Radzionków

Radzionków

miasto i gmina
Panorama miasta.
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	1951–1975, 1998
Burmistrz	Gabriel Tobor (od 2006 r.)
Powierzchnia	13,15[1] km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość	16 903[2] 1278 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	41-922
Tablice rejestracyjne	STA
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Radzionków
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Radzionków
Położenie na mapie województwa śląskiego Radzionków
50°23′59″N 18°54′06″E/50,399722 18,901667
TERC (TERYT)	2413031
SIMC	0938806
Urząd miejski ul. Męczenników Oświęcimia 42 41-922 Radzionków
Strona internetowa
BIP

Radzionków (niem. Radzionkau) – miasto, będące jednocześnie gminą miejską, zlokalizowane w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim. Według danych z 31 grudnia 2020 liczyło 16 903 mieszkańców.

Geografia

Radzionków leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie historycznego Górnego Śląska. Pod względem geologicznym miasto położone jest na garbie Tarnogórskim.

Powierzchnia miasta wynosi 13,15 km²^[3], co stanowi 2,05% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 r. 52,25% powierzchni miasta obejmują użytki rolne, a 0,08063% użytki leśne^[4].

Geografia polityczna

Radzionków leży w północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Sąsiaduje z miastami: Bytom, Piekary Śląskie, Tarnowskie Góry oraz gminą Świerklaniec.

W latach 1975–1997 część Bytomia, a od 1 stycznia 1998 ponownie samodzielne miasto i gmina. W latach 1975–1998 Radzionków administracyjnie należał do województwa katowickiego (do 31 grudnia 1997 r. jako dzielnica Bytomia). W latach 1945–1951 siedziba wiejskiej gminy Radzionków.

Klimat

Średnia roczna temperatura wynosi 7,9 °C, a średnia suma opadów w skali roku wynosi 723 mm. Charakterystyczne dla Radzionkowa są wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2 m/s wiejące z kierunku zachodniego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008^[5]:

Historia

Kościół św. Wojciecha (2014)

Urząd miasta (2020)

Najstarsze wzmianki dotyczące Radzionkowa pochodzą z lat 1326–1357. Są to przechowywane w Watykanie listy opłat podatku zwanego „świętopietrze”. Płynie stąd wniosek, że Radzionków jako osada powstał co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Około 1430 r. osada została ograbiona i spalona przez Husytów. Po owym najeździe prawdopodobnie zbudowano stary kościół istniejący do końca XIX w. W okresie reformacji Radzionków przeszedł w ręce protestanckiego dziedzica Hornig de Horna (1540) i w myśl zasady „czyja władza tego religia” (cuius regio, eius religio) kościół został oddany pastorowi (do ok. połowy XVII w.), a część mieszkańców przyjęła nowe wyznanie. W czasie wojny trzydziestoletniej przez okolice osady 5 razy przeciągnęły wojska czego efektem było jej spustoszenie: z 37 istniejących gospodarstw 10 utraciło właściciela i nie odnaleziono żadnych spadkobierców. Ziemie należące do tych gospodarstw przejął tutejszy dziedzic.

W początkach XVIII w. w Radzionkowie stacjonowały wojska austriackie – kirasjerzy pułków Hamilton, Badenio, Schuben. Część żołnierzy zawarła związki małżeńskie osiedlając się tutaj na stałe. W wyniku wojen śląskich Radzionków znalazł się pod panowaniem pruskim. Wielu mieszkańców osady w pruskim mundurze walczyło w wojnach napoleońskich.

Z przełomem wieku XVIII i XIX w. związany jest rozwój osady spowodowany polityką pruską zmierzającą do zaludnienia Śląska i do rozwoju przemysłu w oparciu o kopaliny tu występujące. W 1815 r. na tym terenie funkcjonowały 24 niewielkie kopalnie galmanu, oraz kilka pieców hutniczych. W 1856 roku Józef Lompa pisał: „We wsi Radzionkowie rozwija się górnictwo na galmei, w szybach pod różnymi nazwami, dochód do milionów dochodzi”^[6]. W 1871 r. dziedzic radzionkowski Henckel von Donnersmarck założył kopalnię węgla kamiennego Radzionków (zaczęła wydobywać węgiel od 1874 r.). W 1884 r. Donnersmarck w pobliżu kopalni założył hutę cynku „Łazarz”, która produkowała także kwas siarkowy i solny. W tym samym mniej więcej czasie zaczęły powstawać kamieniołomy wydobywające surowiec do wapienników – największy z nich to kamieniołom „Maciej” na Księżej Górze, mający połączenie kolejką z wapiennikami w Szarleju. Z rozwojem przemysłu związane było powstanie kolei żelaznych (1870) i dwóch stacji kolejowych, poczty (1882), wodociągu (1904) oraz elektryfikacja osady (1908).

