Rajgród
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg) (c) Andrzej Szkopiński, CC BY 3.0 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1568 | ||
| Burmistrz | Ireneusz Gliniecki | ||
| Powierzchnia | 35,28[1] km² | ||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość | |||
| Strefa numeracyjna | +48 86 | ||
| Kod pocztowy | 19-206 | ||
| Tablice rejestracyjne | BGR | ||
Położenie na mapie gminy Rajgród _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Rajgród") | |||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu grajewskiego  | |||
 53°44′01″N 22°42′01″E/53,733611 22,700278 | |||
| TERC (TERYT) | 2004044 | ||
| SIMC | 0957465 | ||
Urząd miejski ul. Warszawska 3219-206 Rajgród | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Rajgród – miasto w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, położone nad Jeziorem Rajgrodzkim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Rajgród.
Początkowo Rajgród stanowił część Jaćwieży[4], następnie zaś należał do ziemi wiskiej, stanowiącej część Mazowsza[5], po czym został włączony do Podlasia jako część ziemi bielskiej[6]. Miasto królewskie starostwa rajgrodzkiego w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego. W Rajgrodzie działa Ochotnicza Straż Pożarna.
Przez miasto przebiega droga krajowa nr 61.
Według danych z 1 stycznia 2018 Rajgród liczył 1 571 mieszkańców[2].
Jezioro Rajgrodzkie
Na Pojezierzu Rajgrodzkim występują liczne jeziora, z których największe – Rajgrodzkie stanowi oś regionu. Jezioro Rajgrodzkie to rynnowe jezioro przepływowe rzeki Legi (Jegrzni) o powierzchni 1514 ha (18 w Polsce pod względem powierzchni), w tym powierzchnia wysp wynosi 11,1 ha, długość maksymalna osiąga 12 050 m, zaś maksymalna szerokość 1900 m, głębokość maksymalna – 52 m (20 lokata w kraju), podczas gdy głębokość średnia wynosi 9,4 m, objętość Jeziora Rajgrodzkiego wynosi 142 623 tys. m³ i pod tym względem jest 14 w Polsce. Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta z licznymi zatokami, półwyspami, cyplami, o długości 56 000 m. Jezioro Rajgrodzkie ma charakterystyczny kształt. Składa się ono ze zbiornika głównego i czterech wydłużonych ramion (zatok). Zatoki północne nazywane są jeziorami: Przepiórka (północno-wschodnia) i Stackie (północno-zachodnia). Zatoka południowa nosi nazwę Zatoki Czarnowiejskiej. Zbiornik główny i zatoka wschodnia, nad którą leży Rajgród, to Jezioro Rajgrodzkie. Liczne ośrodki turystyczno-wypoczynkowe.
Historia
Pierwsze ślady działalności ludzkiej w rejonie Rajgrodu pochodzą z około 9000–7000 roku p.n.e. Nad jeziorem Dręstwo znaleziono szkielety ludzi kromaniońskich. W średniowieczu na wyspie, gdzie wznosiło się wzgórze, Jaćwingowie założyli osadę Raj, która była siedzibą plemienia jaćwieskiego – Zlinców. Leżała ona szlaku handlowym wiodącym z Mazowsza w głąb ziem jaćwieskich.
Pod koniec 1358 roku ziemia wiska (a w tym teren Rajgrodu), należąca do księstwa płockiego, znalazła się pod bezpośrednim zarządem króla Kazimierza Wielkiego, kiedy to upłynęły trzy lata, na które Siemowit III otrzymał Wiznę i Zakroczym w zarząd od Kazimierza Wielkiego (odpowiedni dokument książę Siemowit wystawił 27 XII 1355 r.)[8]. Według Wiganda z Marburga w 1360 roku król Kazimierz Wielki nakazał kasztelanowi wiskiemu budowę w Rajgrodzie zamku Rongart, który być może nie został ukończony z powodu zniszczenia go w trakcie budowy przez Krzyżaków. Pierwsza pewna wzmianka o Rajgrodzie pochodzi z 1429 roku z aktu sprzedaży przez Mikołaja z Rajgrodu dóbr w ziemi wiskiej jego bratu – Janowi. Niedługo przed 1445 rokiem w miejscu Rajgrodu założono gród i utworzono z niego ośrodek handlu drewnem, którego pierwszymi mieszkańcami byli bartnicy i rybacy z Goniądza[9]. Na mocy pokoju w Melnie w 1422 roku gród przeszedł z Mazowsza do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwszym źródłowo poświadczonym plebanem w Rajgrodzie był w 1485 r. ksiądz Adam Szczuka, poprzednio wikary wąsoski.
