Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku

Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku
Ramerówka
Ilustracja
Widok od strony południowo-wschodniej (ulic Tadeusza Kościszki, Jagiellońskiej i 3 Maja) w 2015
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok

Adres

ul. Grzegorza z Sanoka 2
(Śródmieście)

Typ budynku

kamienica

Kondygnacje

2

Rozpoczęcie budowy

XIX wiek

Ważniejsze przebudowy

pocz. XX wieku,
1939-1945

Pierwszy właściciel

Ichl Ramer

Obecny właściciel

miasto Sanok

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku”
Ziemia49°33′35,4600″N 22°12′17,2080″E/49,559850 22,204780

Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku, zwyczajowo Ramerówka bądź (sanockie) Arkady – gmach położony przy ulicy Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku.

Historia i opis

Budynek Ramerówki przed 1939 z zabudowanym parterem
Widok budynku od strony południowo-zachodniej (ulic Tadeusza Kościuszki i Grzegorza z Sanoka)

Budynek jest umiejscowiony pomiędzy ulicą Grzegorza z Sanoka, ulicą Tadeusza Kościuszki i ulicą 3 Maja[1] (pomimo widoczności elewacji przy trzech wymienionych ulicach, cały budynek posiada formalnie adres przy ulicy Grzegorza z Sanoka 2). Pierwotnie był pod numerem domu 86 w mieście i leżał na rogu ówczesnej ulicy Nowej Rady (późniejsza 3 Maja) i ulicy Krakowskiej (późniejsza ul. Jagiellońska)[2].

Budynek został wybudowany w XIX wieku[3]. Jak podał Wojciech Sołtys, budynek określony jako „Dom Miejski” został wybudowany po pożarze miasta z 1872 u zbiegu ulic Liskiej (późniejsza Jagiellońska) i Rymanowskiej (późniejsza T. Kościuszki), koszt budowy wyniósł 1215 złr., zaś budynek był pod numerem 86[4]. Pierwotnie stanowił prywatną kamienicę żydowskiej rodziny Ramerów (stąd tradycyjna nazwa budynku)[5]. Rodzina Ramerów zamieszkiwała w Sanoku od co najmniej przełomu XVIII i XIX wieku (żyli wówczas Chaim i Lewor Ramer)[6]. Innymi przedstawicielami rodu byli: Aron Ramer[7], radni miejscy Saul Ramer (wybrany w 1867[8], 1878[9], 1881[9][10]), Abraham i Salomon Ramer[11], który zamieszkiwał w kamienicy przy ulicy Adama Mickiewicza 3, a inni posiadali także budynek przy ulicy Jagiellońskiej 25. Rodzina Ramerów prowadziła żydowską orkiestrę[12][13].

Budynek zyskał przydomek „Ramerówka”[14]. Kamienicę od Ichla Ramera nabył burmistrz miasta Jan Okołowicz celem stworzenia w nim Czytelni Mieszczańskiej, jednak pierwotnie remont gmachu wymagał pokaźnych nakładów i trwał długo (za to burmistrz stracił stanowisko)[15]. Od 16 grudnia 1866 mieścił Czytelnię Mieszczańską pełniąc rolę budynku użyteczności publicznej (kino „Reduta”, biblioteka, czytelnia)[16]. Na początku budynek określany był jako „Dom Miejski”[17]. W 1884 roku aptekarz Feliks Giela (późniejszy burmistrz miasta), założył Czytelnię Mieszczańską (jako agenda Kasyna Mieszczańskiego) w budynku Ramerówki[18] i przez wiele lat pozostawał jej prezesem[19][20]. Oficjalnie została otwarta w listopadzie 1894 (od tego czasu do stycznia 1896 prezesem był F. Giela, następnie dr Jan Gaweł, zastępcami prezesa Aleksander Piech od 1894 i Kazimierz Sulimierski od 1896, bibliotekarzami Wiktor Mozołowski i Franciszek Kuszczak, sekretarzem Karol Siekierzyński, skarbnikiem Wiktor Dręgiewicz, ponadto udzielali się Paweł Hydzik, Michał Pollak, Antoni Borczyk, Jan Mozołowski, Antoni Niedenthal, Michał Słuszkiewicz, Paweł Stepek)[21][22][23]; 17 stycznia 1904 prezesem został wybrany Maurycy Drewiński, zastępcą Paweł Hydzik[24][25]. Organizowano w niej bale karnawałowe, wesela, przedstawienia teatralne, spotkania inteligencji i rzemieślników[26][4]. W niepodległej II Rzeczypospolitej na początku 1928 przewodniczącym został wybrany Michał Słuszkiewicz, a zastępcą Władysław Gołkowski[27].

Ponadto w gmachu był prowadzony pobór rekruta c. i k. armii (asenterunek)[4]. Od początku XX wieku do lat 20. Ramerówka była jednym z dwóch budynków w Sanoku, w których funkcjonowała sieć elektryczna (drugim był Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”). W przeszłości gmach był wielokrotnie przebudowywany, prace rekonstrukcyjne nadzorował m.in. architekt miejski, inż. Władysław Beksiński. Budynek był także określany jako „Dom Demokracji”[28].

