Radoszyce

Radoszyce
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Radoszycach
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

konecki

Gmina

Radoszyce

Prawa miejskie

1370-1870, 2018

Burmistrz

Michał Pękala

Powierzchnia

17,1689 km²

Populacja (2011)
• liczba ludności
• gęstość


3267[1]
190,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 41

Kod pocztowy

26-230

Tablice rejestracyjne

TKN

Położenie na mapie gminy Radoszyce
Mapa konturowa gminy Radoszyce, w centrum znajduje się punkt z opisem „Radoszyce”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Radoszyce”
Położenie na mapie powiatu koneckiego
Mapa konturowa powiatu koneckiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Radoszyce”
Ziemia51°04′27″N 20°15′47″E/51,074167 20,263056
TERC (TERYT)

2605044

SIMC

0264986

Urząd miejski
ul. Żeromskiego 28
26-230 Radoszyce
Strona internetowa

Radoszyce (ang. fonet. [radɔˈʂɨt͡sɛ]; ros. Радошице [Radoszyce], jid. ‏ראדאשיץ‎ [Radashits][2]) – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim.

Miasto jest siedzibą władz gminy miejsko-wiejskiej Radoszyce oraz parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła[3].

W latach 1975–1998 położone w województwie kieleckim. Należy do ziemi sandomierskej, będącej częścią historycznej Małopolski[4].

Nazwa miejscowości jest patronimiczno-dzierżawczą i najprawdopodobniej wywodzi się od imienia Rados lub Radosz, do którego należały okoliczne ziemie.

Radoszyce są silnie związane z historią Polski. W okresie poprzedzającym ukształtowanie się państwowości polskiej, osada leżała na pograniczu terytoriów plemiennych Polan i Wiślan tj. późniejszej Małopolski i Wielkopolski. Później były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[5]. W okresie Potopu szwedzkiego stanowiły teatr działań wojennych armii Rzeczypospolitej oraz sprzymierzonych armii najeźdźczych Szwecji i Siedmiogrodu[6]. W czasie wojny konfederackiej (1768-1774) starostwo radoszyckie stało się polem potyczek wojsk polskich, rosyjskich i pruskich. 18 listopada 1794 r. miała tu miejsce ostateczna kapitulacja powstania kościuszkowskiego, a w wyniku III rozbioru Polski w 1795 r. miasto znalazło się pod zaborem austriackim. Wszystkie te wydarzenia sprawiły, że wiek XVIII należy uznać za upadek dotychczas zamożnego i dobrze prosperującego ośrodka hutniczo-rzemieślniczego. W okresie powstania styczniowego mieszkańcy aktywnie manifestowali patriotyzm: chłopi nie płacili Imperium Carskiemu podatków, bojkotowano carskie zarządzenia, wyrabiano kosy dla powstańców[7] oraz aktywnie wspierano cywilną organizację powstańczą. 22 stycznia 1863 r. ludność wzięła udział w zrywie, za co dekretem carskim Radoszyce utraciły prawa miejskie[8].


Historia

Dokładna data powstania Radoszyc nie jest znana, ale jak pisze S. Orgelbrand w Encyklopedii Powszechnej z 1884 r. "Radoszyce to osada bardzo starożytna"[9]. Jan Długosz przypisywał założenie miasta Kazimierzowi Wielkiemu, jednak najstarszy zapis poświadczający o długiej historii osady stanowi data opisowa fundacji kościoła, pierwotnie kaplicy myśliwskiej, "Ecclesia Haec Fundate Anno Domini Millesimo Quarto" (Kościół ten ufundowany roku pańskiego 1004)[10]. Za czasów Długosza było tutaj 12 łanów miejskich oddających dziesięcinę prebendzie Jaszkowskiej, przy katedrze sandomierskiej. Łany wójtowskie oddawały dziesięcinę plebanowi w Opocznie.

W 1411 r. w Radoszycach zatrzymał się król Władysław Jagiełło, udający się na wyprawę do Prus, który obchodził tu święto Trzech Króli. W 1425 r. zatrzymał się tu ponownie jadąc z Wielkopolski na Ruś. W 1428 roku[11] uzyskały prawo składu. W 1428 r. król najprawdopodobniej przeniósł Radoszyce z prawa polskiego na niemieckie (mogło to być jednak tylko ponowienie aktu Kazimierza Wielkiego) i nadał miastu prawo do dwóch jarmarków: w poniedziałek po Narodzeniu N.P. i na św. Dorotę. W 1450 r. w Radoszycach zatrzymał się król Kazimierz Jagiellończyk, a przez pewien czas w przebywały tam też królewskie córki, prawdopodobnie chroniąc się przed zarazą. W 1456 r. Kazimierz Jagiellończyk potwierdził przywileje nadane przez poprzedników, zwolnił mieszczan od wszelkich ceł w kraju i wydał pozwolenie na zakup soli w królewskich żupach.

W XV w. odbywały się w Radoszycach roki sądowe grodzkie[12].

Według lustracji z 1564 r. miasto należało do starostwa chęcińskiego, a przyległe wsie Radoska i Grodzisko pełniły rolę jego przedmieść. Funkcjonowały dwa młyny, a w królewskim lesie znajdowało się 6 hut (5 czynnych).

W okresie Potopu szwedzkiego miasto znajdowało się pod jurysdykcją władz okupacyjnych Szwecji. W czasie wojen z oddziałami walczącymi z najeźdźcą przemaszerował przez Radoszyce król Jan Kazimierz[13], a w manewrach wojennych i m.in. obronie Krakowa brała udział sandomierska piechota łanowa, a więc mieszczanie i chłopi radoszyccy. Okres potopu przyniósł mieszkańcom ogromne koszty związane z pobytem najeźdźcy (Karol Gustaw m.in. przebywał w Radoszycach i stąd wydał rozkaz opanowania przeprawy Szwedów przez Bug i Narew, a przybyłe mu na pomoc wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego przedłużyły ten proceder), jak i sprzymierzeńców Rzeczypospolitej. Do najważniejszych szkód należy zaliczyć upadek gospodarczy, rabunki, dewastacje pól, rekwizycję mienia, pustoszenie miasta oraz częściowe jego spalenie przez najeźdźcę. Z kolei przemarsz jednostek sojuszniczych Rzeczypospolitej (np. spieszących z odsieczą oddziałów tatarskich czy wojsk cesarza Leopolda) wiązał się z całkowitym splądrowaniem miasta. Pauperyzacji ludności towarzyszyły szybko rozprzestrzeniające się choroby, w tym tzw. morowe powietrze.

Po wojnach szwedzkich w mieście zaczęła osiedlać się ludność żydowska. Pomiędzy chrześcijanami a żydami dochodziło do konfliktów o podłożu ekonomicznym, związanych z przejmowaniem przez Żydów handlu, rzemiosła oraz dumpingu, czego konsekwencją była uchwała burmistrza i Rady Miasta z 1740 r. Rada pod karą 40 grzywien, a nawet konfiskaty majątku, zakazała wówczas sprzedaży i zastawu domów Żydom.

W 1787 r. w Radoszycach przebywał król Stanisław August Poniatowski, który wracając z Krakowa zatrzymał się, by obejrzeć miejscowe fabryki żelazne piece i fryszerki. W 1788 r. król potwierdził dla Radoszyc prawo magdeburskie. Na sejmie z lat 1773-1775 Radoszyce wraz ze starostwem radzickim przekazano rodowi Małachowskich. W 1784 r. Radoszyce administracyjnie należące do powiatu chęcińskiego w województwie sandomierskim, nadal były własnością rodu Małachowskich, co potwierdza wpis w regestrze diecezjów, w którym jako właściciel figuruje Małachowski, podkanclerz koronny.

