Ratusz przy ul. Rynek 1 w Sanoku

Ratusz w Sanoku
Symbol zabytku nr rej. A-1395 z 12 lipca 2016[1]
Ilustracja
Widok na obie ściany budynku przy południowo-wschodniej pierzei rynku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok (Śródmieście)

Adres

ul. Rynek 1

Typ budynku

kamienica

Rozpoczęcie budowy

1875

Ukończenie budowy

1880

Właściciel

powiat sanocki

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Ziemia49°33′40,0″N 22°12′22,2″E/49,561111 22,206167
Widok od strony wschodniej

Ratusz w Sanoku – budynek magistratu w Sanoku.

Pierwotnie siedzibę ratusza stanowił budynek pod adresem Rynek 16. Oba obiekty położone są naprzeciw siebie na sanockim rynku.

Historia

Eklektyczna budowla została wzniesiona w latach 1875–1880 przez władze Austro-Węgier celem stworzenia siedziby Rady c. k. powiatu sanockiego[2][3]. W październiku 1895 na szczycie elewacji frontowej zostało umieszczone godło przedstawiające sokoła w locie[4]. Budynek został poświęcony 26 marca 1896[5]. 25 sierpnia 1900 gmach został odwiedzony przez lustrującego starostwo Namiestnika Galicji Leona Pinińskiego[6]. Początkowo budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 104, a potem pod adresem ul. Rynek 1[7].

W latach 30. II Rzeczypospolitej w budynku mieściła się sala posiedzeń Rady Powiatu Sanockiego, biuro Wydziału Powiatowego[7][8] (do początku lat 30. budynek był pod adresem Rynek 214[9]). Ponadto w gmachu mieściła się Komunalna Kasa Oszczędności Powiatu Sanockiego[10]. W rogu budynku do 1939 działała apteka „Pod (Złotą) Gwiazdą” (jako kolejna siedziba istniejącej apteki od 1922 roku), której właścicielem był Jan Hipolit Hrabar (1891-1945)[11][12][13][14][15].

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej nazwę przemianowano na zniemczoną nazwę „Ap.(otheke) zum Stern”. W 1940 roku właściciel został aresztowany, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, a w 1945 roku zmarł w innym obozie Bergen-Belsen. Po wojnie żona Hrabara bezskutecznie próbowała reaktywować aptekę[16] (obecnie w miejscu dawnego narożnego wejścia do apteki znajduje się okno i skrzynka pocztowa poniżej). Podczas okupacji niemieckiej pod przemianowanym adresem Adolf-Hitler-Platz 1 swoją siedzibę miała niemiecka jednostka powiatowa Kreishauptmannschaft – Landkreis Sanok[17].

W okresie PRL w obiekcie działało Prezydium Powiatowej Rady Narodowej (PRN)[18][19] (pod ówczesnym adresem Plac Rewolucji Październikowej 2[20]) – z tego względu budynek nosił popularny przydomek „Prezydium”[21]. W latach 1965–1967 do gmachu została dobudowana jego nowa przylegająca część od strony północnej (początkowo trzykondygnacyjna)[22].

Obecnie w budynku przy ul. Rynek 1 ma swoją siedzibę siedziba starostwa, Urząd Miasta Sanoka, Rada Miasta Sanoka i Burmistrz Miasta Sanoka.

Gmach składa się z dwóch prostopadłych ścian: jedna, reprezentacyjna stanowi zachodnią pierzeję sanockiego Rynku, zaś druga położona jest przy ulicy Grodka. Na szczycie elewacji znajduje się emblemat – żółty, dwugłowy orzeł na błękitnym polu – historyczny herb ziemi sanockiej, obecnie zaadaptowany jako herb powiatu sanockiego.

W przeszłości fasada pierwotnego budynku była wykonana w odcieniach koloru żółtego. Przy budynku powstała dwuczęściowa brama, w której w przeszłości klamka była wykonana jako imitacja głowy lwa[23]. Od lipca do września 2006 przeprowadzono remont budynku (wymiana okien, malowanie dachu), w tym nadano nową kolorystykę elewacji, która od tego czasu ma barwę w odcieniu bieli i seledynu (kolorystyka został opracowana generalnie dla elewacji budynków i kamienic na sanockim rynku)[24][25]. Wówczas dobudowano także czwartą kondygnację budynku młodszego po północnej stronie[26].

Budynek został wpisany do wojewódzkiego (A-1395 z 12 lipca 2016)[1] oraz do gminnego rejestru zabytków[27][28].

