Regina Liliental

Regina Liliental
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1875
Zawichost

Data i miejsce śmierci

1924
Warszawa

Zawód, zajęcie

etnografka, publicystka, tłumaczka

Regina Liliental, z domu Eiger (ur. 1875[1] w Zawichoście, zm. 1924 w Warszawie) – polska etnografka, publicystka i tłumaczka żydowskiego pochodzenia. Pionierka badań nad literaturą ludową i obrzędowością żydowską.

Życiorys

Urodziła się w Zawichoście w częściowo spolonizowanej rodzinie żydowskiej jako Gitla Eiger, córka Moszego i Blumy Fajgi z Halpernów[2]. Po wyjściu za mąż przeprowadziła się do Warszawy. Jako etnograf była samoukiem; wiedzę uzupełniała na kompletach tajnego nauczania w Warszawie. Pod koniec XIX wieku rozpoczęła pionierskie badania etnograficzne wśród polskich Żydów i poświęciła się dokumentowaniu żydowskiego folkloru, ludowych wierzeń i obyczajowości. Znajomość języków żydowskich i wyniesiona z domu wiedza na temat judaizmu sprawiły, że interesujące ją zagadnienia zgłębiała i przedstawiała z wyczuciem i swobodą niedostępnymi innym polskim badaczom[3]. Współpracowała z czasopismami Wisła i Lud, publikując w nich swoje pierwsze prace, m.in. Przesądy żydowskie (1898), Zaręczyny i wesele żydowskie (1900) czy Życie pozagrobowe i świat przyszły w wyobrażeniu ludu żydowskiego (1902), a także z naukowymi pismami w języku jidysz, m.in. Jidisze Filologie.

Dzięki darowiznom jej i Ignacego Bernsteina, na przełomie XIX/XX wieku etnograficzna kolekcja żydowska w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (obecnie: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie) znacznie się wzbogaciła m.in. o wycinanki, frygi i wypieki obrzędowe[4].

Jako etnografka obserwowała kulturę żydowską z pozycji osoby religijnie wyemancypowanej, o liberalnych poglądach, która pomimo fascynacji żydowską obyczajowością, sama stała na gruncie umiarkowanego kierunku asymilacyjnego jeśli chodzi o niektóre praktyki religijne (Precz z barbarzyństwem! Rzecz o obrzezaniu, W. 1908)[5]. Sprzeciwiała się marginalizowaniu kobiet przez role nadawane im przez religie i społeczność [6]. Niejednokrotnie występowała w obronie degradowanego języka jidysz i prawa Żydów do zachowania odrębności kulturowej[7][8]

Była zwolenniczką teorii ewolucjonizmu, gdzie ten drugi pogląd uwidoczniła w pracy Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości, wydawanej w latach 1909–1918 przez Akademię Umiejętności w Krakowie. Duże uznanie przyniosła jej praca Dziecko żydowskie, wydana w 1904 roku, która wszechstronnie opisuje obrzędowość rodzinną i zwyczaje ludowe polskich Żydów. Druga cześć „Dziecka żydowskiego” wydana została w 1927 roku, już po jej śmierci.

Poza pracą badawczą zajmowała się także tłumaczeniami z języka jidysz na polski. Przełożyła m.in. opowiadania Icchoka Lejba Pereca oraz Pieśni żydowskie[2], a także była jedyną polską badaczką, która przetłumaczyła z jidysz obszerne fragmenty modlitw kobiecych tchines, zwracając uwagę na ich kontekst obyczajowy oraz magiczno-leczniczy[9].

Pomimo trudnych warunków materialnych (utrzymywała się z pisarstwa i uczenia w warszawskich szkołach średnich) oraz postępującej choroby płuc nie zaprzestała pracy naukowej[5].

Zmarła w wyniku nieudanej operacji 4 XII 1924 r.[5], pozostawiając dwoje dzieci i rozpoczęte prace nad 4. tomem Świąt żydowskich...[2]

Przypisy

  1. ↑ Witold Liliental, Dopiero po latach w pełni ją doceniam, „Etnografia Nowa” (7–8), Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, 2015, s. 25–39, ISSN 2080-8747.
  2. ↑ a b c Dorota Liliental, Moja prababka, ambasadorka sztetla, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, ISSN 2080-8747.
  3. ↑ Dziecko żydowskie, PętlaCzasu.pl [dostęp 2008-12-12] [zarchiwizowane 2016-03-07].
  4. ↑ Piotr Grącikowski, Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, s. 46–59.
  5. ↑ a b c Lilientalowa (z domu Eiger) Regina, Narodowy Instytut Audiowizualny [dostęp 2022-03-26] (pol.).
  6. ↑ Piotr Grącikowski, Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, pod red. Joanny Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
  7. ↑ Ogniwo : tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. R. 3, Nr 26 (18 czerwca/1 lipca 1905), Biblioteka UMCS, 20 października 2014, s. 594-595 [dostęp 2022-03-27] (pol.).
  8. ↑ Ogniwo : tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. R. 3, Nr 27 (25 czerwca/8 lipca 1905), Biblioteka UMCS, 20 października 2014, s. 616-617 [dostęp 2022-03-27] (pol.).
  9. ↑ Anna Jakimyszyn-Gadocha, Modlitwy dla kobiet (tchines) i ich obecność w piśmiennictwie etnografów (folklorystów) żydowskich przed 1939 rokiem, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, s. 386–399.

Bibliografia

  • Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000. ISBN 83-02-07813-1.
  • Piotr Grącikowski: Regina Lilientalowa. Sylwetka warszawskiej folklorystki w świetle ocalałej spuścizny. W: Darczyńcy i ich kolekcje w zbiorach Biblioteki na Koszykowej. Warszawa: Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, 2008, s. 59–82. ISBN 978-83-87407-18-6.
  • Etnografia Nowa – t. 7-8, 2015/2016, s. 604, publikacja pokonferencyjna, dedykowana postaci Reginy Liliental, wyd. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.
  • Piotr Grącikowski, Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, Joanna Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
  • Piotr Grącikowski, Regina Lilientalowa – uczona, Żydówka, kobieta, [w:] Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, red. Grażyna Kubica i Katarzyna Majbrody, Wrocław 2014, s. 107–130. [„Archiwum Etnograficzne”, t. 57].
  • Marek Tuszewicki, Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku, „Austeria”, 2016
  • Regina Eiger-Lilientalowa, Już czas... (Głos w kwestii żydowskiej), „Ogniwo”, 1905, nr 26, s. 594-595, nr 27, s. 616-617.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Regina Lilientalowa (cropped).jpg
Regina Lilientalowa (1875 - 1924) Polish ethnographer of the Jewish people