Radlna

Radlna

wieś
(c) Tarnowskie Rudery, CC BY-SA 3.0 Radlna. Opuszczony eklektyczny dwór z ok. 1880 r. Wystawiony dla Józefa Wykowskiego.
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Tarnów
Liczba ludności (2017)	693[1]
Strefa numeracyjna	14
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0833088
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów Radlna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Radlna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Radlna
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Radlna
49°57′43″N 20°58′20″E/49,961944 20,972222

Radlna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Pieczęć wiejska z 1909

Pieczęć wiejska z 1909 przedstawia gałązkę kwiatu o trzech łodygach z listkami, środkowy kwiat większy i rozwinięty, dwa boczne mniejsze. Napis w otoku: "GMINA RADLNA"^[2].

Toponimia

W starych dokumentach występuje również pod nazwami Ralna lub Radlno. Położona nad potokiem Radlanka zwanym dawniej Radlica, Radliczka. Nazwa pochodzi od jednego z zabiegów uprawiania ziemi tzn. od słowa radlić oznaczającego obsypywanie roślin okopowych za pomocą radła^[3]. Radlina to skiba odkrajana radłem^[4]. Wieś położona jest bowiem nad żyzną doliną rzeki Biała w otoczeniu trudnych do zagospodarowania pagórków. W średniowieczu poradlne oznaczało podatek zależny od rozmiarów ziemi uprawnej. Radliczka to szpic radła lub element bron, a radło to dawne określenie na pług^[5]. Integralne części wsi: Góry, Jagodówka, Kolonia Radlna, Podlesie, Koszyckie.

Radlna eklektyczny dwór z ok. 1880 r. wystawiony dla Józefa Wykowskiego, dwukrotnie przebudowywany.

Historia

W 1350 po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawiła się Radlna^[6]. W 1476 wymieniono młyn zwany Barcią na rzece Biała, przynależny do Radlnej^[7]. Do końca XVI wieku należała do rodziny Radlińskich herbu Gryf. W 1536 wieś miała ośmiu kmieci, karczmę, dwie zagrody, dwie sadzawki, dwa młyny (dworski i czynszowy), dwór, folwark i niewielki las na Słonej Górze^[8]. W 1645 roku stanowiła już własność Ludwika Rylskiego, starosty nowokorczyńskiego.

Czasy rozbiorowe

Pod koniec XVIII wieku właścicielem Radlnej został Ignacy Ujejski herbu Szreniawa, konfederat barski. Wraz z posagiem Kunegundy Ujejskiej majątek przeszedł w ręce Karola Dębickiego^[9]. W 1840 Radlna trafiła do Stefanii z Dębickich Kępińskiej. Z tych czasów pochodzi anegdota o ekonomie i szafarce, którzy jak tylko właściciele zjeżdżali do dworku w Radlnej, nocą przebierali się za białe postaci i dzwonili łańcuchami aby jak najszybciej pozbyć się właścicieli^[10][11].

W 1863 dzierżawcą Radlnej był A. Morbitzer, powstaniec styczniowy^[12]. Wybierając się do powstania swoim pełnomocnikiem do spraw zarządzania dobrami ustanowił notarialnie Marcelego Kuźniarskiego^[12]. W 1851 majątek trafił do Elżbiety Milżeckiej, zaś w 1855 do Mieczysława i Zygmunta Kępińskich^[13]. W 1867 małoletni Mieczysław Kępiński, syn zmarłego Henryka Kępińskiego był współwłaścicielem dóbr Pierzchów, Nieznanowice, Jaroszówka i Radlna^[14].

Właścicielka Karolina Kępińska nie spłaciła pożyczki zaciągniętej w 1867 roku u Łazarza Maschlera w związku z czym w 1870 połowa dóbr radleńskich wystawiona została na licytację^[15].

W drugiej połowie XIX wieku właścicielami Radlnej zostali Wykowscy herbu Jastrzębiec. To właśnie dla Józefa Wykowskiego wzniesiony został około 1880 istniejący do dzisiaj dwór. Zapewne w tym samym okresie po drugiej stronie drogi powstały murowane czworaki, ostatecznie rozebrane końcem XX w. W 1886 Wykowscy hodowali w Radlnej bydło rasy Kuh Länder. Z tego okresu pochodzi ogłoszenie z prasy^[16]:

Buhajki i jałówki czysto kuhländerskie, pochodzące ze sławnej stajni hr. Fürstenberga na Morawie, z tak zwanego Kuhland, są do sprzedania w każdym czasie w Obszarze dworskim Radlna o. p. Tarnów.