Tablice pamiątkowe i upamiętnienia

Na fasadzie frontowej przy głównym wejściu do budynku znajdują się tablice pamiątkowe:

  • Tablica 80-lecia odrodzenia Rzeczypospolitej, upamiętniająca rodaków, którzy poświęcili zdrowie i życie dla ojczyzny. Ustanowiona w 80. rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej (1918). Została odsłonięta 11 listopada 1998 roku[29][30], przez wojewodę krośnieńskiego Bogdana Rzońcę i burmistrza Sanoka Edwarda Olejkę[31], a poświęcenia tablicy dokonał ks. Feliks Kwaśny[32]. Inskrypcja brzmi: Ku wiecznej pamięci tym którzy w potrzebie odpowiedzieli na zew ojczyzny i na ołtarzu jej zdrowie i życie poświęcili. W 80-tą rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej wdzięczni sanoczanie[33].
  • Tablica upamiętniająca stulecie powstania Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka w 1904 roku, odsłonięta 14 listopada 2004 roku podczas obchodów 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej[34]. Inskrypcja głosi: 1904–2004. Dla upamiętnienia stuletniej rocznicy utworzenia Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka. Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. Listopad 2004.

Wewnątrz, na schodach gmachu znajdują się popiersia osób związanych z Sanokiem: gen. Bronisława Prugara-Ketlinga (1891-1948, generała dywizji Wojska Polskiego), Adama Didura (1874-1946, śpiewaka), Juliana Krzyżanowskiego (1874-1946, historyka literatury) i Adama Fastnachta (1913-1987, badacza historii Sanoka i Ziemi Sanockiej). Dwa ostatnie wykonał Adam Przybysz.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 30 czerwca 2021 r. Woj. podkarpackie. nid.pl. s. 147. [dostęp 2021-09-25].
  2. ↑ Alojzy Zielecki: Struktury organizacyjne miasta. W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 351–352.
  3. ↑ Agata Skowrońska-Wydrzyńska, Maciej Skowroński: Sanok. Zabytkowa architektura miasta. Sanok: San, 2004, s. 1, 13. ISBN 83-919725-2-6.
  4. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 4, nr 29 z 20 października 1895. 
  5. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 53 z 5 kwietnia 1896. 
  6. ↑ Telegramy Gazety Lwowskiej. „Gazeta Lwowska”. Nr 195, s. 5, 26 sierpnia 1900. 
  7. ↑ a b Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 30.
  8. ↑ Edmund Słuszkiewicz: Przewodnik po Sanoku i Ziemi Sanockiej. Sanok: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 64.
  9. ↑ Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931, s. 491.
  10. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 144.
  11. ↑ Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  12. ↑ Edmund Słuszkiewicz: Przewodnik po Sanoku i Ziemi Sanockiej. Sanok: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 70.
  13. ↑ Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. zozsanok.pl. s. 38. [dostęp 2015-04-27].
  14. ↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 27.
  15. ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  16. ↑ Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. www.zozsanok.pl. [dostęp 2012-12-09]. (pol.). (pdf) s. 40.
  17. ↑ Amtliches Fernsprechbuch für das Generalgouvernement (Urzędowa Książka Telefoniczna dla Generalnego Gubernatorstwa 1941). Warszawa: 1941, s. 9.
  18. ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Sanok 1963, s. 25.
  19. ↑ Ilustracje. W: Ziemia sanocka. Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, 1966, s. 79.
  20. ↑ Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 341.
  21. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 150.
  22. ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 38.
  23. ↑ Stefan Stefański. Pan Stefański opowiada. Bramy naszych kamieniczek. „Tygodnik Sanocki”. 15 (231), s. 6, 12 kwietnia 1996. 
  24. ↑ Rozpoczął się remont Urzędu Miasta. Nie zbytek, a konieczność, Tygodnik Sanocki nr 30 (768) z 28 lipca 2006, s. 2.
  25. ↑ W pastelowych barwach, Tygodnik Sanocki nr 35 (774) z 1 września 2006, s. 3.
  26. ↑ Waldemar Och. Kalendarium sanockie 2005-2010. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 265, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  27. ↑ Burmistrz miasta Sanok. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Śródmieście m. Sanoka o nazwie „Śródmieście - II”. Edycja do wyłożenia do publicznego wglądu. bip.um.sanok.pl, luty 2014. s. 8. [dostęp 2015-07-18].
  28. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 2. [dostęp 2016-10-19].
  29. ↑ Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 1995-2000. „Rocznik Sanocki 2001”, s. 352, 2001. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  30. ↑ Sanok - tablica 80-lecia odrodzenia Rzeczpospolitej. www.miejscapamiecinarodowej.pl. [dostęp 2012-07-21].
  31. ↑ Niepodległościowe reminiscencje. Uroczystości w obiektywie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 47 (367), s. 6, 20 listopada 1998. 
  32. ↑ Władysław Stachowicz. Samorząd terytorialny miasta Sanoka w latach 1990–2002 w relacjach lokalnej prasy. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 195, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  33. ↑ Albert Rydzik. Z obchodow 80-tej rocznicy Narodowego Święta Niepodległości w dniu 11 listopada 1998 r. w Sanoku. „Biuletyn Informacyjno–Historyczny”. Nr 1, s. 16, 1999. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Zarząd Okręgu Krosno. ISSN 1429-0324. 
  34. ↑ Katarzyna Hnat. Obchody 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej, Sanok, 14 listopada 2004 roku. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 402, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Town hall in Sanok Rynek Grodka 2012.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Budynek ratusza Rynek 1 w Sanoku
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Sanok location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
  • top = 49.5905
  • bottom = 49.5234
  • left = 22.1468
  • right = 22.2844