Rękopis Stanisława Augusta

Rękopis Stanisława Augusta

Początek karty 2 w Kodeksie Stanisława Augusta. Po zatytułowaniu zbioru Wielkiej kroniki, kopista rozpoczął przepisywanie tekstu Kroniki wielkopolskiej nie wyróżniając go osobnym tytułem.
Oznaczenie	sygn. III 3001 siglum „St”
Data powstania	najpóźniej połowa XV w.
Rozmiary	27,5×20 cm
Liczba kart	267
Czcionka	bastarda
Miejsce przechowywania	Biblioteka Narodowa w Warszawie

Rękopis Stanisława Augusta lub Kodeks Stanisława Augusta – papierowy kodeks spisany najpóźniej w połowie XV wieku, przechowywany w Bibliotece Narodowej (sygn. III 3001). Zawiera jeden z dziewięciu zachowanych rękopisów Wielkiej Kroniki i dwóch zachowanych rękopisów Spominek o Ciołkach. Przez mediewistów oznaczany jest siglum „St”.

Opis rękopisu

Kodeks jest papierowy, ma wymiary 27,5×20 cm. Liczy 267 stron. Początkowo spisano go jako część większego kodeksu. Tekst został zapisany starannie jedną ręką, w dwóch kolumnach, bastardą typową dla pierwszej połowy XV wieku. Tytuły, inicjały oraz rubrykowanie zostały zakreślone minią. Kopista używał tępego pióra, kreśląc nim litery o stosunkowo dużej wielkości^[1].

Oprawa została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku. Na wierzchniej okładce widnieją złocone herby króla i królestwa, na spodniej napis: Stanislaus Augustus Rex Poloniarum Saeculorum Posteritati vindicat. Na grzbiecie odciśnięto: Boguphali Chronica Polonorum^[1].

W XVIII wieku dodano dwie karty, pierwszą i ostatnią, na których Jan Daniel Janocki streścił zawartość kodeksu, przypisał autorstwo jego tekstu biskupowi poznańskiemu Bogufałowi II i datował rękopis na wiek XIV^[1].

Karta druga, czyli pierwsza pierwotnego kodeksu, została wklejona ponownie. Znajdują się na niej noty własnościowe. Ręką z XVI wieku zapisano: Chronika Joannis Brigar de Ossiek vicarii perpetui et altariste Altaris Tituli Ste Mariae virginis visitacionis Ecclesiae Catedralis Cracoviensis quam mutuo accepit a magnifico Andrea de Kosczielecz. Poniżej znajduje się wpis ręką z XVII wieku: Ex libris Chrostophori Masini. W XVIII wieku ręką Andrzeja Stanisława Załuskiego dopisano: Boguphali II Episc. Poznan c i obok Boguphali Episcopi Posnaniensis^[1].

Ostatnia karta pierwotnego kodeksu została obcięta przy dolnym brzegu, na zakończeniu Wielkiej kroniki. Badacze twierdzą na tej podstawie, że pierwotny kodeks został podzielony na tej karcie, a dalej przekopiowano w XV wieku inny, niezachowany tekst^[1].

Historia rękopisu

Badacze uważają, że cechy kodeksu i jego zawartość wskazują na skopiowanie go w skryptorium gnieźnieńskim, działającym przy tamtejszej kapitule katedralnej. Przepisanie Spominek o Ciołkach pozwala przypuszczać, że inicjatorem powstania kodeksu był biskup poznański od 1432 roku, a wcześniej wieloletni kanclerz Władysława Jagiełły, Stanisław Ciołek. Kopiowanie rękopisu ukończono najpóźniej około połowy XV wieku^[2].

Na początku XVI wieku kodeks trafił z rąk Andrzeja Kościeleckiego, kasztelana wojnickiego i podskarbiego wielkiego koronnego, do Jana z Osieka, wikariusza krakowskiego. W XVII wieku rękopis był w posiadaniu Krzysztofa Massiniego, sekretarza króla Władysława IV. W pierwszej połowie XVIII wieku zakupił go biskup krakowski i kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. Załuski przekazał kodeks królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, prawdopodobnie dlatego, że Poniatowscy wywodzili swoją genealogię od Ciołków. W ten sposób rękopis przeszedł z Biblioteki Załuskich do Biblioteki Stanisława Augusta^[3].

W 1796 roku Stanisław August, po abdykacji, wywiózł kodeks do Petersburga. Po jego śmierci w tamtejszej bibliotece umieszczono go w zbiorze „Archiwum Królestwa Polskiego”. Podczas rokowań ryskich w 1921 roku strona polska zażądała skutecznie od Rosjan zwrotu kodeksu, który po zawarciu pokoju został przewieziony do Warszawy. Tam wcielono go do zbiorów Biblioteki Narodowej – pierwotnie pod sygnaturą III 4001, zmienioną później na III 3001^[4].

Zawartość

Większą część kodeksu zajmuje Wielka kronika, zatytułowana w rękopisie Chronica magna Lechitarum et Polonorum. Na Wielką kronikę w redakcji Rękopisu Stanisława Augusta składają się Kronika wielkopolska do 1272 roku (p. 2-121), Rocznik krótki (p. 121-122), Kronika Janka z Czarnkowa (p. 122-242), Kronika krakowska (p. 253, 242-250), zapiski z roku 1333 (wydawane jako rozdziały 1 i 2 Kroniki Janka z Czarnkowa) dotyczące śmierci Władysława Łokietka i koronacji Kazimierza Wielkiego (p. 250-251), fragmenty Spominek gnieźnieńskich (p. 252-253), Kalendarz i spominki włocławskie (p. 256-259) oraz Rocznik kapituły poznańskiej (p. 259-260)^[5].

Wielką kronikę kończy zachowana tylko w Rękopisie Stanisława Augusta notatka o śmierci biskupa krakowskiego Wisława w 1242 roku^[1].

Od karty 253 rozpoczyna się tekst rozpoczynający się od słów De Andrea palatino Mazovie dicti Czolek. Są to tak zwane Spominki o Ciołkach (lub Kronika o Ciołkach), które zajmują cztery karty. Jest to jedna z dwóch zachowanych kopii tego dzieła, druga znajduje się w Rękopisie Sędziwoja^[4].

Badania

W XIX wieku rękopis badał w Petersburgu Wojciech Kętrzyński, na którego ustaleniach oparł swoje wydania, między innymi Kroniki wielkopolskiej i Spominek o Ciołkach, August Bielowski. W XX wieku kodeks badał Władysław Semkowicz, a po nim Brygida Kürbis, przygotowując wydanie roczników wielkopolskich^[6].

Przypisy

Bibliografia

• Brygida Kürbis: Wstęp. W: Roczniki wielkopolskie. Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 1962, s. XIX-XXIX.

Linki zewnętrzne

• Rękopis Stanisława Augusta w bibliotece Polona