Recenzja naukowa

Recenzent przy pracy. Recenzentami artykułów naukowych są w absolutnej większości specjaliści z danej dziedziny, którzy wykonują tę pracę bezpłatnie.

Recenzja naukowarecenzja utworu naukowego (dysertacji, książki, publikacji w czasopiśmie naukowym), której celem jest ocena naukowej zawartości tego utworu[1].

W odróżnieniu od artystycznej recenzja naukowa jest zwykle pisana przed ogłoszeniem utworu naukowego w druku i ma często decydujący wpływ na to, czy dany utwór zostanie przyjęty do rozpowszechniania.

W szczególności recenzja naukowa jest podstawowym narzędziem w czasopismach naukowych, gdzie stanowi kluczowy element systemu akceptowania i wyboru publikacji do druku[2].

Zadaniem całego systemu jest wyeliminowanie z czasopism publikacji, które np. stawiają tezy niemające pokrycia w opisie przeprowadzonych eksperymentów czy zebranych danych historycznych. System ten jednak nie wykrywa inteligentnie przeprowadzonych oszustw, gdyż recenzenci zwykle oceniają tylko tekst publikacji i nie powtarzają opisanych eksperymentów, ani nie sprawdzają szczegółowo, czy zebrane dane historyczne są prawdziwe. Co więcej, system recenzji naukowych opiera się na zasadzie domniemania uczciwości autorów prac i nie jest nastawiony na wykrywanie fałszerstw, plagiatów itp[3].

Podobny system recenzowania ma też miejsce w przypadku decydowania o finansowaniu grantów naukowych i publikowania książek w wydawnictwach naukowych.

Nieco inny cel mają recenzje dysertacji, tworzonych w celu zdobycia stopni naukowych. W tym przypadku recenzja odbywa się jawnie, zarówno ze strony recenzenta, który wie, czyją dysertację ocenia, jak i ze strony osoby ocenianej, która dostaje podpisane teksty recenzji. Pozytywna ocena dysertacji przez recenzentów umożliwia dopuszczenie kandydata do obrony tej dysertacji. W trakcie obrony kandydat musi odnieść się do krytycznych uwag recenzentów, a fachowość odpowiedzi na te uwagi jest jednym z elementów oceny przebiegu obrony.

Peer review

Angielski termin peer review nie jest ekwiwalentem polskiego terminu recenzji naukowej[1]. Peer review to określenie procesu recenzowania, który opiera się na zapoznaniu się z tekstem specjalistów z danej dziedziny[4].

System ten, nazywany w krajach anglosaskich peer-review, opiera się na anonimowości i niezależności recenzentów[5], co ma zachęcić do nieskrępowanej krytyki i ograniczać kumoterstwo. Badania sugerują, że autorzy recenzowanych prac także powinni być anonimowi, aby zmniejszyć ryzyko uprzedzeń płciowych lub etnicznych ze strony recenzentów. W jednym z czasopism zwiększyła się liczba prac naukowych pisanych przez kobiety, gdy tożsamość autorów prac nie była znana recenzentom[6].

Proces recenzji składa się z następujących etapów:

Schemat systemu recenzowania w czasopismach naukowych
  • autor publikacji wysyła manuskrypt artykułu (zwykle w formie elektronicznej) do edytora
  • edytor dokonuje wstępnej oceny publikacji i może ją odrzucić, gdy np. nie spełnia ona podstawowych wymogów językowych czy tematycznych
  • wstępnie zaaprobowany manuskrypt jest wysyłany do 1–3 recenzentów, którymi są zwykle naukowcy zajmujący się tą samą lub bardzo pokrewną tematyką; niekiedy z manuskryptu usuwane są informacje umożliwiające identyfikację autorów publikacji w celu uniknięcia podejrzeń o stronniczość recenzji; praktykowane bywa także wykluczenie niektórych recenzentów przez autora, z którymi może on być w konflikcie personalnym lub zawodowym
  • recenzenci, działając zupełnie niezależnie od siebie, oceniają publikację i wysyłają swoje oceny edytorowi
  • edytor na podstawie ocen podejmuje decyzję o odrzuceniu publikacji, przyjęciu jej do druku lub odesłaniu jej do autora w celu naniesienia poprawek; w tym ostatnim przypadku, edytor razem z publikacją odsyła autorowi teksty recenzji – po usunięciu z nich informacji o tożsamości recenzentów
  • autor po otrzymaniu recenzji z uwagami krytycznymi ma obowiązek się do nich ustosunkować i ewentualnie nanieść w tekście publikacji odpowiednie zmiany
  • poprawiony tekst publikacji wraz z odpowiedziami na uwagi recenzentów autor ponownie wysyła do redakcji, po czym edytor podejmuje ostateczną decyzję o odrzuceniu bądź przyjęciu publikacji do druku
  • w przypadku gdy recenzenci przedstawią sprzeczne opinie lub gdy zachodzi uzasadniona obawa co do ich rzetelności, edytor może powołać kolejnego recenzenta.

Przypisy

  1. a b Ked, Czym jest recenzja naukowa? Dlaczego jest potrzebna? Rodzaje i problemy peer review, Informacja Naukowa, 16 marca 2018 [dostęp 2021-07-18] (pol.).
  2. Wymagania odnośnie do recenzji naukowej, www.kul.pl [dostęp 2021-07-18] (pol.).
  3. Wydawnictwo UwB, wydawnictwo.uwb.edu.pl [dostęp 2021-07-18].
  4. Marzena Kowalska, Pracownicy nauki i ich publikacje naukowe - Czy poddają się obiektywnej ocenie? Od tradycyjnych ocen peer review do analiz bibliometrycznych - próba systematyzacji dotychczasowych aspektów metod i stanowisk, „Forum Bibliotek Medycznych”, 4 (1), 2011, s. 433–448, ISSN 1899-5829.
  5. Nick Black i inni, What Makes a Good Reviewer and a Good Review for a General Medical Journal?, „Journal of the American Medical Association”, 280 (3), 1998, s. 231-233, DOI10.1001/jama.280.3.231, PMID9676665.
  6. Amber E. Budden i inni, Double-blind review favours increased representation of female authors, „Trends in Ecology & Evolution”, 23 (1), 2008, s. 4–6, DOI10.1016/j.tree.2007.07.008, ISSN 0169-5347, PMID17963996 [dostęp 2017-09-24].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Peer Reviev.svg
Autor: Harkonnen2, Oryginał: pl:wikipedysta:polimerek, Licencja: CC BY-SA 4.0
System recenzowania Peer-review
ScientificReview.jpg
A reviewer at the National Institutes of Health evaluates a grant proposal.