Radzyń Chełmiński
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Radzyń Chełmiński – widok z wieży na miasto | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1234 | ||
| Burmistrz | Krzysztof Chodubski | ||
| Powierzchnia | 1,78 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | +48 56 | ||
| Kod pocztowy | 87-220 | ||
| Tablice rejestracyjne | CGR | ||
Położenie na mapie gminy Radzyń Chełmiński _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Radzyń Chełmiński") | |||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |||
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego  | |||
 53°23′08″N 18°56′11″E/53,385556 18,936389 | |||
| TERC (TERYT) | 0406044 | ||
| SIMC | 0983630 | ||
Urząd miejski Plac Towarzystwa Jaszczurczego 987-220 Radzyń Chełmiński | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, daw. Radzyn) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego. Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental[2].
Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. Radzyń Chełmiński liczył 1777 mieszkańców[1].
Miejsce obrad sejmików województwa chełmińskiego do lat 30. XVII wieku, później sejmików deputackich i sejmików gospodarskich[3].
Historia
W XI wieku tereny Ziemi chełmińskiej wchodziły w skład państwa Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Tutejszy gród został zdobyty przez Krzyżaków po 1231 roku, którzy po 1310 roku wybudowali tu murowany zamek, będący siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W dniu 24 lutego 1397 roku założono tu Towarzystwo Jaszczurcze. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 teren ten powrócił w granice Polski i Radzyń został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772–1920 pod zaborem pruskim. Z Radzyniem Chełmińskim związany jest przedstawiciel znanego rodu Kostków herbu Dąbrowa, Stanisław Bolesław Kostka (pochodzący z Kościerzyny, która uwieczniła go na tablicy pamiątkowej), syn Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej – członek zarządu miejscowego Banku Ludowego, w latach 1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Radzynia Chełmińskiego w 2014 roku[4].
Zabytki
- Pozostałości dawnego grodziska pruskiego z VI w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany)
- Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany w latach 1310–1330[5].
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. Mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wsch. Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zach. i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640–1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX w. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony płd. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
- Na cmentarzu na południowy zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV w., odnowiona w 1851 r.
- synagoga z końca XIX w.
- Dwór „Na Zielonym Wzgórzu”, drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX w., na starszych piwnicach, w otoczeniu parku
- Zabudowa miejska – liczne domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX w. (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 4, 5, 11, 12, 16, 17, 18, 26, 28, 29, 30, 31 i 32)
- Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego
- Kapliczki przydrożne z ok. poł. XIX w., na południowy zachód od miasta
.jpg)
.jpg)
Oświata
W mieście znajduje się Zespół Szkół im. Jana Pawła II.
Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim
Radzyń Chełmiński oraz Malbork były głównymi planami serialu telewizyjnego Samochodzik i templariusze z 1971 (premiera w 1972), w reżyserii Huberta Drapelli.
Zobacz też
- Cmentarz żydowski w Radzyniu Chełmińskim
- Dekanat Radzyń Chełmiński
- Parafia św. Anny w Radzyniu Chełmińskim
Przypisy
- ↑ a b Radzyń Chełmiński (kujawsko-pomorskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, Polska w liczbach [dostęp 2021-12-21] (pol.).
- ↑ Sołectwo Radzyń Chełmiński w BIP gminy.
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
- ↑ Radzyń Chełmiński w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Tomasz Torbus, „Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach”, Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s. 185.
Bibliografia
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967, s. 21–35.
- Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wyd. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7.
- Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2.
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 134, 135, 140 i 141
- Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22
- Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia, wyd. „Finna” Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36
- Roman Robaczewski, Co Tadeusz Pogoda robił w sobotę w Kościerzynie. Czas Świecia 30.09.2011 r., s. 8
Linki zewnętrzne
- Radzyń Chełmiński w Toruńskim Serwisie Turystycznym
- Radzyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 483.
- http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1559&q=Radzy%C5%84&d=0&t=0
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców | |
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Radzynia Chełmińskiego, 2014
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Radzyń Chełmiński, ruiny zamku, 2 poł. XIII - 1 poł. XIV
Autor: 1bumer, Licencja: CC BY 3.0
Radzyń Chełmiński, kościół par. pw. św. Anny, XV/XVI
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Radzyń Chełmiński, ruiny zamku, 2 poł. XIII - 1 poł. XIV
Autor: Agnieszka M, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Radzyń Chełmiński, ruiny zamku, 2 poł. XIII - 1 poł. XIV
Autor: 1bumer, Licencja: CC BY 3.0
Radzyń Chełmiński, ul. Kazimierza Jagiellończyka - kaplica cmentarna pw. św. Jerzego, poł. XIV
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Grudziądz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 53.63 N
- S: 53.32 N
- W: 18.58 E
- E: 19.26 E
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Radzyń Chełmiński, ruiny zamku, 2 poł. XIII - 1 poł. XIV
Autor:
Mapa gminy Radzyń Chełmiński, Polska
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dawna synagoga w Radzyniu Chełmińskim, ob. dom mieszkalny.
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom przy pl. Towarzystwa Jaszczurczego 29, datowany na koniec XVIII w.
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dwór "Na Zielonym Wzgórzu" w Radzyniu Chełmińskim, zbudowany na przełomie XVIII i XIX w., drewniany konstrukcji zrębowej, otynkowany, z nowszym gankiem od frontu.