Rękawica (zbroja)

Para rękawic

Schemat ewolucji europejskiej rękawicy pancernej

Rękawica – część zbroi służąca do ochrony dłoni i fragmentu przedramienia, zbudowana z folg lub z plecionki kolczej^[1]. W pełnej zbroi płytowej budowano je z drobnych metalowych płytek nitowanych do skórzanego podkładu^[2].

W zachodniej i północnej Europie formy pancernych osłon ręki są zaświadczone w ikonografii znalezisk z Valsgärde (Szwecja, VI w. n.e.) i Sutton Hoo (VII w.); miały one najprawdopodobniej postać płytek pancernych nakładanych na rękawicę i przedramię, tak że tworzyły rodzaj mankietu^[3].

W armiach zachodniej Europy rękawice pancerne pojawiają się na szeroką skalę wraz z rozwojem pełnej zbroi kolczej w XII w. Były to jednopalcowe „łapawice”, często wykonywane jako jedna całość z rękawem kolczugi; rękaw taki miał rozcięcie u nadgarstka umożliwiające wysunięcie dłoni z rękawicy, gdy ochrona nie była potrzebna^[4][5].

Z końcem XIII w. pojawiają się częste wzmianki o rękawicach (najprawdopodobniej skórzanych) wzmocnionych płytkami z fiszbinu; w 1296 roku po raz pierwszy wzmiankowane są rękawice pokryte płytkami pancernymi, niemniej w tym czasie dominowały wciąż kolcze „łapawice”^[6]. Około 1330 roku rękawica kolcza zanika na rzecz rękawicy skórzanej lub tekstylnej, z głębokim mankietem, pokrytej fiszbinowymi lub metalowymi płytkami. W połowie wieku kształtuje się typowa rękawica pancerna, z wierzchnią płytą o kształcie klepsydry (tzw. rękawica klepsydrowa), przewężonej w nadgarstku. Jedna część tworzyła okrywający przedramię mankiet, druga ukształtowana była tak, by otaczać wierzch i boki dłoni, łącznie z podstawą kciuka. Małe płytki okrywały palce; umieszczano czasem na nich kolce, by ułatwić walkę pięściami. Całość połączona była spodnią rękawicą tekstylną, rzadziej materiał pokrywał metalowe części od wierzchu^[7].

W latach 30. XV w. rękawice w zbrojach typu niemieckiego uległy wydłużeniu i wysmukleniu, chroniąc jedną płytą przedramię i dłoń po nasadę kciuka; przyjmowały zazwyczaj formę z jednym palcem, z niewielkimi lamelkami tworzącymi wspólną ochronę palców, z wyjątkiem kciuka, chronionego osobno. Dodatkowa, węższa płyta chroniła nadgarstek od wewnątrz^[8]. Jednoczęściowe rękawice zastąpiły też poprzedni typ w zbrojach włoskich^[9].

W XVI w. rozwój broni palnej spowodował stopniową rezygnację z pełnych zbroi; lżej opancerzona kawaleria wykorzystywała jednak często pancerne rękawice jako częściową ochronę^[10]. Już wcześniej piechota uzupełniała lżejsze opancerzenie rękawicami, o czym świadczą np. dokumenty krakowskie z XIV w., w których członkowie cechów otrzymują w użytkowanie kolczugi, hełmy i rękawice^[11]. Pancerne rękawice pozostały też elementem częściowych pancerzy piechurów, np. hiszpańskich pikinierów w XV-XVI w.^[12]. Równocześnie zaś tworzono specjalistyczne, bardzo ciężkie, jednoczęściowe rękawice osłaniające całą rękę wraz z ramieniem aż po bark dla ochrony lewej ręki w zbrojach turniejowych^[13].

Płatnerze wykonujący rękawice byli czasem osobną grupą w cechu – tak było np. w XV w. w Norymberdze, gdzie była to jedna z pięciu specjalności, którą mógł wybrać czeladnik płatnerski^[14].

Rękawice pancerne były używane także poza Europą. W Persji do zbroi kolczo-płytowych używano często karwaszy z tekstylnymi łapawicami, pokrytymi od wierzchu kolczugą; zachowały się takie egzemplarze z XVII i XVIII w.^[15]. Podobnych rękawic z materiału i kolczej plecionki używano w Indiach^[16]. W Japonii wczesne zachowane zbroje (z IV-VIII w.) wyposażone są w ochronę przedramienia i wierzchu dłoni z płytek metalowych^[17]. Także zbroje nowożytne (gusoku) posiadały często kolczo-lamelkowe naręczaki, przechodzące w podobnej konstrukcji rękawice^[18]. Płytka pancerna chroniąca wierzch dłoni, czasem tworząca połowiczną metalową rękawicę zwała się tetsu-gai^[19].

• 

  Wielopalczasta rękawica z kolczej plecionki

• 

  Para jednopalczastych rękawic płytowych do zbroi maksymiliańskiej

• 

  Ozdobna płytowa wielopalczasta rękawica z XVI w.

• 

  Para japońskich zarękawi pancernych z łapawicami

Przypisy

Bibliografia

• David Edge: Arms & armour of the medieval knight. London: Bison Group, 1995. ISBN 0-517-64468-1.
• Jean-Denis Lepage: Medieval armies and weapons in western Europe: an illustrated history. Jefferson, N.C.: McFarland Company, 2005. ISBN 0-7864-1772-2.
• Andrzej Swaryczewski: Płatnerze krakowscy. Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1987. ISBN 83-01-07271-7.
• Zdzisław Żygulski: Broń wschodnia. Turcja, Persja, Indie, Japonia. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01484-6.