W okresie międzywojennym w budynku działało kino „Uciecha”, które prowadził Roman Skoczyński[29][30], ponadto pierwsza siedziba Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku (założonego w 1929). Prezesem działającej w Ramerówce Czytelni Mieszczańskiej był Władysław Lisowski. Do 1939 w budynku umiejscowionym pod adresem Tadeusza Kościuszki 2 funkcjonowały: Agencja Polskiego Biura Podróży „Orbis”, działalność gospodarcza Romana Piątka (przybory szkolne), handel towarów spożywczych, kolonialnych i delikatesów Seweryny Stefańskiej[31][32][33]. Przez wiele lat część frontalna parterowa była zabudowana i stanowiła pomieszczenia usługowo-handlowe (w 1. poł. XX wieku mieściły się w nich sklepy (m.in. z artykułami kolonialnymi, należący do Michała i Seweryny Stefańskich, rodziców Stefana Stefańskiego[34], sklep T. S. L.[35], od ok. 1934 sklep wędliniarski Gustawa Słuszkiewicza przeniesiony tamże[36]); pralnia; zaś na pierwszym piętrze działała kawiarnia „Corso”[37]). Parterowa fasada południowa budynku (mieszcząca sklepy i punkty usługowe) pierwotnie była obudowana drewnem i była chroniona żelaznymi roletami. W okresie okupacji niemieckiej 1939-1945 ówczesne władze postanowiły o likwidacji frontowych pomieszczeń parterowych w celu poszerzenia chodnika od ich strony, co wiązało się także z usunięciem żydowskich właścicieli[38][39]. Ta część architektoniczna została następnie przebudowana w arkadowe podcienia[40]. W nawiązaniu do tego, budynek zyskał u mieszkańców Sanoka potoczną nazwę „Arkady”.

Po wybuchu II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej w budynku pod przemianowanym adresem Horst Wessel Gasse 2 działał Ukrainisches Hilfskomitee (Ukraiński Komitet Pomocy)[41][42]. Po wojnie w 1948 na zasadzie dzierżawy lokale budynku przekazano przedsiębiorstwu Powszechne Domy Towarowe na okres 20 lat[43]. Z pomieszczeń piętrowych Ramerówki korzystało Towarzystwo Dramatyczno-Muzyczne Ziemi Sanockiej. W pomieszczeniach budynku na piętrze działał „Klub Górnika” (dawniej „Klub Naftowca”[4] – otwarty 4 grudnia 1955 roku[44][45]) sanockiego oddziału PGNiG, prowadzący działalność kulturalno-rozrywkową. W okresie PRL w południowo-zachodnim narożniku budynku działał punkt Ruchu[46]. W ramach klubu działały: zespół muzyczny „Sanoczanie”, orkiestra górnicza, Klub Seniora, biblioteka[47]. Do połowy 1993 trwał remont budynku[48]. 1 czerwca 1993 oddano budynek do użytku[49]. Uroczyste otwarcie wnętrza nastąpiło 13 listopada 1993[50]. Pomieszczenia były wynajmowane przez PGNiG od 1991 do lutego 2013 roku[51]. Ponadto funkcjonowało biuro Euroregionu „Karpaty”.

W lutym 1992 budynek był remontowany i wówczas zarząd miasta Sanoka poszukiwał użytkownika dla powierzchni piwnicznych i parterowych, z możliwości podjęcia tam działalności usługowych i handlowych[52]. W latach 90. XX wieku w budynku funkcjonowała restauracja „Piwnice pod Arkadami”[53][54]. Ponadto w pomieszczeniach parterowych powstały punkty handlowe.

W przeszłości w miejscu obok budynku znajdował się Kościół Najświętszej Marii Panny (od 1377 do 1787 roku)[55]. Z tego względu niewielki placyk przy zachodniej fasadzie kamienicy, w 1905 roku przekształcony w skwer, został nazwany Placem Marii. W tym miejscu znajduje się obecnie pomnik Kamień 1000-lecia, odsłonięty w kwietniu 1960 z okazji obchodów 800-lecia miasta Sanoka (inskrypcja „Tysiąc lat państwa Polskiego. Osiemset lat Sanoka 1960”)[56].

