Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)
Сове́т Экономи́ческой Взаимопо́мощи (СЭВ)
Logotyp / flaga
Mapa
RWPG (listopad 1986)

     członkowie

     formalni członkowie, którzy nie uczestniczyli w RWPG

     współpracujący, którzy uczestniczyli w RWPG

     obserwatorzy

Język roboczy

język rosyjski

Siedziba

Moskwa

Członkowie

11

Utworzenie

25 stycznia 1949

Rozwiązanie

28 czerwca 1991

Logo RWPG
Ratusz w Moskwie przy Nowym Arbacie, dawna siedziba RWPG (2010)
Siedziba RWPG w Moskwie na radzieckim znaczku pocztowym z 1989 upamiętniającym 40 rocznicę utworzenia organizacji

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (ros. Сове́т Экономи́ческой Взаимопо́мощи), RWPG (ros. СЭВ) – organizacja powołana w Moskwie w 1949 w celu koordynowania współpracy gospodarczej bloku państw podporządkowanych ZSRR[1]. Załamanie systemu komunistycznego w europejskich krajach satelickich ZSRR po 1989 (zob. Jesień Ludów) oraz zmiany w ZSRR (zob. pieriestrojka i rozpad ZSRR) doprowadziły do rozwiązania RWPG w 1991 w Budapeszcie[1].

Historia

RWPG została utworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5–8 stycznia 1949). Formalnie organizacja powstała w Moskwie w dniu 25 stycznia 1949. W jej skład weszły:

Później do organizacji dołączyli:

Obserwatorami byli natomiast:

U genezy RWPG leży tzw. plan Mołotowa z 1947, była to kontrpropozycja sowiecka wobec Planu Marshalla. RWPG miała być odpowiedzią ZSRR na Plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Do grona członków nie zaproszono Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem. W konferencji moskiewskiej nie uczestniczyła też Finlandia, która przy zachowaniu specjalnych stosunków dwustronnych z Moskwą (odmowa uczestnictwa w Planie Marshalla) zachowała ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową.

Główna siedziba RWPG znajdowała się w Moskwie. 7 grudnia 1961 została podpisana tamże umowa między rządem ZSRR a RWPG o uregulowaniu zagadnień związanych z siedzibą w ZSRR instytucji RWPG, dotycząca nietykalności pomieszczeń, zagadnień finansowych, stałych przedstawicielstw (korzystających z tych samych przywilejów i immunitetów co przedstawicielstwa dyplomatyczne), przejazdów, pobytu i innych spraw. Weszła ona w życie 1 marca 1962.

22 marca 1963 powołano Międzynarodowy Bank Współpracy Gospodarczej (ros. Международный банк экономического сотрудничества, МБЭС) i wprowadzono jednostkę rozliczeniową obowiązującą w RWPG – rubel transferowy[1].

Załamanie systemu komunistycznego w europejskich krajach satelickich ZSRR po 1989 oraz rozpad ZSRR doprowadziły do rozwiązania RWPG na ostatniej sesji organizacji w Budapeszcie, która odbyła się 28 czerwca 1991.[1].

Cele

Według I artykułu statutu RWPG miało wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich.

W latach 60. podjęto próby ożywienia wzrostu gospodarczego i postępu naukowo-technicznego państw bloku wschodniego. Na sesji RWPG w czerwcu 1962 przyjęto zasadę międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy. Jej kontynuacją był przyjęty w 1971 tzw. Kompleksowy Program Socjalistycznej Integracji Gospodarczej. Jednak w praktyce integracja gospodarcza państw członkowskich pozostawała ograniczona, m.in. z powodu braku waluty wymienialnej.

Struktura

Najwyższym organem rady była coroczna Sesja Rady, której podlegał Komitet Wykonawczy złożony z wicepremierów państw członkowskich. W Warszawie siedzibę miała jedna z dwudziestu jeden komisji branżowych, odpowiedzialna za przemysł węglowy. Reprezentantem RWPG na zewnątrz był sekretarz Rady wyznaczany przez Sesję Rady. Komitet Wykonawczy powstał w czerwcu 1962, z siedzibą w Moskwie, gdzie też mieścił się od 1949 Sekretariat Rady.

Łącznie działało 21 stałych komisji RWPG:

  • Stała Komisja Budownictwa z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Ekonomiczna z siedzibą w Moskwie (od marca 1958),
  • Stała Komisja Energetyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Geologiczna z siedzibą w Ułan Bator (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Handlu Zagranicznego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Koordynacji Badań Naukowo-Technicznych z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Normalizacyjna z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej z siedzibą w Moskwie (od lipca 1960),
  • Stała Komisja Przemysłu Maszynowego z siedzibą w Pradze (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Chemicznego z siedzibą w Berlinie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Hutniczego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Lekkiego z siedzibą w Pradze (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Metali Nieżelaznych z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Naftowego i Gazowego z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Przemysłu Radio-technicznego i Elektronowego z siedzibą w Budapeszcie (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Spożywczego z siedzibą w Sofii (od lipca 1963),
  • Stała Komisja Przemysłu Węglowego z siedzibą w Warszawie (od maja 1956),
  • Stała Komisja Rolna z siedzibą w Sofii (od maja 1956),
  • Stała Komisja Statystyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),
  • Stała Komisja Telekomunikacyjna z siedzibą w Moskwie (od października 1971),
  • Stała Komisja Transportowa z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),
  • Stała Komisja Walutowo-Finansowa z siedzibą w Moskwie (od grudnia 1962).