W lutym 1887 w wieku 52 lat zmarł w Radlnej Józef Wykowski. Prasa w notce pośmiertnej informowała, że był synem Ksawerego, byłego właściciela dóbr Sufczyn i Łęki, słynnego w swoim czasie gospodarza i hodowcy koni, mających sławę nawet poza granicami kraju^[17].

Pierwsza wzmianka o radleńskiej gorzelni pojawia się w 1887. Jej właścicielem był Józef Wykowski a funkcję gorzelnika pełnił Henryk Grabiński^[18]. Urządzenia gorzelnicze dostarczyła fabryka wyrobów metalowych Braci Kohlhaupt z Ustronia^[19]. W 1888 roku część rustykalna wsi miała 40 domów i 260 mieszkańców rzymskokatolickich. Natomiast w skład obszaru dworskiego zaliczono 3 domy, 31 mieszkańców, 24 rzymskokatolickich, 7 izraelickich^[20].

W 1894 właścicielem (raczej dzierżawcą) Radlnej i sąsiedniego Świebodzina był Adam Kalinka, udziałowiec w poszukującej ropy spółce o nazwie: Galicyjska Krajowa spółka naftowa "Stadnicki, Żaba, Konarski, Kalinka, Kruszewski i Sp."^[21][22]. 31 maja 1899 zlicytowano należące do Adama Kalinki: konie, urządzenia domowe, jałownik i ok. 200 tys. cegieł^[23].

W 1899 roku majątek Marii Wykowskiej^[8] obejmujący zabudowania, gorzelnię i ok. 235 hektarów tzw. Nizin Radleńskich^[24] nabył na licytacji książę Eustachy Sanguszko, a zarządzał nim jego pełnomocnik, pochodzący z Azerbejdżanu major Arczył Bek Jedigaroff^[3][25][26]. W styczniu 1907 w gorzelni miał miejsce tragiczny wypadek. Przez własną nieuwagę 37-letni mechanik Wojciech Łapka pochodzący z Dąbrówki Infułackiej wszedł pod pracującą maszynę parową i zginął na miejscu, poćwiartowany na kawałki^[27][28].

W 1913 roku z fundacji gminy Radlna powstała istniejąca do dzisiaj kapliczka krzyż z adnotacjami: „Któryś za nas cierpiał rany Jezu Chryste zmiłuj się nad nami" oraz "Figurkę ufundowała gmina Radlna w 1913 r.". Figura w kształcie krzyża z wizerunkiem Jezusa ukrzyżowanego posadowiona jest na kamiennych blokach obrobionych w pracowni p.Musiała w Tarnowie^[29].

Okres międzywojenny

W latach 1928–1931 opracowano "projekt drenowania gruntów na folwarku Radlna"^[30]. W 1938 w tutejszym folwarku Sanguszko rozwijał chlewnię zarodową świń rasy: wielka biała angielska zwanych też "jorkszyrami"^[31].

II wojna światowa

We wrześniu 1939 na terenie folwarku stacjonowało krótko dowództwo 24 dywizji piechoty^{[3][32][33][34]}. W czasie okupacji Niemcy urządzili w zabudowaniach dworskich przymusowy obóz pracy służby budowlanej prawdopodobnie Baudienst^[3]. Jeńcy pracowali przy budowie okopów wokół Tarnowa tzw. panzergrabów, które miały zatrzymać radzieckie czołgi zmierzające na zachód. W 1944 w miejscowości przebywali wysiedleni warszawiacy m.in. Krystyna Pawlak ps."Krycha", sanitariuszka w powstaniu warszawskim, odznaczona Warszawskim Krzyżem Powstańczym^[35].

Współcześnie

Po II wojnie światowej miejscowy folwark (50 ha ziemi) wraz dworem otrzymał od państwa Związek Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej działający przy krakowskim klasztorze Jezuitów^[36]. Miało to być odszkodowanie za rozparcelowany w 1945 majątek w Łukowicy (300 ha lasu i około 300 ha gruntów ornych)^[36]. W 1950 folwark radleński znacjonalizowano, tworząc PGR.