Około 1505 roku tereny te król Aleksander Jagiellończyk nadał Michałowi Glińskiemu, a w 1509 król Zygmunt I Stary nadał dobra rajgrodzkie i goniądzkie wojewodzie Mikołajowi Radziwiłłowi, co stało się początkiem istnienia na tym terenie tzw. „państwa Radziwłłów”. W tym okresie Rajgród jest uznawany za przynależny do ziemi bielskiej. W 1519 r. Mikołaj Radziwiłł na prośbę plebana Stanisława Wilka wydał nowy przywilej fundacyjny dla kościoła w Rajgrodzie, ponieważ stary został zagubiony. W 1520 r. miał miejsce najazd Krzyżaków, którzy poważnie zniszczyli zabudowę miasta. W 1529 roku z inicjatywy królowej Bony został wydany wyrok królewski „uwalniający” szlachtę rajgrodzką i goniądzką spod władzy Radziwiłłów.
W 1566 r. nastąpiła nowa lokacja miasta[10], prawa miejskie Rajgród otrzymał w 1568 roku od wojewodziny Anny z Radziwiłłów Kiszczyny. Po unii lubelskiej w 1569 roku włączono go wraz z całym województwem podlaskim do Korony Królestwa Polskiego. W 1570 roku Anna Kiszczyna zapisała dobra rajgrodzkie i goniądzkie królowi Zygmuntowi Augustowi, w związku z czym Rajgród stał się miastem królewskim i siedzibą starosty, którym został Marcin Dulski. Około 1602 roku w zachodniej części wzgórza zamkowego wzniesiono „dwór wielki”, w którym prawdopodobnie mieściła się siedziba i urząd starosty. Budynek ten istniał do około połowy XVII wieku, a jego fundamenty były widoczne jeszcze w końcu XIX wieku. Starostą rajgrodzkim w latach ok. 1634 – 1665 był Jan Berk, który ten urząd sprawował z nominacji Władysława IV. W 1655 najazd wojsk szwedzkich zakończył okres pomyślnego rozwoju. W 1679 roku król Jan III Sobieski potwierdził prawa miejskie magdeburskie i jego przywileje. W XVIII wieku jest wzmiankowana szkoła w Rajgrodzie, a w 1764 roku rozpoczęto budować nowy kościół.
W czasie insurekcji kościuszkowskiej mieszczanie i okoliczna szlachta 10 lipca 1794 roku poniosła porażkę w starciu z wojskami pruskimi. Po III rozbiorze Polski miasto zagarnęło Królestwo Prus i włączyło do Prus Nowowschodnich, a po Traktacie w Tylży w 1807 roku objęło je Księstwo Warszawskie. Od 1815 część Królestwo Kongresowego. W czasie powstania listopadowego w dniu 29 maja 1831 r. pod Rajgrodem odbyła się zwycięska bitwa wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda z Rosjanami. W szarży ułanów poznańskich poległ mjr Franciszek Mycielski. W 1863 roku na Górze Rykowej pod Rajgrodem stracono powstańca Narzymskiego. W 1863 roku miasto utraciło prawa miejskie, które przywrócono w 1924 roku po odzyskaniu niepodległości. W latach 1870–1923 siedziba gminy Rajgród. W 1937 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły.
W 1807 roku leśniczym w leśnictwie Rajgród zostaje Józef Sienkiewicz – dziadek Henryka Sienkiewicza[11], a 30 czerwca 1813 roku we wsi Woźnawieś urodził się jego ojciec Józef Paweł Ksawery.
W okresie międzywojennym stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Okoniówek” i placówka Straży Celnej „Rajgród”[12]. W 1921 mieszkało tu 2291 osób. W 1929 istniał w mieście kościół katolicki oraz synagoga[13]. Budynek bożnicy był drewniany. Obecnie nie istnieje[14].
W 1941 roku w Rajgrodzie doszło do pogromu miejscowych Żydów. W wyniku zbiorowych egzekucji, w których brali udział niektórzy Polacy zginęło około 100 osób[a][15].
W latach 1941–1944 Rajgród znajdował się w granicach Bezirk Bialystok.
