Rebelia Daniela Shaysa

Rebelia Daniela Shaysa

Obelisk upamiętniający ostatnią bitwę rebelii pod Sheffield
Czas	sierpień 1786 – luty 1787
Miejsce	Massachusetts
Terytorium	Stany Zjednoczone
Przyczyna	kryzys gospodarczy i niezadowolenie farmerów z restrykcyjnej polityki fiskalnej władz stanowych
Wynik	zwycięstwo sił rządowych
Strony konfliktu
Stany Zjednoczone rebelianci
Dowódcy
gubernator James Bowdoin Daniel Shays
Siły
? kilka tysięcy ludzi
brak współrzędnych

Rebelia Daniela Shaysa – powstanie farmerów w stanie Massachusetts przeciwko władzom stanowym i federalnym, trwające w latach 1786–1787. Bunt był wywołany kryzysem gospodarczym oraz wysokimi podatkami nakładanymi przez legislaturę stanu, które prowadziły do zadłużenia wielu gospodarstw. Po kilku miesiącach rebelia została stłumiona przez wojska rządowe^[1][2].

Przyczyny

Przyczyną niepokojów społecznych w Massachusetts było zadłużenie znacznej części farmerów (yeomen). Położenie ekonomiczne tej warstwy już przed wojną o niepodległość było trudne^[3], a po odłączeniu od Wielkiej Brytanii znacznie się pogorszyło. Było to spowodowane faktem, że po wojnie brytyjscy kupcy zaprzestali udzielania kredytu swoim amerykańskim kontrahentom i zaczęli wymagać od nich natychmiastowych płatności w twardej walucie^[4]. W rezultacie wzrosło zapotrzebowanie na kruszec w wewnętrznym obiegu gospodarczym Stanów Zjednoczonych^[5]. Kupcy, którzy wcześniej przyjmowali od farmerów płatności w postaci plonów, po wojnie mogli przyjmować już tylko gotówkę^[6]. Była to trudna sytuacja dla farmerów, którzy zazwyczaj mieli bardzo niewiele pieniędzy^[7].

Co więcej, również państwo amerykańskie po wojnie było poważnie zadłużone. Aby zebrać pieniądze na spłatę długów wojennych, władze Massachusetts wdrożyły restrykcyjną politykę fiskalną, nakładając wysokie podatki, które miały być płacone jedynie gotówką^[1][8]. Szczególnie ucierpieli na tym farmerzy z zachodniej części stanu^[1]. Obciążenia podatkowe prowadziły do dalszego zadłużenia gospodarstw. Farmerzy, którzy nie mogli spłacić należności, tracili gospodarstwa na rzecz wierzycieli lub trafiali do więzienia za długi^[9]. W niektórych hrabstwach sprawy sądowe o egzekucję długów dotyczyły nawet 1/3 dorosłych obywateli^[10].

W obliczu trudności ekonomicznych farmerzy domagali się od władz stanu wprowadzenia papierowych pieniędzy i możliwości spłacania długów przez wymianę barterową. Od 1784 roku do legislatury stanowej w Bostonie wpływały liczne petycje z tymi postulatami, farmerzy organizowali również liczne zgromadzenia w stolicach hrabstw^[11]. Możliwość wprowadzenia papierowych pieniędzy budziła natomiast opór większości kupców, którzy powoływali się na nienaruszalność umów^[12]. W listopadzie 1785 i maju 1786 roku legislatura Massachusetts odrzuciła najważniejsze postulaty farmerów. Stało się to przyczyną kolejnych niepokojów, które przekształciły się w zbrojną rebelię^[13].

Rebelia

Jesienią 1786 roku niezadowoleni farmerzy, wśród których było wielu weteranów wojny o niepodległość^[14], zaczęli formować uzbrojone oddziały milicji^[15]. Pod koniec września duża grupa rebeliantów pod dowództwem Daniela Shaysa zajęła sąd w Springfield i zmusiła sędziów do odroczenia sesji^[2][16]. W następnych tygodniach buntownicy podjęli podobne działania w wielu innych miastach Massachusetts^[16]. Ich celem było niedopuszczenie do dalszego przejmowania zadłużonych gospodarstw przez wierzycieli, dlatego zajmowali budynki sądów i nie wpuszczali do nich sędziów, by rozprawy o egzekucję długów nie mogły się odbywać. Była to praktyka zaczerpnięta z działań wcześniejszego ruchu Regulatorów, do którego odwoływali się farmerzy^[15]. Podobnie jak Regulatorzy, farmerzy pod przywództwem Shaysa sprzeciwiali się silnej pozycji państwa, a legitymację swoich działań wywodzili z woli lokalnej społeczności^[17].

Pod koniec października legislatura stanowa z inicjatywy Samuela Adamsa uchwaliła prawo o buntach (Riot Act), zakazujące gromadzenia się dużych grup uzbrojonych ludzi. Ustawa ta przewidywała surowe kary dla rebeliantów, łącznie z przepadkiem majątku. W listopadzie uchwalono kolejne prawo, które czasowo umożliwiało władzom aresztowanie podejrzanych bez nakazu sądu. Oprócz tego prawodawcy stanowi uchwalili jednak amnestię dla tych buntowników, którzy złożą przysięgę na wierność legalnej władzy^[18].

Władze stanowe wysłały przeciwko buntownikom oficjalną milicję, jednak większość jej członków sympatyzowała z zadłużonymi farmerami. Wielu milicjantów wręcz przechodziło na stronę rebeliantów^[15]. Początkowo nie dochodziło do poważniejszych starć zbrojnych. W styczniu 1787 roku buntownicy dowodzeni przez Shaysa zaatakowali arsenał w Springfield, ale atak został odparty. 4 lutego doszło do decydującej bitwy pod Petersham, w której rozbito siły powstańcze. Daniel Shays zbiegł do Vermontu, który był wówczas niepodległym państwem^[2].

Skutki

Rebelia uświadomiła amerykańskim elitom politycznym konieczność zmian ustrojowych idących w kierunku zwiększenia siły państwa i wpłynęła na zwołanie Konwencji Konstytucyjnej w Filadelfii, w trakcie której uchwalono Konstytucję USA^[2][19][20]. Powstanie miało także wpływ na dalsze decyzje legislatury stanu Massachusetts. W jego efekcie zmniejszono podatki i wprowadzono moratorium na ściąganie długów na terenie stanu^[21][22].

Zajmujący ówcześnie stanowisko ambasadora we Francji Thomas Jefferson pozytywnie ocenił powstanie, pisząc w liście do Jamesa Madisona, że „niewielka rebelia od czasu do czasu jest dobrą rzeczą”. Pogląd Jeffersona na tę kwestię był odosobniony, pozostali znaczący politycy amerykańscy uznawali rebelię w Massachusetts za niepokojący sygnał^[20].

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

• Saul Cornell: A well-regulated militia. The founding fathers and the origin of gun control in America. Oksford: Oxford University Press, 2006. ISBN 0-19-514786-3.
• David P. Szatmary: Shays' rebellion. The making of an agrarian insurrection. Amherst: University of Massachusetts Press, 1980. ISBN 0-87023-295-9.