Rannik zimowy

Rannik zimowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

rannik

Gatunek

rannik zimowy

Nazwa systematyczna
Eranthis hyemalis (L.) Salisb.
Trans. Linn. Soc. London 8: 304. 1807[3]
Synonimy
  • Helleborus hyemalis L.[3]
Zasięg
Mapa zasięgu
Mapa występowania ranników, rannik zimowy oznaczony numerem 1
Pokrój
Kwitnące ranniki zimowe
Siewki i roczne rośliny

Rannik zimowy (Eranthis hyemalis (L.) Salisb.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Występuje w stanie dzikim w Europie środkowej i południowo-wschodniej. W pozostałej części kontynentu jest uprawiany i dziczejący. Uprawiany jest także, choć rzadko, w Polsce i także czasem rośnie jako uciekinier z upraw (efemerofit). Nazwa rośliny pochodzi od greckich słów: er – wiosna, anthos – kwiat i łacińskiego słowa hyems – zima.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek rośnie w naturze od południowo-wschodnich krańców Francji[4], poprzez północne Włochy, Austrię, kraje byłej Jugosławii, Węgry, Rumunię, po Bułgarię[5][3]. Bywa podawany także z Azji zachodniej (północny Irak i Turcja)[3], ale na tamtym obszarze rośnie podobny rannik cylicyjski E. cilicicus.

Po rozprzestrzenieniu w uprawie gatunek występuje także jako zdziczały w środkowej i zachodniej części Europy[5]. W Polsce uprawiany jest zwłaszcza w zachodniej części kraju i notowany jest jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit)[6].

Morfologia

Łodyga
Wyrasta z niewielkiej, kulistawej bulwy podziemnej. Może osiągnąć wysokość do 15 cm[7], jest naga[5], niekiedy jest czerwono nabiegła. Nierozgałęziona, zakończona jest pojedynczym kwiatem wspartym kryzą podsadek.
Liście
Asymilacyjne wyrastają z bulwy nad powierzchnię gruntu dopiero po przekwitnięciu. Zasychają w maju. Są długoogonkowe i osiągają do 10 cm wysokości. Blaszka liściowa ma do 5 cm średnicy i jest głęboko, dłoniasto podzielona.
Kwiaty
Wyrastają na długich szypułkach i otoczone są tuż pod okwiatem okółkiem trzech, dłoniasto podzielonych podsadek kwiatowych o długości ok. 2 cm. Okwiat kubeczkowatego kształtu osiąga od 2 do 4 cm średnicy. Zewnętrzne listki okwiatu są jaskrawożółte i osiągają do 22 mm długości i 11 mm szerokości. Listki wewnętrznego okółka są drobne, krótsze od pręcików. U nasady listków okwiatu znajdują się miodniki[8]. Jest ich 5–6, rzadko 3–4 i mają kształt lejkowaty[4]. Pręciki w liczbie od kilkunastu do 38 wyrastają spiralnie wokół apokarpicznego słupkowia. Składa się ono z 3–5 jednokomorowych zalążni zwieńczonych krótkimi szyjkami i znamionami[4].
Owoce
Krótkoszypułkowe mieszki osiągające ok. 15 mm długości[5]. Zawierają nasiona o średnicy ok. 2 mm[9].

Ekologia

W naturze gatunek występuje w żyznych i cienistych lasach liściastych. Poza naturalnym zasięgiem, rośnie czasami dziko w Europie Środkowej i Zachodniej w zaroślach, lasach i starych parkach jako uciekinier z uprawy[4]. Występuje na glebach wilgotnych, próchnicznych[7], wymaga dużej wilgotności gleby zwłaszcza w okresie wiosennym[4].