W okresie kulturkampfu mieszkańcy silnie związali się z ruchem katolickim, reprezentowanym przez partię Centrum: np. w wyborach do sejmu Rzeszy w 1877 r. zdecydowanie wygrał kandydat Centrum Radziwiłł otrzymując 364 głosy, zaś liberał Richter zaledwie 99 głosów, a w wyborach do sejmu pruskiego w 1882 r. zdecydowanie wygrał mieszkaniec Radzionkowa Paweł Letocha. W tym samym czasie powstała tutaj pierwsza czytelnia polska, wzrastała także liczba abonentów gazet, w tym polskich: „Katolika” i „Gazety Górnośląskiej”. Od 1885 r. zaczął wystawiać przedstawienia teatr amatorski, w 1899 r. powstała spółka pod nazwą „Kasa oszczędności i pożyczek”, oraz straż pożarna, towarzystwa sportowe i gimnastyczne i chór „Harfa”. Istniejący do dziś kościół wybudowany został w 1875 r. z pieniędzy parafian oraz hrabiego Hugona Henckla Donnersmarcka.

W wyniku podziału Śląska po I wojnie światowej Radzionków w 1922 r. znalazł się w granicach państwa polskiego, wielu mieszkańców brało udział w powstaniach śląskich (1919, 1920, 1921), a w plebiscycie w marcu 1921 r. większość mieszkańców głosowała za Polską – 4778 głosów (za Niemcami 862 głosy). W czasie II wojny Radzionków znalazł się w granicach III Rzeszy. Uczestnicy powstań śląskich trafiali do obozów koncentracyjnych, gdzie zginęło 43 mieszkańców, a dwóch (Kużaj, Szymała) stracono publicznie za działalność konspiracyjną. Rosjanie z kolei pięciu mieszkańców zamordowali w Katyniu i Twerze w 1940 r. (policjanci i wojskowi). W 1945 r. radzieccy żołnierze bez skrupułów zamordowali na ulicach miejscowości trzy osoby. Po wojnie władze komunistyczne przeprowadziły repatriacje mieszkańców narodowości niemieckiej na zachód za Odrę (m.in. proboszcza ks. Józefa Knosałę). W 1951 r. Radzionków uzyskał prawa miejskie – nastąpiła wówczas szybka urbanizacja: wybudowano Dom Kultury (oficjalnie oddany do użytku w 1966 r.), basen wraz z obiektami rekreacyjnymi oraz powstało liceum ogólnokształcące będące do dziś ważną placówką edukacyjną gminy.

W 1975 r. Radzionków został włączony do Bytomia, częścią którego pozostawał do 31 grudnia 1997. 1 stycznia 1998 utworzono samodzielną gminę miejską Radzionków (od 1 stycznia 1999 w powiecie tarnogórskim)^[7].

Symbole miasta

Herb

Na herbie Miasta Radzionków widnieje Święty Wojciech (od 1999 r. patron miasta). Postać św. Wojciecha znajduje się w błękitnym polu tarczy hiszpańskiej, na srebrnym obłoku, w szacie srebrno – czerwonej, trzymający w prawej ręce złote wiosło, w lewej ręce krzyż lotaryński^[8].

Hejnał

Hejnał wykorzystuje charakterystyczne motywy pieśni „Na cześć Wojciecha”, wykonywanej tylko i wyłącznie na terenie radzionkowskiej parafii od niepamiętnych czasów. Motywy pieśni nie są cytowane dosłownie, a jedynie wykorzystane są jej ujęcia melodyczne przekomponowane rytmicznie. Melodyka wykorzystywana jest w części początkowej, która później zostaje rozwinięta przez kompozytora. Hejnał złożony jest z trzech zdań muzycznych, tworzących zamkniętą całość. Hejnał jest odtwarzany codziennie o godzinie 14:00 oraz podczas obchodów świąt państwowych i uroczystości^[9].

