Radziszów
Ten artykuł od 2012-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Artykuł | 49°56'17"N 19°48'37"E |
---|---|
- błąd | 39 m |
WD | 49°55'59.9"N, 19°49'0.1"E, 49°58'N, 19°49'E |
- błąd | 14 m |
Odległość | 736 m |
wieś | |
Kościół pw. św. Wawrzyńca w Radziszowie | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2013) | 3261 |
Strefa numeracyjna | 12 |
Kod pocztowy | 32-052[1] |
Tablice rejestracyjne | KRA |
SIMC | 0335396 |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
49°56′17″N 19°48′37″E/49,938056 19,810278 | |
Strona internetowa |
Radziszów (dawniej Radzieszów, Radessow, Radeszew) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Skawina[2].
Integralne części wsi
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0335404 | Brzegi | część wsi |
0335410 | Podlesie | część wsi |
0335427 | Rozparka | część wsi |
0335433 | Wytrzyszczek | część wsi |
0335440 | Zadworze | część wsi |
0335456 | Zawodzie | część wsi |
Historia
Pierwsze wzmianki w dokumencie legata papieskiego Idziego z 1229 roku. W 1250 r. książę opolski Władysław nadał w darze wieś Radeszew opatowi tynieckiemu. Dokument ten potwierdził w 1519 r. król Zygmunt I Stary. Wieś była dostawcą miodu i zwierzyny łownej dla klasztoru. Wieś opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[5].
W czasach księstwa oświęcimskiego rzeka Skawinka podzieliła wieś na dwie części: polską i śląską – podległą królowi czeskiemu, gdyż władca tego księstwa uznał się lennikiem Jana Luksemburskiego. Książę oświęcimski Władysław sprzedał wieś sołtysowi Janowi Radziszowskiemu. Ten za udział w buncie krakowskim przeciwko królowi Władysławowi Łokietkowi utracił posiadłość, którą król ponownie przekazał opactwu tynieckiemu. W II połowie XVIII w. wraz z sąsiednią Wolą Radziszowską przeszedł w dożywotnie użytkowanie prymasa Podolskiego.
W 1781 r; po przejęciu tych dóbr przez władze austriackie, znalazły się w rządowym funduszu religijnym. W 1790 r. Radziszów zakupiła rodzina Dzieduszyckich herbu Sas. Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. mieszkańcy obronili Dzieduszyckich przed rabunkiem staczając bitwę z mieszkańcami Woli Radziszowskiej koło kładki na rzece Skawince. Wdzięczni Dzieduszyccy obdarowali mieszkańców wsi zbożem i ufundowali cztery dzwony do kościoła (zrabowane przez Austriaków podczas I wojny światowej).
Po nich dobrami radziszowskimi władali Orzechowscy, hrabina Róża de Bassano, hrabina Wiktoria Dębińska. Od początku XX w. właścicielami byli: W. Lisowski, S. Kirchmayer oraz W. Schmidt i Marek Jaskuła. Dobra Radziszowa zostały rozparcelowane przed II wojną światową.
W latach 1934–1937 w Radziszowie wybudowano powiatowe dziecięce sanatorium.
Od 1934 roku istniała zbiorowa gmina Radziszów.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Tomków udzieliła pomocy rodzinie Wassermannów. Rodzina Toszów udzieliła pomocy Stanisławowi Hojdzie. W 1991 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Anieli i Wincentemu Tosza, a w 2011 roku Adriannie i Franciszkowi Tomek tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[6][7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Podczas powodzi w 2010 woda zalała miejscowość.
Zabytki
Kultura
Kapela ludowa
Kapela Ludowa z Radziszowa została założona w 1980 roku[8]. Reprezentuje typowy folklor krakowski (nie stylizowany). Zdobywcy w 1999 głównych nagród:
- „Wstążki Krakowskiej" na Wojewódzkim Przeglądzie Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych, który odbył się w Radziszowie;
- „Baszty" na Ogólnopolskim Przeglądzie w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą.