Biologia

Bylina, geofit. Odnawia się co roku z bulw. Pęd z pąkiem kwiatowym zaczyna wzrost już w okresie zimowym[4]. Podczas jego wzrostu przez grunt, znajdujący się na szczycie pąk kwiatowy osłonięty jest przez stulone wokół niego dłoniasto podzielone podsadki[10][4]. Kwitnie od lutego do marca-kwietnia jako jedna z najwcześniej kwitnących roślin w klimacie umiarkowanym[11][7]. Kwitnie długo, jeśli utrzymuje się niska temperatura[12]. Gdy temperatury przekraczającą 10°C – bardzo szybko przekwita[7][12]. Z kolei przymrozki i opady śniegu kwiatom nie szkodzą, a jedynie opóźniają rozwijanie się kolejnych. Wieczorami, a także podczas pochmurnej pogody, kwiaty stulają okwiat, prawdopodobnie w celu ochrony wnętrza przed niską temperaturą. Rozwijają się zwykle ok. godziny 9 rano. Szczyt kwitnienia przypada na godziny od 10 do 12. Pyłek uwalniany jest sukcesywnie z kolejnych pylników przez dwa do trzech dni. Po opróżnieniu pylników pręciki odpadają. Wraz z ostatnimi pręcikami odpadają także miodniki, a na końcu – listki okwiatu[4]. Kwiaty wabią owady zapylające swoim zapachem, barwą i nektarem. W każdym kwiecie powstaje go średnio według różnych badań 1,23-1,46 mg. Zawiera średnio 26-72% cukrów. Po zakończeniu kwitnienia rozwijają się nad powierzchnią gruntu długoogonkowe liście asymilacyjne[4].

Nasiona kiełkują natychmiast po rozsianiu. W pierwszym i drugim roku wzrostu rozwijają tylko długoogonkowy i dłoniasto podzielony liść. W trzecim roku zakwitają po raz pierwszy[4].

Zmienność

Z Bułgarii opisano odmianę var. bulgaricus Stefanov, 1939 o cechach nawiązujących do rannika cylicyjskiego E. cilicicus[5].

Rannik zimowy tworzy mieszańca z rannikiem cylicyjskim E. cilicicus noszącego nazwę rannika Tubergena Eranthis × tubergenii[9]. Z roślin tych wyselekcjonowano odmianę uprawną 'Guinea Gold', o kwiatach osiągających 6 cm średnicy i liściach silniej podzielonych, często brązowo nabiegłych[13].

Zastosowanie

Roślina ozdobna, uprawiana ze względu na swoją bardzo wczesną porę kwitnienia[12]. Gatunek uprawiany i rozprzestrzeniany jest jako roślina ozdobna od 1570 roku[7]. Jest to także roślina miododajna.

Ranniki sadzone są zwykle w ogrodach skalnych oraz na rabatach wiosennych. Dobrze udają się także w pojemnikach[11]. Zalecane są też do sadzenia pod drzewami i krzewami zrzucającymi liście na zimę. Dzięki ocienieniu gleba w takich miejscach wolniej przesycha, a w okresie kwitnienia ranniki mają odpowiednią ilość światła[14]. Rekomendowane jest sadzenie roślin w dużych grupach wraz z innymi gatunkami kwitnącymi wczesną wiosną (np. śnieżyczką przebiśnieg i śnieżnikami)[7]. Sadzone są również w parkach[4].

Uprawa

Roślina odporna na mróz, wymaga próchnicznej, przepuszczalnej ziemi o stałej wilgotności i odczynie zasadowym, stanowiska słonecznego lub półcienistego[12]. Toleruje przesychanie podłoża jedynie w końcu wiosny i u progu lata. Ranniki są odporne na choroby i rzadko chorują[11].

