Radanici

Szlaki handlowe w Eurazji w IX wieku. Trasy radanitów (zaznaczone na niebiesko) według pochodzącej z około 870 roku Księgi dróg i królestw autorstwa Ibn Khordadbeha.

Radanici lub rodanici (arab. ‏الرذنية‎ ar-Radaniya; hebr. l. poj. ‏רדהני‎ Radhani, l. mn. ‏רדהנים‎ Radhanim) – określenie kupców, głównie żydowskich, którzy we wczesnym średniowieczu pośredniczyli w handlu między Europą zachodnią a Bliskim i Dalekim Wschodem oraz między krajami chrześcijańskimi i pogańskimi a światem islamu.

We wczesnym średniowieczu kupcy żydowscy opanowali dawne rzymskie morskie szlaki handlowe na Morzu Śródziemnym i Czerwonym łącząc muzułmańską Hiszpanię i królestwo Franków z Bliskim i Dalekim Wschodem, docierając do Indii i Chin. Od VII do połowy X wieku byli niemal wyłącznymi pośrednikami w handlu między Wschodem a Zachodem.

Statek typu dau na Oceanie Indyjskim. Takimi statkami posługiwali się radanici w handlu morskim.

Od połowy X wieku, gdy zostali wyparci z Morza Śródziemnego przez kupców włoskich (głównie weneckich), radanici przetarli i wykorzystywali transkontynentalny szlak lądowy, który wiódł z hiszpańskiej Andaluzji (kalifat Kordoby) poprzez Francję (dolina Rodanu, Narbona, Verdun), południowe Niemcy (Moguncja, Ratyzbona), czeską Pragę, morawski Ołomuniec, Bramę Morawską, Kraków, Przemyśl i Grody Czerwieńskie do Kijowa. W Kijowie szlak transkontynentalny krzyżował się z rzecznym szlakiem „od Waregów do Greków” oraz prowadził dalej na wschód nad Don (chazarski Sarkel) i nad Wołgę (chazarski Itil, bułgarski Bułgar Wielki) i dalej na Bliski i Daleki Wschód, gdzie łączył się z Jedwabnym Szlakiem[1][2][3]. Ta droga handlowa w źródłach arabskich określana jest, podobnie jak sami kupcy, jako ar-Radanija[4].

Ważnymi partnerami radanitów na wschodzie byli Chazarowie, których elity wyznawały judaizm (być może przyjęty pod wpływem kupców żydowskich). Po zniszczeniu Kaganatu Chazarskiego przez ruskiego księcia Światosława (965/966 r.), kluczową rolę na szlaku radanitów przejął Kijów.

Radanici handlowali produktami rolnymi i leśnymi (futrami), przyprawami korzennymi, tkaninami (jedwab), kruszcem oraz bronią. W wiekach IX-XI zajmowali się także handlem niewolnikami, pozyskiwanymi głównie wśród Słowian (arab. Saqaliba)[5].

Święty Wojciech oskarża księcia czeskiego Bolesława II i żydowskich kupców (postacie w nakryciach głowy) o handel chrześcijańskimi niewolnikami. Scena z Drzwi gnieźnieńskich.
Chińska terakotowa figurka przedstawiająca zagranicznego kupca (dynastia Tang, VII w.)

Od XII wieku rolę radanitów na szlaku transkontynentalnym stopniowo przejmowali osiadli kupcy[3].

Radanici są przedstawieni w arabskich źródłach jako sprawni kupcy, którzy podróżowali od najdalszych krajów zachodnich po wschodnie krańce świata. Według powstałego w IX wieku dzieła Księga dróg i królestw, której autorem był pocztmistrz abbasydzki Ibn Khordadbeh, radanici sprawnie posługiwali się językami arabskim, perskim, greckim, hiszpańskim oraz językami Franków i Słowian[6].

Kupcom żydowskim zawdzięczamy najdawniejsze opisy krajów słowiańskich. Jednym z radanitów był zapewne Ibrahim ibn Jakub, który około 965 roku odwiedził Pragę i pozostawił opis państwa Mieszka I[7]. Żydowski uczony i podróżnik Jehuda ha-Kohen z Moguncji w XI wieku wspomniał Przemyśl i Kijów opisując szlak radanitów. O żydowskich kupcach wspominają też źródła chrześcijańskie z epoki (Kronika Thietmara, Żywot św. Wojciecha).

Nie jest znana etymologia nazwy radanici. W tekstach arabskich występuje w dwóch wersjach: Rādhāniya lub Rāhdāniya. Wywodzi się ją m.in. od perskiego rāhdān, „znający drogę”, od nazw krajów znajdujących się na ich szlaku lub nazwy rzeki Rodan.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Maria Dekówna, Sympozjum „Szkło na głównych szlakach komunikacyjnych wczesnośredniowiecznej Europy i Azji”, Archeologia Polski 61 (2016), s. 74
  2. ↑ Przemysław Urbańczyk Bolesław Chrobry – lew ryczący, Toruń 2017, s. 69, 70.
  3. ↑ a b Hasło Rodanici (radanici) w Polskim Słowniku Judaistycznym.
  4. ↑ Robert Fergusson Młot i krzyż. Nowa historia wikingów., Poznań 2009, s. 120.
  5. ↑ Niewolniczy rozdział, 10.10.2002, Onet.pl.
  6. ↑ Hasło Radaniya w Jewish Virtual Library.
  7. ↑ Przemysław Urbańczyk, Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń 2012.

Media użyte na tej stronie

Gniezno Boleslaus II.jpg
Gniezno Cathedral Door - detail. Saint Adalbert of Prague pleads with Boleslaus II, Duke of Bohemia, for the release of Christians slaves by their masters, Jewish merchants
Radhanites2.png
(c) I, Briangotts, CC BY 2.5
(Map of Eurasia and North Africa, c. 870 CE. Trade routes of the Radhanite Jewish merchants are shown in blue. Other major trade routes shown in purple. Cities with sizable Jewish communities are shown in brown. Some routes are conjectural.)