Kapela działa pod opieką Centrum Kultury i Sportu w Skawinie, Rady Sołeckiej w Radziszowie, opiekę merytoryczną sprawuje Małopolski Ośrodek Kultury w Krakowie. Ma za sobą liczne wyjazdy m.in. do Niemiec, Bułgarii, Danii, Słowacji, Francji. Na swoim koncie ma płytę Hej, od Krakowa jadę.
Orkiestra dęta „Sygnał"
Orkiestra dęta „Sygnał" z Radziszowa została założona pod koniec 1949 roku[9]. W 1969 r. zdobyła pierwsze miejsce na Festiwalu Amatorskich Orkiestr Dętych Polski Południowej w Kozienicach, a w 1987 trzecie miejsce na pierwszym Wojewódzkim Przeglądzie Orkiestr Dętych w Dobczycach. Od 24 lat bierze udział w przeglądach i festiwalach orkiestr dętych zdobywając czołowe miejsca, wyróżnienia i nagrody.
Osoby związane z Radziszowem
- Na miejscowym cmentarzu, w rodzinnym grobowcu, spoczywają matka i siostry (Anna i Ewa) generała broni Józefa Hallera, a w miejscowym kościele znajduje się obraz Matki Bożej „Hallerowskiej".
- Miejsce urodzenia Henryka Jaskuły, pierwszego Polaka i trzeciego żeglarza w historii, który bez zawijania do portów okrążył Ziemię (1979–1980).
- W Radziszowie zmarł Mikołaj Bołoz Antoniewicz – poeta, dramatopisarz, tłumacz i oficer kawalerii Wojsk Polskich w powstaniu listopadowym 1830–1831.
- Miejsce urodzenia Antoniny Chmielarczyk, polskiej spadochroniarki, reprezentantki Polski i wicemistrzyni świata[10].
- Walenty Wisz (ur. 7 października 1847, zm. 27 grudnia 1930) – polski snycerz, rzeźbiarz.
- Zygmunt Chmielewski - polski inżynier chemik, działacz spółdzielczy, ok. 1905 r. założył w Radziszowie Spółdzielnię Mleczarską w której wykonywał wszystkie prace – mleczarza, księgowego, magazyniera i sprzątacza – aby opracować metodą prób i błędów wzorcowy model takiego przedsiębiorstwa[11].
- W Radziszowie mieszkał i tworzył Walery Eljasz-Radzikowski, w dniu 26 września 1892 r. namalował tu akwarelę przedstawiającą izbę w chałupie chłopskiej.[12]
Przypisy
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1071 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 102.
- ↑ Historia pomocy - Rodzina Tomków | Polscy Sprawiedliwi, sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27] .
- ↑ Historia pomocy - Rodzina Toszów | Polscy Sprawiedliwi, sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27] .
- ↑ www.naszradziszow.com
- ↑ www.naszradziszow.com
- ↑ Lidia Kosk–Antonina Chmielarczyk ↓.
- ↑ http:// kooperatyzm.pl/walka-o-byt-i-wspoldzialanie-1937/ | data dostępu [11.10.2022]
- ↑ Eljasz-Radzikowski, Walery. Das Innere Einer Bauernhütte w Radziszowie Bei Krakau
1892, https://data.onb.ac.at/rep/BAG_12956580.
Bibliografia
- Lidia Kosk: Sylwetki najlepszych sportowców spadochronowych. sportspadochronowy.pl. [dostęp 2017-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-18)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Radziszów, wś, pow. myślienicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 473 .
- Stowarzyszenie „Nasz Radziszów"
- Strona internetowa Parafii Rzymskokatolickiej św. Wawrzyńca w Radziszowie
- Radziszów. pl - lokalna strona mieszkańców
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kraków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.34 N
- S: 49.87 N
- W: 19.50 E
- E: 20.37 E
Herb Radziszowa