Stałymi organami RWPG były również:

  • Biuro Komitetu Wykonawczego ds. Zbiorczych Zagadnień Planów Gospodarczych z siedzibą w Moskwie (od lipca 1962),
  • Biuro Koordynacji Frachtowania Statków z siedzibą w Moskwie (od grudnia 1962),
  • Konferencja Przedsiębiorstw Armatorów z siedzibą w Moskwie (od października 1963),
  • Konferencja Kierowników Urzędów Gospodarki Wodnej z siedzibą w Moskwie (od lipca 1962),
  • Narada przedstawicieli krajów członkowskich ds. prawnych (od maja 1970),
  • Narada kierowników instytucji patentowych (od 1960),
  • Narada kierowników organów gospodarki wodnej (od 1962),
  • Narada ministrów handlu wewnętrznego (od 1967),
  • Instytut Normalizacyjny RWPG z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),
  • Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych z siedzibą w Dubnej (od 1956),
  • Międzynarodowy Instytut Problemów Ekonomicznych Światowego Systemu Socjalistycznego (od 1970),
  • Międzynarodowy Bank Współpracy Gospodarczej z siedzibą w Moskwie (od stycznia 1964),
  • Międzynarodowy Bank Inwestycyjny z siedzibą w Moskwie (od 1971),
  • Międzynarodowe Centrum Informacji Naukowo-Technicznej RWPG z siedzibą w Moskwie (od 1970),
  • Międzynarodowa Organizacja Współpracy Hutnictwa Żelaza i Stali Intermetall z siedzibą w Budapeszcie (od 1964),
  • Międzynarodowa Organizacja Łączności Kosmicznej Intersputnik z siedzibą w Moskwie (od 1971),
  • Międzynarodowa Organizacja Radia i Telewizji OIRT Interwizja siedzibą w Pradze (od 1950),
  • Międzynarodowa Organizacja Współpracy w zakresie Laboratoriów Badawczych Wysokich Mocy i Wysokich Napięć Interelektrotest (od 1973),
  • Międzynarodowa Organizacja Współpracy Gospodarczej i Naukowej w Dziedzinie Przemysłu Elektrotechnicznego Interelektro z siedzibą w Moskwie (od 1973),
  • Międzynarodowa Organizacja Współpracy w Zakresie Budowy Aparatury Pomiarowej Interetalonpribor z siedzibą w Moskwie (od 1972),
  • Międzynarodowa Organizacja Współpracy Przemysłu Łożyskowego RWPG Interszypnik (od 1964),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Aparatury Jądrowej Interatominstrument z siedzibą w Warszawie (od 1972),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Wyposażenia Elektrowni Atomowych lnteratomenergo z siedzibą w Moskwie (od 1973),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Małotonażowej Produkcji Chemicznej Interchim z siedzibą w Berlinie (od 1969),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Włókien Sztucznych Interchimwołokno z siedzibą w Bukareszcie (od 1974),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Wyposażenia do Oczyszczania Wody Interwodoczistka z siedzibą w Sofii (od 1978),
  • Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Wyposażenia Technologicznego dla Przemysłu Tekstylnego Intertekstilmasz z siedzibą w Moskwie (od 1973),
  • Stowarzyszenie Przedsiębiorstw Krajów Socjalistycznych Produkujących Narzędzia Medyczne Medunion z siedzibą w Budapeszcie (od 1973),
  • Centralny Zarząd Dyspozytorski Połączonych Systemów Energetycznych z siedzibą w Pradze (od 1962),
  • Wspólny Park Wagonów RWPG z siedzibą w Pradze (od 1963).

Pola działania

Integracja systemu walutowego

Walutą rozliczeniową RWPG był rubel transferowy funkcjonujący wyłącznie w formie zapisów na kontach powołanego w 1963 Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG). Finansowaniem przedsięwzięć prowadzonych w ramach programów integracji gospodarczej RWPG zajmował się powołany w 1970 Międzynarodowy Bank Inwestycyjny (MBI). Oba banki istnieją po dzień dzisiejszy, Polska jest jednak udziałowcem tylko pierwszego z nich.

Integracja standardów technologicznych

Jednym z obszarów koordynacji RWPG był rozwój wspólnych standardów technologicznych, w szczególności w zakresie łączności elektronicznej i elektrotechniki. Ich przykładem był przyjęty w 1966 w ZSRR i narzucany stopniowo innym krajom członkowskim tzw. Jednolity System Elektronicznych Maszyn Cyfrowych. Na obszarze RWPG wprowadzono również jako obowiązujący francuski system nadawania koloru w sygnale kolorowej telewizji analogowej – SECAM.

