Regulacja rzeki

Uregulowane koryto Wisły w Krakowie – Bulwary Wiślane widziane z Wawelu.
Ostrogi na Wiśle w Toruniu.
Uregulowane koryto otwartego kanału ściekowego Rawa w Katowicach

Regulacja rzeki – przekształcenie naturalnego koryta rzecznego przez zmianę jego kształtu, długości, głębokości, spadku podłużnego oraz materiału z którego jest utworzone, w celu umożliwienia żeglugi, osuszenia terenu, ochrony przeciwpowodziowej[1]. Prowadzi zwykle do przyspieszenia odpływu wody, zwiększenia ryzyka powodziowego[2][3][4], erozji wgłębnej koryta i osuszenia doliny[5][6] oraz degradacji środowiska przyrodniczego[7][8].

Rodzaje regulacji rzek

  • Pogłębianie koryta mechanicznie lub ostrogami brzegowymi – ma na celu zwiększenie przepustowości koryta i umożliwienie odprowadzenia większej ilości wody w korycie[9], a także umożliwienie żeglowności większym jednostkom pływającym. Skutkuje obniżeniem poziomu wód podziemnych w dolinie rzeki[10] i zniszczeniem siedlisk organizmów żywych w rzece[11].
  • Prostowanie koryta – ma na celu skrócenie długości rzeki i likwidację meandrów co umożliwia szybsze odprowadzanie wód wezbraniowych i umożliwia pływanie większym jednostkom pływającym (np. barkom)[9]. Skutkuje wzrostem fali wezbraniowej i zagrożenia powodziowego poniżej uregulowanego odcinka rzeki[2][3], erozją wgłębną[5] (pogłębieniem) koryta i zniszczeniem ekosystemu rzeki i jej doliny.
  • Umacnianie brzegów okładzinami z faszyny, betonowymi lub kamiennymi zwane opaskami lub brzegosłonami – ma na celu zapobieganie erozji bocznej koryta, stabilizację brzegów, ochronę np. budynków znajdujących się w dolinie rzeki[9]. Skutkuje zanikiem podcięć brzegowych, odsypisk[11].
  • Obwałowanie – ma na celu ochronę przeciwpowodziową doliny rzeki i umożliwienie zabudowy lub innego użytkowania gospodarczego doliny, będącej miejscem naturalnych wylewów rzeki[9]. Skutkuje zmniejszeniem możliwości retencyjnych doliny, zwiększeniem zagrożenia powodziowego poniżej i powyżej obwałowanego odcinka rzeki oraz zwiększonym niebezpieczeństwem w razie przerwania wału podczas powodzi[12], a także zmniejszeniem powierzchni obszarów podmokłych, odcięciem starorzeczy od dostawy wody, osuszeniem lasów łęgowych i zanikiem siedlisk[11].
  • Prace utrzymaniowe polegające na odmulaniu, koszeniu, hakowaniu roślinności rzecznej, wycince drzew, likwidacji rumoszu drzewnego[9] – mają na celu przyspieszenie odpływu wody oraz niedopuszczenie do samoczynnej renaturyzacji rzeki. Skutkują niszczeniem siedlisk zarówno w rzece, jak i w jej dolinie[11].
  • Budowa zapór, progów, jazów, stopni i in. budowli piętrzących – ma na celu regulację przepływów, produkcję energii elektrycznej, magazynowanie wody na cele komunalne lub przemysłowe, umożliwienie rekreacji, ochronę przeciwpowodziową, umożliwienie żeglugi. Niektóre z tych celów da się realizować łącznie w zbiornikach wielofunkcyjnych, niektóre z nich są jednak nie do pogodzenia - np. produkcja energii wymaga dużej ilości wody w zbiorniku, ochrona przeciwpowodziowa - jak najmniejszej. Ma rozliczne negatywne skutki, przede wszystkim powoduje fragmentację rzek[13] i wymieranie ryb migrujących[14][15], przekształcenie ekosystemów rzecznych w ekosystemy zbiorników wodnych[16], zatrzymanie transportu osadów w rzece i erozję wgłębną poniżej zapory[5], akumulację zanieczyszczeń[17][18], wzrost temperatury[19] i spadek natlenienia wody.

Najczęściej przeprowadza się od razu cały szereg działań dążących do tego, by rzeka miała uregulowany nurt o względnie stałej prędkości, zakręty o łukach pozwalających na swobodne przemieszczanie się barek, jednolity przekrój poprzeczny. Działania te bardzo rzadko poprzedza rzetelna analiza ekonomiczna, hydrologiczna i ocena oddziaływania na środowisko.