Radlna od lewej przedszkole w miejscu dawnych czworaków, gorzelnia oraz w oddali dwór.

W okresie PRL powstała spółdzielnia rolnicza a zabudowania folwarku użytkowane były przez Zakłady Rolno-Przemysłowe "Igloopol" w Tarnowie i ośrodek zdrowia. W 1972 na polach zwanych Jagodówka na pograniczu Radlnej, Nowodworza i Koszyc Małych wywłaszczono^[37] część terenu by w kolejnych latach wybudować stację elektroenergetyczną 400/110 kV „TARNÓW”^[38] wraz z prowadzącą do niej bocznicą kolejową.

3 września 2008 roku na terenie stacji doszło do pożaru transformatora dużej mocy 250 MVA. W działaniach ratowniczo-gaśniczych uczestniczyło 41 zastępów Straży Pożarnej, łącznie 155 strażaków^[39][40][41].

Radlna jeden z budynków folwarcznych.

Zabudowania dworskie w Radlnej^[42]

W centrum Radlnej znajdują się budynki dawnego folwarku. Zabudowę tworzą parterowy dwór z około 1880 oraz dwa budynki z przełomu XVIII i XIX wieku: czworak przydworski i budynek gospodarczy. Wokół dworu niewielkie założenie parkowo-ogrodowe o zatartej kompozycji z tego samego okresu.

Dwór – eklektyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, z dwoma skrzydłami od frontu. Ten dwutraktowy dwór odwołuje się do tradycji włoskiej willi renesansowej. Między skrzydłami znajduje się taras poprzedzony kamiennymi schodami, przy ścianie wschodniej przybudówka wejścia bocznego. Elewacje i szczyty z opaskami tynkowymi, okna w opaskach z gzymsami nadokiennymi. Dach dwuspadowy, spłaszczony. W naczółkach ryzalitów zachowały się herby dawnych właścicieli – Leliwa (po lewej) i Jastrzębiec (po prawej). Dwór ten zwany był przez miejscową ludność rządcówką. Obiekt został dwukrotnie przebudowany, w początku XX wieku i w 1977.

Budynek gospodarczy z XVIII/XIX w. Klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, dwutraktowy, z sienią przejazdową w środkowym ryzalcie zwieńczonym gzymsem i balustradą, na której znajdują się dwa kamienne wazony^[43].

Czworak z XVIII/XIX w. wybudowany w podobnym stylu. Jest to budynek prostokątny, murowany, parterowy, dwutraktowy, którego frontowa ściana ma podział ramowy z opaskami wokół okiennymi.

Sport

W 1999 utworzono Klub Sportowy Radlna. Piłkarze występują w biało-czerwonych barwach^[44]. W 2019 Jakub Malicki odnowił logo klubu. Zamiast dotychczasowego wizerunku piłki na tle trzech pasów, w nowym logo nawiązano do symboliki z pieczęci wiejskiej^[45]. W konkursie "Logo Roku 2019" organizowanym przez PolskieLogo.net zajęło 2 miejsce^[46].

Związani z Radlną

• Ignacy Ujejski – konfederat barski, właściciel Radlnej
• Aleksander Morbitzer ps.Kosa (1836–1931) – dzierżawca Radlnej, porucznik kawalerii wojsk austriackich (2 pułk huzarów), rotmistrz, major, powstaniec styczniowy w oddziałach Zygmunta Chmieleńskiego i Józefa Oxińskiego, następnie dowódca oddziału powstańczego, działacz organizacji narodowej, odznaczony Krzyżem Niepodległości z mieczami i Krzyżem Walecznych^[47].
• Franciszek Barnaś (ur. 1889) – żołnierz Legionów Polskich, 57 pułk strzelców^[48]
• Stefan Jasiak (ur. 1898) – żołnierz Legionów Polskich^[49]

Linki zewnętrzne

Portret zbiorowy siedmiu kobiet na tarasie dworu w Radlnej w pow. tarnowskim w dobrach Romana Sanguszki z 1926.

Przypisy