Flaga

Barwy Flagi odpowiadają barwom użytym w herbie wraz z ich proporcjonalnością. Bławat flagi posiada proporcje 5:8 i składa się z czterech poziomych stref. Strefy ułożone są w poziomie. Barwy srebrna, czerwona i złota są równej szerokości, a barwa błękitna jest trzykrotnie szersza. Flaga jest znakiem symbolizującymi miasto jako gminę i wywieszana jest w miejscach publicznych podczas uroczystości państwowych i lokalnych^[9].

Chorągiew

Jest uroczystą odmianą flagi i jest dwustronna. Barwy chorągwi odpowiadają proporcjom barw z flagi z umieszczonym herbem miasta^[9].

Logo

Od 2004 r. znakiem promocyjnym miasta jest symboliczna litera „R” wpisana w sylwetkę motyla, jako symbol wolności. Autorem logo jest Tomasz Kipka. W 2010 roku do istniejącego logo został dołączony napis „Radzionków – miasto ludzi z pasją”. W ten sposób podkreślono, że Radzionków jest miejscem, w którym pasja i zainteresowania są ważnym elementem codziennego życia lokalnej społeczności^[10].

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole nr 2 „Pod Topolą”
• Przedszkole nr 3 „Skrzat”
• Przedszkole nr 4 „Bajka”

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
• Szkoła Podstawowa nr 3 specjalna w Zespole Szkół Specjalnych
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Józefa Lompy w Zespole Szkół Podstawowo-Gimnazjalnych
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Tadeusza Kościuszki
• Szkoła Mistrzostwa Sportowego Radzionków

Szkoły ponadpodstawowe

• Zespół Szkół Specjalnych
• Zespół Szkół Techniczno-Ekonomicznych
• Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 16 w Zespole Szkół Specjalnych
• Szkoła Przysposobiająca do Pracy nr 2 w Zespole Szkół Specjalnych
• Zespół Szkół Techniczno-Humanistycznych
• Szkoła Mistrzostwa Sportowego Radzionków

Kultura

• Centrum Kultury Karolinka
• Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek
• Zespół Pieśni i Tańca Mały Śląsk
• Miejska Biblioteka Publiczna w Radzionkowie
• Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Wniebowzięcia NMP (2019)

Na terenie Radzionkowa działalność religijną prowadzą:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Wojciecha
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Bytom–Radzionków^[11]

Sport

• KS „Ruch” Radzionków
• UKS „Ruch” Radzionków
• MKS „Sokół” Radzionków
• UKS „Laba” Radzionków (badminton)^[12]
• Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Jeździecki „Lider”
• Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Kultury Fizycznej SP2 – Radzionków
• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji

W 2008 r. w Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji w Radzionkowie w Parku Księża Góra przy ul. Księżogórskiej 90 oddano do użytku bulodrom z jednym pełnowymiarowym (4x15 m) torem do gry w pétanque. Po bulodromie w Katowicach (Park im. Tadeusza Kościuszki) i Piekarach Śląskich (MOSiR) jest to trzeci tego typu profesjonalny obiekt w aglomeracji górnośląskiej^[13]. W 2010 r. przy ulicy Knosały 16 otwarto halę sportową^[14].

Turystyka i rekreacja

• Śląski Ogród Botaniczny

Park rekreacyjny Księża Góra

Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:

• – Szlak Powstańców Śląskich
• – Szlak Tysiąclecia
• Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

Przez miasto przebiega szlak pielgrzymkowy – Droga św. Jakuba

Administracja

Burmistrzowie Radzionkowa

• Gustaw Jochlik (1998–2006)
• Gabriel Tobor (od 2006)

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Radzionkowa^[15]:

• Dobre Miasto
• Boguszów-Gorce
• Serock

Zobacz też

• Radzionków (stacja kolejowa)
• Radzionków Rojca

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Radzionków
• RTSK Radzionków
• Radzionków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 472 .