Budowa zintegrowanej sieci gazociągów i ropociągów

Ich elementem był przebiegający przez Polskę rurociąg naftowy Przyjaźń.

Integracja systemów energetycznych

Nadzór nad tym obszarem integracji sprawował powołany w 1962 Centralny Zarząd Dyspozytorski Połączonych Systemów Energetycznych. Jednym z naczelnych jego zadań było opracowywanie schematów i reżimów pracy równoległej połączonych systemów energetycznych oraz środków zapewniających pracę równoległą tych systemów z normalną częstotliwością. Po rozwiązaniu RWPG zachowano strukturę Centralnego Zarządu Dyspozytorskiego (CZD) połączonych systemów energetycznych (PSE) z siedzibą w Pradze. Zasady współpracy regulowane są obecnie przez instrukcję, która w 1992 roku była dość gruntownie zweryfikowana. Wprowadzono szereg zmian, które uwzględniały nowe warunki ekonomiczne poszczególnych krajów oraz dążenie do większej liberalizacji i komercjalizacji wzajemnych stosunków. Najważniejsza zmiana dotyczyła regulacji częstotliwości i salda wymiany w połączonych systemach energetycznych. Dotychczas częstotliwość była regulowana przez system byłego ZSRR, a następnie Rosji, natomiast pozostałe kraje w przypadku pracy równoległej regulowały tylko saldo wymiany bez uwzględnienia współczynnika korekty częstotliwości. Od stycznia 1993 wprowadzono w tym zakresie nowe zasady: odpowiedzialność za regulację częstotliwości została rozłożona na wszystkie współpracujące kraje, które zobowiązane są regulować saldo wymiany z uwzględnieniem współczynnika korekty częstotliwości.

Członkowie

Cenzura komunistyczna

W okresie PRL tematyka związana z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej była przedmiotem cenzury. Peerelowska cenzura usuwała wszystkie krytyczne opinie wobec organizacji, a także wiele merytorycznych informacji odnośnie do jej działalności. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje wytyczne dla cenzorów Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk: „W informacjach dotyczących RWPG nie należy dopuszczać do publikacji materiałów krytycznych, podważających celowość i zasady współpracy gospodarczej krajów socjalistycznych oraz ujawnionych rozbieżności między poszczególnymi krajami lub zawierających krytykę ich stanowisk.”[2].

Cenzurowano również wszelkie informacje dotyczące współpracy militarnej, ukrywano istnienie w RWPG Komisji do spraw przemysłu zbrojeniowego oraz współpracę z Układem Warszawskim[2]. Zakazem publikacji objęte były kursy walut narodowych krajów należących do RWPG oraz ich przeliczniki, a także oparte na nich analizy statystyczne[2].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-03-07].
  2. a b c Tomasz Strzyżewski 2015 ↓, s. 67.

Bibliografia

  • Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 91. ISBN 978-83-61344-70-4.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Bulgaria (1971–1990).svg
Autor: Scroch, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of Bulgaria (1971-1990). Flag of Bulgaria with Bulgarian coat from 1971.
Flag of Hungary (1949-1956).svg
Flag of Hungary from 20 August 1949 to 12 November 1956.
Flag of Albania.svg
Flag of Albania
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Romania (1948-1952).svg

Flag of Romania (28 March 1948 - 24 September 1952)

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
Flag of Romania (1948–1952).svg

Flag of Romania (28 March 1948 - 24 September 1952)

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
Flag of SFR Yugoslavia.svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Yugoslavia (1946-1992).svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
Flag of Comecon.svg
Unofficial project of Emblem of Council for Mutual Economic Assistance (Comecon / COMECON / CMEA / CAME, 1949-1991) - red colour based on File:Flag of the Soviet Union.svg, dimensions (format: 2:3) based on File:CAME.png, figure based on various sources such as FotW-ws (where it is sourced to Academic American Encyclopedia).
Flag of Romania (1952–1965).svg

Flag of Romania (24 September 1952 - 21 August 1965)

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
WiezowiecRWPGwMoskwie.jpg
Autor: Foma, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gmach Ratusza Moskwy przy Nowym Arbacie, dawna siedziba RWPG
Flag of the Mongolian People's Republic (1945–1992).svg
Flag of People's Republic of Mongolia 1945-1992
1989 CPA 6039.jpg
Stamp of USSR, 40th Anniversary of Comecon (Council for Mutual Economic Assistance), 1989. Comecon Building in Moscow (erected in 1969). CPA #6039.
Comecon.svg
Autor: NuclearVacuum, Licencja: CC BY-SA 3.0
English (en): The members and observers of the former Comecon.
  Member states
  Member states who did not participate
  Associate members
  Observers
Logo of Comecon.svg
Autor: Лобачев Владимир, Licencja: CC BY-SA 4.0
Logo of the Comecon (Comecon / COMECON / CMEA / CAME, 1949-1991)
Flag of Iraq (1963–1991).svg
Flag of Iraq, 1963-1991. Also flag of Syria, 1963-1972.