Budynek został wpisany do gminnej ewidencji zabytków Sanoka[57][58].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Ścieżka spacerowa „Śladami Rodu Beksińskich” w Sanoku. 3. Arkady. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 maja 2014)].
  2. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 374.
  3. ↑ Agata Skowrońska-Wydrzyńska, Maciej Skowroński: Sanok. Zabytkowa architektura miasta. Sanok: San, 2004, s. 10. ISBN 83-919725-2-6.
  4. ↑ a b c d Wojciech Sołtys. Z dziejów Sanoka pod zaborami. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 27, s. 97, 1981. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 
  5. ↑ Zabytki, muzea i ciekawostki miasta. sanok.pl. [dostęp 2014-05-17].
  6. ↑ Tomasz Opas, Obszar i zabudowa, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 298.
  7. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 374.
  8. ↑ Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 18, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  9. ↑ a b Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 20, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  10. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 378.
  11. ↑ Sanoczanie 1. sokolsanok.pl, 18 listopada 2009. [dostęp 2014-10-24].
  12. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, Życie kulturalne, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 451.
  13. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 182.
  14. ↑ S. C.. Z Sanoka. „Krakowski Miesięcznik Artystyczny”, s. 73, Nr 6 z 1 lipca 1911. 
  15. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 98.
  16. ↑ Wojciech Sołtys, Budownictwo, przemysł, rzemiosło i handel, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 520.
  17. ↑ Edward Zając, 100 lat Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka 1904-2004, Sanok 2004, s. 14.
  18. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, Życie kulturalne, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 452.
  19. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. 7, s. 4, 31 marca 1895. 
  20. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 105.
  21. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Numer okazowy z 16 grudnia 1894. 
  22. ↑ „Czytelnia Mieszczańska” (w pierwszym okresie istnienia). „Gazeta Sanocka”, s. 2–3, nr 43 z 26 stycznia 1896. 
  23. ↑ Dwa wspólne opłatki. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 92 z 3 stycznia 1897. 
  24. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 4 z 24 stycznia 1904. 
  25. ↑ Kronika. Walne zgromadzenie członków Czytelni Mieszczańskiej w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 58 z 5 lutego 1905. 
  26. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, Życie kulturalne, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 456.
  27. ↑ Dodatek Sanocki. Kronika. Czytelnia mieszczańska. „Ziemia Przemyska”. 9, s. 6, 25 lutego 1928. 
  28. ↑ Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 72. ISBN 83-915388-1-8.
  29. ↑ Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. Warszawa: 1928, s. 798.
  30. ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1930, s. 783.
  31. ↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 25, 30.
  32. ↑ Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  33. ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  34. ↑ Wojciech Sołtys, Budownictwo, przemysł, rzemiosło, handel, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 520.
  35. ↑ Maria Łapiszczak, Borys Łapiszczak: Ziemia Sanocka na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. III. Sanok: Poligrafia, 2002, s. 11. ISBN 83-915388-1-8.
  36. ↑ Katolicki Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku 1923-1934. Jednodniówka. Sanok: 1934, s. 36.
  37. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 318.
  38. ↑ Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 35. ISBN 83-915388-1-8.
  39. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 320.
  40. ↑ Zabytki.... sp3.socrates.prox.pl. [dostęp 2014-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 marca 2014)].
  41. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1941, s. 59.
  42. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1942, s. 80.
  43. ↑ Władysław Stachowicz: Życie gospodarcze. Pierwsze lata powojenne. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 817. ISBN 83-86077-57-3.
  44. ↑ Józef Ząbkiewicz, W latach powojennych. Życie kulturalne. Inne formy zorganizowanej działalności kulturalnej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 905.
  45. ↑ Królewskie Wolne Miasto Sanok. Informator miejski. Bydgoszcz: Journal, 1995, s. 25. ISBN 83-86002-54-9.
  46. ↑ Ilustracje. W: Ziemia sanocka. Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, 1966, s. 80.
  47. ↑ W Klubie Górnika – Naftowca. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, nr 30 (195) z 20-30 października 1980. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  48. ↑ „Górnik” w nowej szacie. „Tygodnik Sanocki”, s. 2, nr 8 (91) z 2 czerwca 1993. 
  49. ↑ Jak minął rok 1993?. „Echo Sanoka”, s. 6, Nr 14 z 20 grudnia 1993. 
  50. ↑ Joanna Kozimor. Wiwat Naftowiec. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, nr 23 (106) z 23 listopada 1993. 
  51. ↑ PGNiG rozwiązał z Miastem Sanok umowę na najem Klubu Górnika. esanok.pl. [dostęp 2014-05-17].
  52. ↑ Ogłoszenie. „Nowiny”, s. 7, Nr 29 z 11 lutego 1992. 
  53. ↑ Królewskie Wolne Miasto Sanok. Informator miejski. Bydgoszcz: Journal, 1995, s. 46. ISBN 83-86002-54-9.
  54. ↑ „Piwnica” wciąż czynna. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, nr 45 (209) z 10 listopada 1995. 
  55. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 163. W czasie budowy znaleziono szczątki ludzkie, które przeniesiono na cmentarz.
  56. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 350.
  57. ↑ Burmistrz miasta Sanok. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Śródmieście m. Sanoka o nazwie „Śródmieście - II”. Edycja do wyłożenia do publicznego wglądu. bip.um.sanok.pl, luty 2014. s. 8. [dostęp 2015-07-18].
  58. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 3. [dostęp 2016-10-20].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Ramerówka 2013 September.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ramerówka w Sanoku 2013
Ramerówka (before 1939).JPG
Kamienica Ramerówka (przed 1939)
Sanok location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
  • top = 49.5905
  • bottom = 49.5234
  • left = 22.1468
  • right = 22.2844
2 Grzegorza z Sanoka Street in Sanok (2015)a.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kamienica przy ulicy Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku