Ratatosk
Ratatosk, Ratatoskr - w mitologii nordyckiej wiewiórka, która biega po drzewie Yggdrasil, przenosząc wiadomości pomiędzy orłem siedzącym na szczycie drzewa i wężem Níðhöggr, który przebywa pod jednym z trzech korzeni drzewa, wywołując między nimi konflikty. Ratatosk przynosi również deszcz, wodę i śnieg. Reprezentuje szybkość i psotę[1].
Ratatosk był jednym z mitycznych zwierząt obgryzających Yggdrasil (oprócz wiewiórki obgryzał je wąż Níðhöggr oraz cztery jelenie: Dáinn, Dvalinn, Duneyrr i Duraþrór)[2], przez co boki drzewa nieustannie gniły; w ten sposób drzewo będące żywicielem świata i źródłem schronienia dla zamieszkiwanych przez siebie zwierząt również musiało znosić udręki i próby z powodu tych samych stworzeń[3].
Ratatosk jest wymieniony w Eddzie Starszej[4], opracowanej w XIII wieku z wcześniejszych, tradycyjnych źródeł, oraz w Eddzie Młodszej, napisanej w XIII wieku przez Snorriego Sturlusona.
Etymologia
Nazwa "Ratatoskr" zawiera dwa elementy: -rata- i -toskr. Element toskr zwykle uznaje się za znaczący tyle co "kieł". Według teorii Guðbrandura Vigfússona -rati oznacza "podróżnik", a nazwa legendarnego świdra Rati może pochodzić od tego samego terminu. Według Vigfússona, Ratatosk znaczy tyle co "kieł-podróżnik" lub "wspinacz-kieł"[5].
Według Sophusa Bugge, Ratatosk może być zapożyczeniem z języka staroangielskiego oznaczające tyle co "Szczurozęby" lub "Szczur-ząb", jednak jego teoria nie prezentuje się wiarygodnie w świetle faktu, że element -toskr nie pojawia się nigdzie indziej w staronordyckim. Bugge zaproponował, że element -toskr jest przekształceniem staroangielskiego słowa tūsc (starofryzyjski - tusk), a element -rata odnosi się do staroangielskiego słowa ræt ("szczur")[6].
Anna Kozłowska-Ryś i Leszek Ryś tłumaczą Ratatosk ze staroislandzkiego jako "gryzący ząb"[1].
Teorie
Richard W. Thorington Jr. i Katie Ferrell teoretyzują, że rola Ratatosku prawdopodobnie wywodzi się ze zwyczaju europejskich wiewiórek (Sciurus vulgaris) polegającego na wydawaniu alarmującego krzyku w odpowiedzi na niebezpieczeństwo, co mogło być interpretowane jak wiewiórka wygłaszająca nieprzyjemne uwagi na czyjś temat[7].
John Lindow twierdzi, że w sagach postaci, które podżegają lub pomagają utrzymywać spory poprzez przekazywanie złośliwych słów rzadko są osobami o wysokim statusie, co może tłumaczyć przypisanie takiej roli w mitologii wiewiórce, relatywnie nieistotnego zwierzęcia[2].
Hilda Ellis Davidson opisując Ygdrassil zwraca uwagę, że Ratatosk obgryzając je posuwa na przód cykl destrukcji i odrodzenia, przez co symbolizuje ono wiecznie zmieniającą się egzystencję[8].
Przypisy
- ↑ a b Kozłowska-Ryś i inni, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, s.293, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882 [dostęp 2019-12-16].
- ↑ a b John. Lindow, Norse mythology : a guide to the Gods, heroes, rituals, and beliefs, Oxford: Oxford University Press, 2002, ISBN 978-0-19-803499-5, OCLC 646787715 [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Cotterell i inni, Mitologie świata : [bogowie, przedstawienia, motywy], Ożarów Mazowiecki: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, [cop. 2012], ISBN 978-83-7844-772-6, OCLC 827756464 [dostęp 2019-12-16].
- ↑ Snorri Sturluson, Edda: czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, Joachim Lelewel, 1807, Cytat: Drzewa tego gałęzie zaymują świat cały, na nim siedzi orzeł, koło niego wolno biega czterech Jeleni, i korę ogryza, a po nim skacze wiewiórka kłócąc orła z wężem Nidhoggerem(...).
- ↑ Guðbrandur Vigfússon, An Icelandic-English Dictionary: Based on the Ms. Collections of the Late Richard Cleasby, Clarendon Press, 1874.
- ↑ Albert Morey Sturtevant, "Three Old Norse Words: Gamban, Ratatoskr, and Gymir", 1956.
- ↑ Ferrell, Katie, 1974-, Squirrels : the animal answer guide, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2006, ISBN 0-8018-8402-0, OCLC 62282009 [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Hilda Roderick Ellis. Davidson, The lost beliefs of northern Europe, London: Routledge, 1993, ISBN 0-203-32261-4, OCLC 52098836 [dostęp 2020-02-11].
Media użyte na tej stronie
en:Ratatoskr in en:Yggdrasill. The text by the animal reads "Rata / tøskur / ber øf / undar / ord my / llū arnr / og nyd / hoggs". From the en:17th century en:Icelandic manuscript AM 738 4to, now in the care of the Árni Magnússon Institute in Iceland.