Rędzina

Rędzina wytworzona na skałach kredowych mastrychtu, Kozubowski Park Krajobrazowy

Rędzina – (również gleby darniowe-węglanowe) płytka międzystrefowa gleba kalcymorficzna powstała na skałach wapiennych. Rędziny są na ogół glebami żyznymi jednakże z powodu trudności w uprawianiu są zakwalifikowane jako gleby klas od IIIa do V. W niektórych systemach klasyfikacji gleb (FAO, WRB) rędziny odpowiadają niektórym typom leptosoli i kambisoli[1].

Charakterystyka

Rędziny są zbudowane na skałach wapiennych. Mają niewielką warstwę humusową, wytworzoną głównie przez szczątki traw. Ze względu na niewielką miąższość są bardzo narażone na erozję [2].

Nazwa „rędzina” pochodzi od staropolskiego słowa „rzędzić” (mówić, gwarzyć). Gleby te zawierają dużo części szkieletowych (żwirów i kamieni) i w trakcie orki „gwarzą” z rolnikiem. W terminologii Radzieckiego Towarzystwa Gleboznawczego gleby darniowe-węglanowe[3].

Skład chemiczny

Rędziny są bogate dwuwartościowe kationy – wapniowe i magnezowe. Ze względu na odczyn bliski obojętnemu, znaczny udział w zasobach przyswajalnego dla roślin azotu mają jony azotanowe, podczas gdy w glebach kwaśnych typowa jest przewaga jonów amonowych. Rędziny są stosunkowo ubogie w żelazo, a zawartość fosforu i potasu mają porównywalną z innymi typami gleb[4]. Bufor wodorowęglanowy gleb wapiennych ma właściwości neutralizujące zakwaszenie, niemniej, lokalny wpływ procesów zachodzących w glebie i ściółce, np. w zasięgu oddziaływania buka, może prowadzić do kwasowości porównywalnej z glebami bielicowymi[5].

Profil

Profil rędziny

Rędziny znajdują się na warstwie skał węglanowych, na których znajduje się warstwa gleby[2]. Układ warstw rędziny zapisywany symbolicznie ACca-Cca-R[6], w niektórych przypadkach kiedy skały węglanowe są głęboko albo na skutek naturalnego nanoszenia albo antropogenicznego (Rigosole) profil glebowy może wyglądać tak: Aca-ACca-Cca-R lub kiedy warstwa nanosu jest odpowiednio duża: A-Aca-ACca-Cca-R[7]

  • A – poziom próchniczny
  • C – poziom skały macierzystej
  • R – poziom skały litej
  • ca – znaczny udział związków wapnia w poziomie.

Poziom próchniczny w zależności od ilości i rozdrobnienia skał wapiennych ma barwę od czarnej (takiej jak w czarnoziemach) po białawą (taką jak w bielicach)[7].

Występowanie

Rędziny nie są glebami strefowymi i ich tworzenie się jest uzależnione w zasadzie tylko od skał leżących pod powierzchnią[3]. Gleby te występują na skałach wapiennych[2], można je spotkać na wszystkich kontynentach w różnych strefach klimatycznych.

Azja

Rędziny w Azji występują na Wyżynie Środkowosyberyjskiej, gdzie na terenie międzyrzecza ocko-angarskiego i angarsko-leńskiego stanowią według różnych badań 30-50% ogólnego obszaru. Jednakże w tym regionie pojawiają się rędziny mające poziom glebowy wynoszący nawet do 25 centymetrów, a poziom, na którym jeszcze występuje humus (czyli warstwa wierzchnia i warstwa przejściowa), nawet do 1 metra[8]. Rędziny występują również, choć w mniejszym stopniu i zdecydowanie gorszej jakości, w Azji Mniejszej[9]. Dodatkowo istnieją również na wschód od Morza Białego, jednakże występują tam w bardzo małych wyspach, przez co na mapach gleb świata nie są zaznaczane[10].

Europa

Rędziny w Europie powstają głównie na obszarach, na których są skały wapienne, szczególnie dużo tego typu gleb jest na terenie francuskich równin[11]. Występują także w mniejszych ilościach w pasie równoleżnikowym obejmującym wyżyny niemieckie i polskie[12], natomiast w strefie śródziemnomorskiej, we Włoszech oraz Hiszpanii, tworzą niewielkie wyspy lub mozaiki i z tego powodu nie są zaznaczane na mapach świata[9].

