Rdest wężownik

Rdest wężownik
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządgoździkopodobne
Rządgoździkowce
Rodzinardestowate
Rodzajrdest
Gatunekrdest wężownik
Nazwa systematyczna
Polygonum bistorta L.
Pl. 1: 360. 1753
Synonimy
  • Persicaria bistorta
Morfologia
Odmiana `Superba`

Rdest wężownik (Polygonum bistorta L.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w Europie i Azji, zawleczony i zadomowiony w Ameryce Północnej. W Polsce rośnie na zachodzie kraju, rzadko na południowym wschodzie. Roślina pospolita. Według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten włączony został do rodzaju Bistorta i ma nazwę Bistorta officinalis Delarbre[3][4].

Morfologia

Pokrój
Z rozety liści wyrasta pojedyncza, słabo ulistniona łodyga. Tworzy kępy, a w dogodnych warunkach duże skupiska.
Łodyga
Pojedyncza, wzniesiona, osiąga wysokość 20-80(100) cm. Kłącze krótkie, grube, wężowato powyginane (stąd gatunkowa nazwa rośliny).
Liście
Odziomkowe jajowatolancetowate, zaostrzone, długoogonkowe, od spodu szarozielone, z wierzchu ciemnozielone, o falistym brzegu, osiągają długość do 15 cm. Łodygowe siedzące, wąskolancetowate, o sercowatej podstawie. Przylistki są zrośnięte w błoniastą gatkę.
Kwiaty
Zebrane w gęsty, walcowaty kłos długości 3-7 cm, osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty długości 4-5 mm. Okwiat bladoróżowy do różowego, złożony z 5 listków. Słupek z 3 wolnymi szyjkami, 8 pręcików z fioletowymi pylnikami. Nektaria znajdują się u nasady pręcików.
Owoce
Trójkanciasty, błyszczący orzeszek otoczony rozrośniętymi listkami okwiatu.
Korzeń[5]
Całe kłącze, czerwonawobrunatne lub czarnawobrunatne, jest grube, skręcone i wężowato powyginane. Na powierzchni zewnętrznej widoczne są poprzeczne prążkowania i czarnawe plamy. Kłącze jest spłaszczone i niekiedy zagłębione na górnej powierzchni, a na dolnej wypukłe. Na powierzchni widoczne są blizny po korzeniach przybyszowych. Przełam różowawobeżowy, wykazuje eliptyczne pasmo białawych punktów odpowiadających wiązkom naczyniowym.

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty przedprątne, owadopylne[6]. Rozwijają się stopniowo, od dołu kłosa ku górze.
Siedlisko
Siedlisko: wilgotne łąki o wysokim poziomie wód gruntowych, brzegi zbiorników wodnych, podmokłe polany. W Tatrach występuje aż po piętro alpejskie. Na łąkach jest chwastem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Calthion[7].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n= 48 (24,44,46)
Korelacje międzygatunkowe
Jest rośliną żywicielską rzadkiego motyla czerwończyka fioletka[8]. Na nadziemnych pędach pasożytują niektóre gatunki grzybów: Puccinia bistortae wywołująca rdzę, Bostrychonema alpestre, Ramularia bistortae, Microbotryum bistortarum, Microbotryum marginale, Bostrichonema polygoni i Septoria polygonorum[9].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Jej lecznicze własności odkryto w XVI w., w Polsce była stosowana od XVII w. Zazwyczaj stosowana jest w mieszankach ziołowych.

Surowiec zielarski[5]
Kłącze wężownika (Bistortae rhizoma) – całe lub połamane, wysuszone kłącze bez korzeni przybyszowych, o zawartości powyżej 3,0% garbników w przeliczeniu na pirogalol.
Działanie i zastosowanie
Ma właściwości ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i gojące rany. Wewnętrznie stosowany jest w nieżytach żołądka, zapaleniu jelita cienkiego, nieżycie odbytnicy i wielu innych schorzeniach układu pokarmowego. Zewnętrznie używa się go do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu śluzówek, anginie i pleśniawkach. W postaci odwaru i kąpieli używany jest przy trądziku, opryszczce, hemoroidach, nadmiernej potliwości i czyrakach. W postaci lewatyw i irygacji leczy się nim biegunkę, upławy oraz pęknięcia odbytu, w postaci okładów przy oparzeniach, oraz owrzodzeniach pochodzących od żylaków. Stosowany musi być z umiarkowaniem, gdyż używany przez dłuższy czas upośledza wchłanianie pokarmu z jelit, może też wywołać zatrucia.
Zbiór i suszenie
Kłącza wykopuje się jesienią, starannie płucze usuwając drobne korzonki, kroi na kilkucentymetrowe plastry i suszy w temperaturze 40 °C.

Roślina ozdobna

Jest ozdobą wilgotnych parków i rabat, nadaje się także do uprawu na brzegach oczek wodnych. Jedną z częściej uprawianych odmian jest 'Superba' o dużych kwiatach.

Inne zastosowania

Dawniej kłącze rdestu było używane do garbowania skór, farbowania wełny na żółto oraz wytwarzania czerwonego atramentu.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  4. Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105. 
  5. a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  6. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  7. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 125
  9. Malcolm Storey: Persicaria bistorta (L.) Samp. (Common Bistort). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-05].

Bibliografia

  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
  • Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

Media użyte na tej stronie

Kleiner Fuchs, Aglais urticae auf Schlangen Knöterich, Bistorta officinalis.jpg
Autor: Böhringer Friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Der Kleine Fuchs (Aglais urticae; Syn.: Nymphalis urticae) ist ein Schmetterling (Tagfalter) der Familie der Edelfalter (Nymphalidae). *** Gesehen am Bödelesee. Er sitzt auf einem Schlangen-Knöterich (Bistorta officinalis Syn.: Persicaria bistorta (L.) Samp., Polygonum bistorta L., Bistorta major S.F.Gray), auch Wiesen-Knöterich genannt.
Polygonum bistorta a3.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polygonum bistorta
PersicariaBistortaSuperba.jpg
Autor: en:User:Ramin Nakisa, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rdest wężownik (Bistorta officinalis, syn. Polygonum bistorta, Persicaria bistorta), odmiana 'Superba'