Rozmnażanie
Rozmnaża się przez nasiona wysiewane późną jesienią lub wczesną wiosną[12], ew. w maju tuż po zbiorze[11]. Zbiór nasion nie jest łatwy ponieważ łatwo się osypują z owoców. Kiełkuje ok. 60% nasion, a ostatecznie z 1000 nasion uzyskuje się ok. 200–250 roślin potomnych[7]. Przez pierwsze dwa lata wskazana jest uprawa w pojemnikach, skąd po dwóch latach wydobywa się małe bulwy i wysadza na docelowe stanowisko. Rośliny uzyskane z nasion zakwitają po raz pierwszy po 3–4 latach. Można też dzielić bulwy. Bulwy sadzi się na głębokości ok. 6 cm w rozstawie co 8–10 cm. Przed wysadzeniem do gruntu bulwy powinny być moczone przez jedną dobę w ciepłej wodzie[11]. W optymalnych warunkach, na glebach wilgotnych i próchnicznych[7], w miejscach wieloletniej uprawy – ranniki rozsiewają się i rozrastają z bulw, tak że z czasem tworzą rozległe skupiska[14].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
  3. a b c d Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  4. a b c d e f g h i j k Krystyna Rysiak, Beata Żuraw. The biology of flowering of winter aconite (Eranthis hyemalis (L.) Salisb.). „Acta Agrobotanica”. 64, 2, s. 25-32, 2011. 
  5. a b c d e T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 208.
  6. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. a b c d e f g h Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 19, 207-208. ISBN 83-09-01751-0.
  8. Bertram Münker: Kwiaty polne i leśne. Jadwiga Kozłowska (tłum.). Warszawa: Bertelsmann Publishing, 1998, s. 18-19, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-756-4. (pol.)
  9. a b Eranthis hyemalis (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-03-10].
  10. E.J. Salisbury. Variation in Eranthis hyemalis, Ficaria verna, and other Members of the Ranunculaceae, with Special Reference to Trimery and the Origin of the Perianth. „Annals of Botany”. 33, 129, s. 47-79, 1919. 
  11. a b c d e Rośliny ogrodowe. Jednoroczne i cebulowe. Warszawa: Hachette Livre, 2004, s. 264, seria: Wiedza i życie. ISBN 83-7184-368-2.
  12. a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  13. Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 344. ISBN 978-83-7506-845-0.
  14. a b Kathy Brown: Kwiaty cebulowe na każdą porę roku. Warszawa: Murator, 2000, s. 52-53. ISBN 83-912841-8-2.

Media użyte na tej stronie

Winterling halb geöffnet.JPG
Autor: 3268zauber, Licencja: CC BY-SA 3.0
Winterling (Eranthis hyemalis), aufgenommen Ende Februar 2009 im Rhein-Neckar-Kreis, Baden-Württemberg, Deutschland
Winterling mit Fliege.JPG
Autor: Rosa-Maria Rinkl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blüte des Winterling mit Fliege
Eranthis hyemalis sl6.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tuberous rhizome

Taxonym: Eranthis hyemalis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Spitzerpark, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: meadows/border of a shrubbery
Eranthis hyemalis 2020-02-08 7982.jpg
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rannik zimowy (Eranthis hyemalis) - siewki, ogród botaniczny w Berlinie.
Eranthis hyemalis capsules kz.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Eranthis hyemalis. Capsules. Chlebowo k. Gryfina NW Poland
Eranthis hyemalis 2019-04-30 2678.jpg
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rannik zimowy (Eranthis hyemalis) - nasiona, ogródek działkowy w Szczecinie.
Eranthis hyemalis sl14.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Honey-leaves, stamina and carpels

Taxonym: Eranthis hyemalis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Spitzerpark, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: meadows/border of a shrubbery
Eranthis hyemalis sl2.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habitus

Taxonym: Eranthis hyemalis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Spitzerpark, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: meadows/border of a shrubbery
Eranthis distribution map.jpg
Autor: Nalagtus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Distribution map of the genus eranthis in Europe und Asia
Eranthis hyemalis sl8.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Basal leaf (top and bottom side)

Taxonym: Eranthis hyemalis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Spitzerpark, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: meadows/border of a shrubbery