Ameryka Północna

Rędziny w Ameryce występują w dużych ilościach tylko w Teksasie, jednakże ze względu na miąższość warstwy wierzchniej przypominają gleby inicjalne i nie są uprawiane[2]. Poza tym występują w niewielkich ilościach na przedgórzach Kordylierów[13]. Skały węglanowe, na których mogłyby się tworzyć rędziny, znajdują się jeszcze w północnej części wschodniego wybrzeża, dotychczas na tych skałach wytworzyły się jednak tylko pararędziny[14].

Afryka

Rędziny w Afryce występują w strefie śródziemnomorskiej, jednakże ze względu na bliskość Sahary w wielu miejscach zamiast rędziny tworzą się gleby słone, najczęściej sołonczaki[15].

Australia

W Australii, podobnie jak w Afryce, rędziny często przechodzą w gleby słone, z tego względu prawie się ich nie wyróżnia. Jednakże w miejscach, gdzie już się znajdują i nie są zasolone, są glebami dobrymi ze względu na głęboką warstwę zewnętrzną dochodzącą do 50-60 cm. Rędziny australijskie w dużej mierze nie są zbudowane na czystych skałach węglanowych takich jak w Europie, lecz raczej na skałach gipsowych[16].

Roślinność

Naturalna

Rędziny porastają różne zbiorowiska roślinne, w zależności od miejscowych warunków. Często są to zbiorowiska trawiaste, które wytwarzają warstwę humusową[2]. W środkowej Europie roślinność naturalną rędzin często stanowią buczyny, np. żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum=Melico-Fagetum)[17] lub żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum=Fagetum carpaticum). Rędziny czarnoziemne i brunatne są z kolei siedliskiem różnych typów grądów, a górskie oprócz buczyn i lasów jodłowo-bukowych także świerczyn, jaworzyn (np. Phyllitido-Aceretum) i zarośli kosodrzewiny. W miejscach nieodpowiednich dla drzew wykształcają się nawapienne murawy, np. z klasy Seslerietea variae budowane przez trawy i turzyce[18]. Ze względu na dużą zawartość wapnia, na rędzinach spotkać można rośliny wapieniolubne (kalcyfilne), a rzadkie są rośliny kwasolubne.

Przydatność rolnicza

Rędziny są glebami dość dobrymi, jednakże trudności w uprawie powodują, że zostały zakwalifikowane jako gleby klas od IIIa do V. Zróżnicowanie klasowe jest przede wszystkim spowodowane głębokością zalegania skał podłoża[19]. Przydatność rolnicza w dużej mierze zależy od głębokości warstwy humusowej, którą można uprawiać. Mimo posiadania warstwy przejściowej, która może mieć dość dużą miąższość, można je orać w dość cienkiej wierzchniej warstwie. Powoduje to, że mogą być wykorzystywane w ograniczonym zakresie[2]. Jedynie na Syberii pomiędzy Oką a Leną możliwa teoretycznie jest uprawa na większą skalę[8], jednakże tam przeszkodą jest klimat zbyt chłodny dla wielu roślin[20]. Dodatkowym problemem jest zasolenie tych gleb w Afryce i Australii i przechodzenie ich w sołonczaki[16].

Po nawiezieniu gleby nawet gorszej niż wierzchnia warstwa rędziny można uprawiać nawet rośliny wymagające np. pszenica, burak cukrowy. W praktyce w Europie uprawia się gatunki mniej wymagające: żyto, ziemniaki, owies[7].

Klasyfikacja rędzin

W zależności od przyjętego systemu klasyfikacji typów gleb, rędziny mogą być dzielone na kilka podtypów. W pewnych systemach zaś nie są w ogóle wydzielane lub są traktowane jak wapienne lub rędzinowe odmiany innych typów[21].