W lipcu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej[16]. Przybywało w nim ok. 1200 Żydów z Rajgrodu i okolicznych miejscowości[16]. Zostało ono zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Boguszach[16].
Zabytki
- opracowano na podstawie materiału źródłowego[17]
- Góra Zamkowa z punktem widokowym na Jezioro Rajgrodzkie
- Dworek Opartowo
- Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
- Rynek – Plac 1000-lecia
- Dworek organistów (Koniecków i Kurpiewskich)
- Kapliczka przydrożna
- Cmentarz z XIX-wieczną kaplicą
- Cmentarz żydowski w Rajgrodzie
Zabytki w okolicach Rajgrodu
- Młyn na Wojdach
- Kościół Parafialny pw św. Wojciecha w Rydzewie
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Rajgrodu w 2014 roku[2].
Bibliografia (chronologicznie)
- S. Szybkowski, Przynależność terytorialna ziemi drohickiej i powiatu goniądzkiego w końcu XIV i na początku XV w., [w:] Hortus Imaginum. Studia historyczne dedykowane pamięci profesora Stanisława Mielczarskiego, red. E. Paner i n., Gdańsk 2005, ss. 225–238
- J. Śliwiński, W sprawie przynależności państwowej w 1360 r. pojaćwięskiego Rajgrodu, w: Krzyżacy, szpitalnicy, kondotierzy, Malbork 2006 (Studia z dziejów średniowiecza 12), s. 363-379
- E. Kowalczyk-Heyman, Rajgród 1360 r. Przyczynek do dziejów granicy mazowiecko-krzyżackiej, Kwartalnik Historyczny 113, 2006, nr 3, s. 5-18
- J. Śliwiński, Jeszcze raz w sprawie Rajgrodu, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2007, nr 4, s. 539-553
- E. Kowalczyk-Heyman, Jeszcze raz o Rajgrodzie, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2007, nr 4, s. 529-537
Linki zewnętrzne
- Rajgród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 495.
Uwagi
- ↑ Nie jest jasne czy Polacy działali za zgodą czy na polecenie Niemców.
Przypisy
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b c Rajgród w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Krystyna Musianowicz: Drohiczyn od VI do XIII wieku. Dzieje i kultura. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn – Białystok 1982, s. 76. ISBN 83-7002-092-5
- ↑ Elżbieta Kowalczyk-Heyman: Rajgród 1360 r. Przyczynek do dziejów granicy mazowiecko-krzyżackiej, w: „Kwartalnik Historyczny”, R. 113, nr 3. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 10. ISSN 0023-5903
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 719. ISBN 83-7079-926-4
- ↑ Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
- ↑ Adam Szweda, Okoliczności wizyty króla Kazimierza Wielkiego w Malborku w 1365 r. /Circumstances of the visit of Casimir the Great in Marienburg in 1365 (Roczniki Historyczne 77, 2011) [dostęp 2019-10-07] (ang.).
- ↑ Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Wyd. Uniw. W-M, Olsztyn 2002, s. 41, ISBN 83-7299-186-3.
- ↑ Piotr Skurzyński: Warmia, Mazury, Suwalszczyzna. Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., 2004, s. 321. ISBN 83-7200-631-8.
- ↑ Genealogia Henryka Sienkiewicza. henryk-sienkiewicz.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-09)].
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 173.
- ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 108.
- ↑ Synagoga w Rajgrodzie | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
- ↑ Rajgród - miejsce pogromu z 1941 roku - Miejsca martyrologii - Zabytki - Rajgród - Wirtualny Sztetl. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2015-10-04].
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 442. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Miasto Rajgród, wrotapodlasia.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-10-27].
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Rajgród
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Rajgrodu, 2014
Autor:
Mapa powiatu grajewskiego, Polska
.JPG)
Autor: Bazie, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Rajgród Opartowo - zespół dworski: dwór, mur., kon. XIX w. (zabytek nr 230 z 05.09.1986)
Autor: Ath29, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Rajgrodzie
Autor: Ath29, Licencja: CC BY-SA 3.0
Droga krzyżowa z Kościołem Parafialnym pw. NMP w Rajgrodzie
(c) Michal Gorski, CC BY-SA 3.0
Zachód nad Jeziorem Rajgodzkim
Autor: Kalamarnica, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik króla Polski Kazimierza III Wielkiego w Rajgrodzie
Autor:
Mapa gminy Rajgród, Polska