośrodkiem sportu żużlowego. Drużyna Kaskad Równe występowała w 2011 i 2013 w II lidze polskiej. Ponadto w mieście odbywają się zawody mistrzowskie rangi europejskiej.

Ludzie związani z Równem

• Karol Baliński – burmistrz Równego od 1920
• Stanisław Bolkowski – naukowiec, profesor, inżynier, specjalista z dziedziny elektrotechniki
• Władysław Czajka (ur. 1952) – polski kapłan katolicki, proboszcz i dziekan rówieński
• Bogdan Czaykowski – polski poeta, krytyk, tłumacz, prof. em. Uniwersytetu Kolumbii Bryt., ur. w Równem
• Kazimierz Chromiński – polski dowódca wojskowy, pułkownik piechoty Wojska Polskiego
• Zuzanna Ginczanka – polska poetka
• Ludwik Górecki – polski lekarz dermatolog, profesor
• Jan Kobylański (ur. 1923) – polski przedsiębiorca z Urugwaju, twórca i prezes USiOPAŁ, ur. w Równem
• Pelagia Majewska – polska pilotka samolotów, szybowcowa rekordzistka kraju i świata, działaczka społ., ur. w Równem
• Ihor Marko – ukraiński żużlowiec, mistrz Europy juniorów z 1986, urodzony w Równem
• Stanisław Michalski – polski działacz oświatowy, urodzony w Równem
• Andrzej Milczanowski (ur. 1939) – polski prawnik i polityk, urodzony w Równem
• Władysław Milczarek – polski poeta i prozaik, urodzony w Równem
• Adam Ostaszewski herbu Ostoja – polski prezydent miasta w Równem, później w Płocku
• Olga Pasiecznik – śpiewaczka (sopran) Warszawskiej Opery Kameralnej, urodzona w Równem
• Oskar Perlin – polski iberysta, autor popularnych słowników języka hiszpańskiego, wykładowca UW, urodzony w Równem
• Józef Polak (ur. 1867) - polski lekarz higienista i działacz społeczny, twórca Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego
• Ryszard Przybylski (ur. 1928) – polski prof., eseista, tłumacz, 4-krotny finalista Nagrody Nike, ur. w Równem
• Jerzy Sztandera
• Jan Śpiewak – polski poeta, eseista i tłumacz
• Anna Walentynowicz – polska działaczka, współzałożycielka NSZZ „Solidarność”, dama Orderu Orła Białego, ur. w Równem
• Zofia Terné – polska aktorka kabaretowa, śpiewaczka, ur. w Równem
• Uszer Zibes – polski rabin, w latach 1961–1966 naczelny rabin Polski, urodzony w Równem
• Stanisław Zieliński – polski wojskowy, kawaler orderu Virtuti Militari
• Jarosław Jewdokimow (ur. 1946) – śpiewak tradycyjnego repertuaru popularnego, mieszkający i tworzący w Rosji
• Halina Ziółkowska-Modła (1924-2015) – wieloletnia redaktor kwartalnika „Wołyń i Polesie” wydawanego w Oświęcimiu w latach 1995–2015, ur. w Równem^[10]
• Stanisław Ziętara

Miasta partnerskie

• Zwoleń, Słowacja
• Zabrze, Polska
• Widyń, Bułgaria
• Radomsko, Polska
• Piotrków Trybunalski, Polska

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Równe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 818 .
• Tynne 1.) wś, pow. rówieński, 4 w. od Równego, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 716 .. Obecnie osiedle Równego położone na południowy zachód od centrum
• Historia miasta w rzecz-pospolita.com
• Równe – portal internetowy
• Miasto Równe
• Radziecka mapa topograficzna 1:100 000. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
• infomisto.com – Mapa Równe
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona