Radziliszkowate

Radziliszkowate
Ilustracja
Cunonia capensis
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządszczawikowce
Rodzinaradziliszkowate
Nazwa systematyczna
Cunoniaceae R. Br.
M. Flinders, Voy. Terra Austral. 2: 548. 19 Jul 1814
Typ nomenklatoryczny

Cunonia L., nom. cons. (1759)[3]

Weinmannia pinnata

Radziliszkowate (Cunoniaceae) – rodzina roślin z rzędu szczawikowców Oxalidales. Obejmuje 28 rodzajów[4][5] z co najmniej 280 gatunkami. Występują one głównie na półkuli południowej – w Ameryce Południowej i Środkowej, w Kraju Przylądkowym i na Madagaskarze, na wyspach Archipelagu Sundajskiego, w Australii i Oceanii[2], sięgając na północ do Filipin i Meksyku[6].

Liczne gatunki z tej rodziny dostarczają wysokiej jakości drewna. Weinmannia tinctoria jest źródłem garbników. Zarośla i lasy z roślinami z rodzajów onatnia, eukryfia i Platylophus dostarczają cenionego pożytku pszczelego. Jako rośliny ozdobne sadzone są zwłaszcza rośliny z rodzaju eukryfia (popularne na obszarach o łagodnym klimacie), w Australii także Ceratopetalum gummiferum. Jadalnych owoców dostarczają Davidsonia pruriens oraz rośliny z rodzaju Schizomeria[7].

Morfologia

Ackama rosifolia
Pokrój
Drzewa i krzewy o pędach wyprostowanych[6], zwykle naziemne, rzadziej hemiepifity[7]. Pędy są nagie lub okryte pojedynczymi włoskami, rzadko gwiazdkowatymi lub szczecinkowato kłującymi (Davidsonia)[6].
Liście
Zwykle zimozielone[7], naprzeciwległe lub okółkowe, rzadko skrętoległe (Davidsonia), zwykle nieparzysto pierzasto złożone lub trójlistkowe, rzadko pojedyncze. Blaszki całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane[7][6]. Użyłkowanie pierzaste, często z włoskami w kątach nerwów[7]. Przylistki obecne, często okazałe[6][7].
Kwiaty
Drobne, zwykle obupłciowe, rzadziej jednopłciowe[6][7]. Wyrastają zebrane w kwiatostany wiechowate, wierzchotkowate, główkowate, rzadziej wyrastają pojedynczo (Eucryphia). Okwiat jest 4- lub 5-krotny (rzadziej trzykrotny lub z większą liczbą działek i płatków – do 10)[7]. Działki są wolne lub zrośnięte u nasady, u różnych rodzajów są trwałe, czasem powiększając się w czasie owocowania, u niektórych odpadają[7][6]. Płatki w takiej samej liczbie jak działki (lub większej w przypadku Bauera), rozwijają się przemiennie między nimi. Pręcików jest zwykle liczba podwojona (8–10), rzadziej jest ich tylko 4–5 lub tworzą się bardzo licznie. Nitki pręcików są cienkie i długie, zwykle dłuższe od okwiatu. Wokół zalążni zwykle występuje dysk miodnikowy. Zalążnia górna, rzadziej dolna lub wpółdolna powstaje zwykle z dwóch owocolistków, czasem z 3–5, u większości rodzajów zrośniętych, ale u części wolnych[6].
Owoce
Najczęściej torebki, rzadziej mieszki, pestkowce lub skrzydlaki[6].

Systematyka

Davidsonia jerseyana
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu szczawikowców, bazalna dla kladu obejmującego eleokarpowate, cefalotowate i Brunelliaceae[2]. Ze względu na morfologiczne podobieństwa grupa ta była w dawniejszych systemach klasyfikacyjnych uważana za spokrewnioną ze skalnicowatymi (Saxifragaceae) i oczarowatymi (Hamamelidaceae)[8].

←

Huaceae





bobniowate Connaraceae



szczawikowate Oxalidaceae





radziliszkowate Cunoniaceae




eleokarpowate Elaeocarpaceae




Brunelliaceae



cefalotowate Cephalotaceae







Wykaz rodzajów[4][5]
  • Ackama A.Cunn.
  • Acrophyllum Benth.
  • Aistopetalum Schltr.
  • Anodopetalum A.Cunn. ex Endl.
  • Bauera Banks ex Andrews
  • Caldcluvia D.Don
  • Callicoma Andrews
  • Ceratopetalum Sm.
  • Codia J.R.Forst. & G.Forst.
  • Cunonia L. – radziliszek
  • Davidsonia F.Muell.
  • Eucryphia Cav. – eukryfia
  • Geissois Labill.
  • Gillbeea F.Muell.
  • Hooglandia McPherson & Lowry
  • Karrabina Rozefelds & H.C.Hopkins
  • Lamanonia Vell.
  • Opocunonia Schltr.
  • Pancheria Brongn. & Gris
  • Platylophus D.Don
  • Pseudoweinmannia Engl.
  • Pterophylla D.Don
  • Pullea Schltr.
  • Schizomeria D.Don
  • Spiraeanthemum A.Gray
  • Spiraeopsis Miq.
  • Vesselowskya Pamp.
  • Weinmannia L. – onatnia

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  3. ↑ James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). [dostęp 2011-05-05].
  4. ↑ a b Cunoniaceae R.Br.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-02].
  5. ↑ a b List of Genera in CUNONIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-11-02] (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 275. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  7. ↑ a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 298-299. ISBN 978-1842466346.
  8. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 137. ISBN 83-7079-778-4.

Media użyte na tej stronie

Caldcluvia rosifolia kz3.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Caldcluvia rosifolia in Auckland Botanic Gardens
Mullumbimby plum (Davidsonia jerseyana).jpg
Autor: SmallBiologie, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mullumbimby plums (Davidsonia jerseyana) in the Sanctuary Mahi Whenua Garden, Auckland, New Zealand. 2021.
Cunonia capensis tree flowers Cape Town 7.JPG
Inflorescences of a Red Alder or Butterspoon tree, in Cape Town, South Africa