Regimentarz

Jeden z regimentarzy – Jeremi Wiśniowiecki

Regimentarz (łac. regimen – kierowanie, rządzenie od regere – kierować)[1] – w Rzeczypospolitej XVII–XVIII w. zastępca hetmana lub mianowany przez hetmana, króla albo sejm dowódca wydzielonej grupy wojsk, sprawujący swe funkcje okresowo, kiedy hetmani nie mogli wykonywać swoich obowiązków. W XVII w. regimentarzem nazywano także dowódcę pospolitego ruszenia podczas nieobecności właściwego kasztelana czy wojewody. Dowódców wojsk konfederackich nazywano regimentarzami generalnymi[2].

Jednym z pierwszych regimentarzy mianowano w 1623 roku Stefana Chmieleckiego, mającego zastępować hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego w obronie Ukrainy przed najazdami tatarskimi podczas jego pobytu w niewoli tureckiej po klęsce cecorskiej[3].

W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1632–1634 król Władysław IV mianował regimentarzem Aleksandra Gosiewskiego, jednocześnie wzywając obu hetmanów litewskich Lwa Sapiehę i Krzysztofa Radziwiłła na sejm koronacyjny, lecz rozkaz ten został zignorowany[4].

W 1648 roku, gdy hetman wielki koronny Mikołaj Potocki i hetman polny koronny Marcin Kalinowski na skutek klęski korsuńskiej dostali się do niewoli – wówczas powołano trzech regimentarzy: Mikołaja Ostroroga, Władysława Dominika Ostrogskiego-Zasławskiego i Aleksandra Koniecpolskiego, później zamiast nich Jeremiego Wiśniowieckiego i Andrzeja Firleja, a w roku następnym regimentarzami zostali: Stanisław Lanckoroński oraz ponownie Aleksander Koniecpolski i Firlej[5].

W okresie Potopu, w związku z przejściem na stronę Szwedów hetmana wielkiego litewskiego Janusza Radziwiłła, regimentarzem w latach 1655–1656 był Paweł Sapieha[6]. W Koronie również zabrakło hetmanów (Stanisław Rewera Potocki i Stanisław Lanckoroński) i dowódców (Aleksander Koniecpolski, Dymitr Wiśniowiecki, Jan Sobieski), którzy przysięgli wierność Karolowi Gustawowi[7]. W tej sytuacji regimentarzem został mianowany Stefan Czarniecki, który nawet po powrocie wszystkich dowódców wojskowych pozostał na stanowisku z powodu wyjątkowo dużej masy wojska potrzebnej do walki ze Szwedami i na wojnie z Rosją[5].

Czasami zdarzało się, że sam hetman powoływał regimentarza, gdy z różnych powodów nie mógł dowodzić osobiście. Tak uczynił Jan III Sobieski, który w 1666 mianował regimentarzem Sebastiana Machowskiego, a w 1672 Stanisława Karola Łużeckiego. Od końca XVII wieku, gdy wojsko zaczęło być dzielone na partie i dywizje, powoływani na dowódców regimentarze z hetmańskiego nadania stali się częstym przypadkiem.

Konfederacja dzikowska i barska miały regimentarzy generalnych, którzy dowodzili całą siłą zbrojną konfederacji. W konfederacji barskiej regimentarze ziem i województw byli wojskowymi zastępcami marszałków ziemskich i wojewódzkich.

Ostatni raz w dziejach regimentarze pojawili się podczas powstania listopadowego, kiedy to w 1830 roku dwóm regimentarzom powierzono organizację nowych formacji wojskowych.

Przypisy

  1. ↑ Słownik Wyrazów Obcych
  2. ↑ „Regimentarz” [W:] Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I, Tom III
  3. ↑ Leszek Podhorodecki: Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV-XVII w. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 143. ISBN 83-05-11618-2.
  4. ↑ Henryk Wisner: Rzeczpospolita Wazów. Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego, dyplomacja, varia. T. 2. Warszawa: PAN, 2004, s. 43. ISBN 83-89-72902-4.
  5. ↑ a b Jan Wimmer: Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku. Warszawa: MON, 1965, s. 343.
  6. ↑ Paweł Skworoda: Wojny Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją. Warszawa: Trio, 2007, s. 108. ISBN 978-83-74-36131-6.
  7. ↑ Tadeusz Korzon: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce t.1. Lwów – Kraków – Warszawa: Ossolineum, 1923, s. 375–377.

Media użyte na tej stronie

Jarema 2.jpeg
"Ярема Вишневецкий", Портрет 6. Автор неизвестен, из собрания музея им. Яна III Собесского во Львове. Найден во Львове. До 1989 года считался пропавшим. Найдена в 90-е годы XX века. Неизвестно ни время ни место написания картины. Портрет похож на более ранние портреты Иеремии, черты достаточно похожи на картину Даниэля Шульца, но манера написания другая. Видное сходство с остальными портретами Иеремии дает возможность считать его пробой их объединения.