Przypisy

  1. ↑ Andrew Brookes, Channelized rivers : perspectives for environmental management, Chichester: Wiley, 1988, ISBN 0-471-91979-9, OCLC 17650416 [dostęp 2020-12-02].
  2. ↑ a b Samuel E. Munoz i inni, Climatic control of Mississippi River flood hazard amplified by river engineering, „Nature”, 556 (7699), 2018, s. 95–98, DOI: 10.1038/nature26145, ISSN 0028-0836 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  3. ↑ a b Adam Łajczak, Regulacja rzeki a zagrożenie powodziowe, na przykładzie Nidy, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”, 2006.
  4. ↑ Antoni Bojarski, Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich, Warszawa: Ministerstwo Środowiska. Departament Zasobów Wodnych, 2005, ISBN 83-920309-2-3, OCLC 749922359 [dostęp 2020-12-02].
  5. ↑ a b c Ro Charlton, Fundamentals of fluvial geomorphology, London: Routledge, 2008, ISBN 978-0-415-33453-2, OCLC 122526795 [dostęp 2020-12-02].
  6. ↑ Bartłomiej Wyżga, 20 A review on channel incision in the Polish Carpathian rivers during the 20th century, Helmut Habersack, Hervé Piégay, Massimo Rinaldi (red.), t. 11, Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to River Restoration, Elsevier, 2007, s. 525–553, DOI: 10.1016/s0928-2025(07)11142-1 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  7. ↑ Michel Meybeck, Global analysis of river systems: from Earth system controls to Anthropocene syndromes, M. Falkenmark, C. Folke (red.), „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences”, 358 (1440), 2003, s. 1935–1955, DOI: 10.1098/rstb.2003.1379, ISSN 0962-8436, PMID: 14728790, PMCID: PMC1693284 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  8. ↑ James S. Albert i inni, Scientists’ warning to humanity on the freshwater biodiversity crisis, „Ambio”, 50 (1), 2021, s. 85–94, DOI: 10.1007/s13280-020-01318-8, ISSN 1654-7209 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  9. ↑ a b c d e Andrew Brookes, traditional engineering methods, physical consequences and alternative practices:, „Progress in Physical Geography”, 2016, DOI: 10.1177/030913338500900103 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  10. ↑ Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Z. Mikulski, Hydrologia ogólna, wyd. 4, PWN, 2017, ISBN 978-83-01-14579-8.
  11. ↑ a b c d Jacek Betleja i inni, Jak skutecznie chronić przyrodę dolin rzecznych?, Towarzystwo na Rzecz Ziemi, Polska Zielona Sieć, 2007.
  12. ↑ Stefano Orlandini, Giovanni Moretti, John D. Albertson, Evidence of an emerging levee failure mechanism causing disastrous floods in Italy, „Water Resources Research”, 51 (10), 2015, s. 7995–8011, DOI: 10.1002/2015WR017426, ISSN 1944-7973 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  13. ↑ Piotr Bednarek, Fragmentacja rzek w północnej części Kotliny Sandomierskiej, 2020, DOI: 10.13140/RG.2.2.26410.64968 [dostęp 2020-12-02] (słow.).
  14. ↑ G. Grill i inni, Mapping the world’s free-flowing rivers, „Nature”, 569 (7755), 2019, s. 215–221, DOI: 10.1038/s41586-019-1111-9, ISSN 0028-0836 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  15. ↑ Fengzhi He i inni, The global decline of freshwater megafauna, „Global Change Biology”, 25 (11), 2019, s. 3883–3892, DOI: 10.1111/gcb.14753, ISSN 1354-1013 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  16. ↑ N.L. Poff i inni, Homogenization of regional river dynamics by dams and global biodiversity implications, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 104 (14), 2007, s. 5732–5737, DOI: 10.1073/pnas.0609812104, ISSN 0027-8424, PMID: 17360379, PMCID: PMC1851560 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  17. ↑ Piotr Gierszewski, Koncentracja metali ciężkich w osadach zbiornika włocławskiego jako wskaźnik hydrodynamicznych warunków depozycji, „Landform Analysis”, 2008.
  18. ↑ Adriana Trojanowska-Olichwer, Ocena toksyczności osadów w Zbiorniku Włocławskim, „JEcolHealth”, 2013.
  19. ↑ Maksym Łaszewski, Wpływ niewielkich zbiorników na temperaturę wody rzek nizinnych na przykładzie Jeziorki i Rządzy, „Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska”, 2015.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Katowice Rawa.jpg
Autor: Medvi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Katowice Zawodzie - rzeka Rawa i jej bulwary, 2005r.
Kraków Wisła 11.jpg
Wisła przepływająca przez Kraków
Torun Wisla 2015 08 19 11.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Niski stan wody na Wiśle w Toruniu w sierpniu 2015 r.