16 listopada 1794 r. we wsi Jakimowice nieopodal Radoszyc rozegrał się epilog polskiego powstania narodowego przeciw Rosji i Prusom tzw. insurekcji kościuszkowskiej.

13 stycznia 1870 za wsparcie powstania styczniowego Radoszyce utraciły prawa miejskie[14].

W czasie II wojny światowej, mieszkańcy Radoszyc licznie uczestniczyli w kampanii wrześniowej[15], jednak sama miejscowość już 6 września została zajęta przez niemiecką jednostkę specjalną Einsatzkommandos, a po 10 września przyłączona do dystryktu radomskiego Generalnej Guberni. 2 września 1944 r. Niemcy spacyfikowali i spalili miejscowość. Do dziś nie ustalono dokładnych danych poległych w czasie potyczki mieszkańców, partyzantów oraz Niemców, a prezentowane w różnych opracowaniach dane znacznie się różnią[16].

1 stycznia 2018[17] Radoszyce restytuowano jako miasto.

Zabytki

  • Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła z I połowy XVII w., rozbudowany w 1846 r., wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.493 z 26.02.1957 i z 15.06.1967)[18]
  • kolumna przydrożna wykonana w 1610 r., przeniesiona obecnie na teren cmentarza parafialnego
  • ruiny zamku w Radoszycach
  • cmentarz parafialny
  • cmentarz żydowski

Sport

W Radoszycach działa klub piłki nożnej GKS Partyzant Radoszyce[19] założony w 1947 r. W 2008 r. drużyna przygotowywana przez trenera Jarosława Komisarskiego po raz pierwszy wywalczyła awans do IV ligi. Największym sukcesem klubu był awans do III ligi w sezonie 2013/2014.

Zobacz też

  • Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Radoszycach

Przypisy

  1. Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 - Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31 III 2011 r.. [dostęp 2017-04-08].
  2. Radoszyce | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2018-01-01] (pol.).
  3. Opis parafii na stronie diecezji
  4. Stanisław Koszutski: Nasze miasta a samorząd. Życie miast w Królestwie Polskiem i reforma samorządowa. E. Wende i Spółka, Warszawa 1915, s. 76.
  5. Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
  6. Stanisław Staciwa, Dzieje Radoszyc t.1 s. 448, 2011.
  7. K. Gronikowski, Robotnicy zagłębia staropolskiego i dąbrowskiego w powstaniu styczniowym, Przegląd Historyczny t. LIX, z. 1 s. 30, 1968.
  8. Stanisław Staciwa, Dzieje Radoszyc t.1, s.620, 2011.
  9. Olgebrand, Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, 1933.
  10. J. Wiśniewski, Dekanat Konecki, s. 430, 1913.
  11. Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
  12. >M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
  13. Stanisław Staciwa, Dzieje Radoszyc, t.1, 2011.
  14. Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
  15. K. Staciwa, Dzieje Radoszyc t.2, s. 12, 2011.
  16. S. Staciwa, Dzieje Radoszyc, t.2, s. 430-492, 2011.
  17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin, cyt. Z dniem 1 stycznia 2018 r. nadaje się status miasta miejscowościom: [...] Radoszyce – w gminie Radoszyce, w powiecie koneckim, w województwie świętokrzyskim (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)
  18. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 34 [dostęp 2015-11-17].
  19. start, GKS Partyzant Radoszyce [dostęp 2019-01-03] (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
POL gmina Radoszyce COA.svg
Herb miasta i gminy Radoszyce od 2013
POL powiat konecki CoA.svg
Autor:
  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
, Licencja: CC BY-SA 2.5
Herb Powiat konecki
POL gmina Radoszyce flag.svg
Flaga miasta i gminy Radoszyce
Końskie County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Końskie County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.35 N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.96 E
  • E: 20.72 E
Radoszyce kościół.JPG
Autor: Avalokitesvara, Licencja: CC BY-SA 4.0
Radoszyce - kościół par. p.w. św. Piotra i Pawła (zabytek nr rejestr. A.493)