W systemie Avery’ego rędziny są typem gleb litomorficznych i dzielą się w następujący sposób[22]:

  • rędziny (rendzinas)
    • rędziny próchniczne (humic rendzinas)
    • rędziny szare (grey rendzinas)
    • rędziny brunatne (brown rendzinas)
    • rędziny koluwialne (rumoszowe) (colluvial rendzinas)
    • rędziny glejowe (gleyic rendzinas)
    • rędziny próchniczno-glejowe (humic gleyic rendzinas)

a także podobne do nich:

  • pararędziny (pararendzinas)
  • rędzinopodobne gleby aluwialne (rendzina-like alluvial soils)

W klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego rędziny są włączane do działu gleb litogenicznych (I) i dzielone na następujące jednostki[18]:

  • rząd: IB. gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
    • typ: IB1. rędziny
      • a) inicjalne
      • b) właściwe
      • c) czarnoziemne
      • d) brunatne
      • e) próchniczne górskie
      • f) butwinowe górskie
    • typ: IB2. Pararędziny
      • a) inicjalne
      • b) właściwe
      • c) brunatne

Podtypy rędzin też mogą być dzielone na dwie grupy: węglanowe i siarczanowe (gipsowe)[18].

Przypisy

  1. ↑ Małgorzata Kalicka, Jacek Chodorowski, Ryszard Dębicki. Rendzinas subtypes overgrown by xerothermic sward and attemp at their classification in various systematics. „Acta Agrophysica”. 108, s. 5–15, 2004. ISSN 1234-4125 (ang.). 
  2. ↑ a b c d e f Harry C. Buckman, Nyle C. Brady: Gleba i jej właściwości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971, s. 306.
  3. ↑ a b Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 45.
  4. ↑ J.A. Lee, The calcicole-calcifuge problem revisited, „Advances in Botanical Research”, 29, Academic Press, 1999, s. 1–30, ISBN 0-12-005929-0 (ang.).
  5. ↑ Ulrich Bernard: Soil acidicity and its relations to acid deposition. W: Bernard Ulrich: Effects of accumulation of air pollutants in forest ecosystems. Dordrecht: Kluwer, 1983, s. 127–146. ISBN 90-277-1476-2.
  6. ↑ Systematyka rocznik. [dostęp 2010-03-16].
  7. ↑ a b c Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 46.
  8. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 170. ISBN 83-01-02198-5.
  9. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 207. ISBN 83-01-02198-5.
  10. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 160. ISBN 83-01-02198-5.
  11. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 185. ISBN 83-01-02198-5.
  12. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 193. ISBN 83-01-02198-5.
  13. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 281. ISBN 83-01-02198-5.
  14. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 295. ISBN 83-01-02198-5.
  15. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 383. ISBN 83-01-02198-5.
  16. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 405. ISBN 83-01-02198-5.
  17. ↑ R. G. Joergensen. Organic matter and nutrient dynamics of the litter layer on a forest Rendzina under beech. „Biology and Fertility of Soils”. 11 (3), s. 163–169, czerwiec 1991. Springer. DOI: 10.1007/BF00335762. ISSN 0178-2762 (ang.). 
  18. ↑ a b c Systematyka gleb Polski : Wydanie czwarte. „Roczniki gleboznawcze”. XL (3/4), 1989. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0080-3642 (pol.). 
  19. ↑ Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 137-138.
  20. ↑ Danuta Martyn: Klimaty kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1995, s. 132-139. ISBN 83-01-11845-8.
  21. ↑ Othmar Nestroy. The World Reference Base for Soil Resources (WRB) as an Instrument for the National and International Communication. „Agriculturae Conspectus Scientificus”. 72 (1). s. 9–12 (ang.). 
  22. ↑ Dick Thompson: The National Soil Map and Soil Classification. Cranfield University, 2007.
Gleby i gleboznawstwo
  • Przegląd zagadnień z zakresu gleboznawstwa
Pojęcia podstawowe
Profil glebowy
Bonitacja rolnicza gleb

Media użyte na tej stronie

Rendzina soil on the Maastrichtian Chalk in Kozubów Landscape Park, Poland.JPG
Autor: image taken by Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rendzina soil on the Maastrichtian Chalk in Kozubów Landscape Park, Poland
Rendzina.JPG
(c) Yak z niemieckiej Wikipedii, CC BY-SA 2.0 de
Rędzina - płytka gleba kalcymorficzna powstała na skałach wapiennych - profil.