Remilitaryzacja Nadrenii

Lokalizacja Nadrenii
Mapa Nadrenii z zaznaczonymi obszarami zdemilitaryzowanymi i strefami okupowanymi do 1930 przez wojska Ententy

Remilitaryzacja Nadrenii – zajęcie przez siły nowo utworzonego Wehrmachtu terenu Nadrenii (obecnie w granicach krajów związkowych Nadrenia-Palatynat i Nadrenia Północna-Westfalia), obszaru tzw. strefy zdemilitaryzowanej, 7 marca 1936 roku. Strefa powstała w wyniku ustaleń traktatu wersalskiego z 1919 roku, kończącego I wojnę światową.

Wstęp

Na mocy ustaleń art. 42–4 traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 roku, wprowadzono demilitaryzację Nadrenii, polegającą na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk[1] i fortyfikacji[2]. Obszar zdemilitaryzowany znajdował się wzdłuż zachodniej niemieckiej granicy z Francją, Luksemburgiem, Belgią i częściowo z Holandią. W przypadku niemieckiego ataku miało to dać Francji czas i możliwość zablokowania go jeszcze na terytorium Niemiec. Dodatkowo armia francuska mogłaby zająć pobliskie Zagłębie Ruhry, przemysłowe serce Niemiec[3].

W zawartym 16 października 1925 roku traktacie z Locarno podtrzymano zdemilitaryzowany status Nadrenii i ustalono go jako permanentny. Na mocy traktatu wersalskiego (art. 428–432) alianckie wojska okupacyjne miały opuścić Nadrenię do 1935 roku. Jednak faktycznie opuściły ją już w 1930 roku, w wyniku ustaleń na konferencji w Hadze w sprawie ograniczenia niemieckich reparacji wojennych. Ostatni żołnierze brytyjscy opuścili Nadrenię w końcu 1929 roku, a francuscy w czerwcu 1930.

Niemiecka remilitaryzacja

Minister spraw zagranicznych Francji, wrogo nastawiony wobec Niemiec, Louis Barthou, został zabity w zamachu w Marsylii w październiku 1934. Jego następcy uprawiali politykę appeasementu wobec III Rzeszy[4]. W 1935 kanclerz Rzeszy Adolf Hitler odrzucił traktat wersalski (przywrócił pobór do wojska i publicznie ogłosił remilitaryzację Niemiec)[5]. Na początku 1936 roku brytyjski minister spraw zagranicznych sir Anthony Eden wysunął w tajemnicy propozycję, która w jego zamyśle miała rozwiązać problem niemiecki. Plan ten zakładał powrót Niemiec do Ligi Narodów, przyjęcie ograniczenia zbrojeń i rezygnację z roszczeń terytorialnych w Europie, w zamian za remilitaryzację Nadrenii, powrót byłych niemieckich kolonii afrykańskich oraz niemiecki „priorytet gospodarczy wzdłuż Dunaju”[6].

W styczniu 1936 roku niemiecki führer Adolf Hitler zdecydował o remilitaryzacji Nadrenii, choć pierwotnie planowana była na rok 1937. Do zmiany planów skłoniła Hitlera m.in. ratyfikacja przez francuski parlament francusko-sowieckiego paktu o wzajemnej pomocy z 1935 roku, co też posłużyło mu jako argument do remilitaryzacji Nadrenii wobec groźby francusko-sowieckiego okrążenia. Zdaniem brytyjskich historyków przyspieszenie remilitaryzacji miało też odwrócić uwagę opinii publicznej od kryzysu gospodarczego w Niemczech w latach 1935–1936[7].

12 lutego Hitler powiadomił ministra sił zbrojnych Wernera von Blomberga o swoich planach, a głównodowodzącego wojsk lądowych Wernera von Fritscha zapytał, jak szybko można przerzucić do Nadrenii kilka batalionów piechoty i baterię artylerii. Fritsch odpowiedział, że potrzebuje na to 3 dni, lecz armia niemiecka nie jest w stanie walczyć z armią francuską[8]. Szef Sztabu Generalnego gen. Ludwig Beck ostrzegł Hitlera, że armia niemiecka nie byłaby w stanie skutecznie bronić Niemiec na wypadek ataków francuskich odwetowych[9]. Hitler zapewnił Fritscha, że wojska niemieckie zostaną natychmiast wycofane w przypadku francuskiej interwencji zbrojnej. Operacja otrzymała kryptonim Winterübung (pol. Zimowe ćwiczenia). Ostateczny rozkaz Hitler wydał 5 marca.

22 lutego 1936 roku Benito Mussolini, rozżalony na Ligę Narodów za sankcje ekonomiczne nałożone na Włochy w wyniku agresji Włoch na Etiopię, powiedział ambasadorowi Niemiec w Rzymie, Ulrichowi von Hassell, że pogwałci ustalenia z Locarno, jeśli Niemcy zremilitaryzują Nadrenię[10].

Zaraz po świcie 7 marca 1936 roku dziewiętnaście niemieckich batalionów piechoty oraz kilka samolotów przekroczyło granice Nadrenii. Do godziny 11.00 osiągnęły linię Renu, a trzy bataliony przeszły na jego drugi brzeg. Gdy niemieckie oddziały rozpoznawcze odkryły, że na granicy niemiecko-francuskiej gromadzą się tysiące żołnierzy francuskich, von Blomberg błagał Hitlera o wycofanie wojsk. Hitler zapytał Blomberga, czy Francuzi przekroczyli granicę, a zapewniony, że nie miało to miejsca, kazał czekać Blombergowi do momentu, gdy to się stanie[11]. Stojący na czele armii francuskiej gen. Maurice Gamelin bezskutecznie nalegał na francuski rząd, by pozwolił mu przeciwdziałać i wkroczyć do Nadrenii[12].

Na zajętym terenie Niemcy pospiesznie rozpoczęli wznoszenie granicznych umocnień fortecznych (Linia Zygfryda). Heinz Guderian, przesłuchiwany przez Francuzów po zakończeniu wojny, stwierdził, że gdyby Francuzi wkroczyli do Nadrenii w 1936 roku, Hitler by upadł[13]. Zdaniem samego Hitlera pierwsze 48 godzin po wkroczeniu do Nadrenii było najbardziej nerwowe w jego życiu. Gdyby Francuzi wkroczyli, Niemcy musieliby wycofać się z „podkulonymi ogonami”, a zasoby wojskowe nie pozwoliłyby na stawianie nawet umiarkowanego oporu[14].

Reakcje

Zdaniem historyków, którzy nie mieli dostępu do francuskich archiwów odtajnionych w 1970 roku, Francja pomimo posiadania nieporównanie większej armii od niemieckiej i możliwości zmobilizowania 100 kolejnych dywizji piechoty, nie była przygotowana psychicznie do agresji wobec Niemiec[15]. Opinia ta została ostatecznie odrzucona, a oficjalnym powodem była sytuacja gospodarcza Francji pogrążonej w kryzysie[16] – mobilizacja była w tym okresie zbyt kosztowna. Francuzi uznali także, że nie stać ich na prowadzenie długotrwałej wojny na kontynencie i wobec braku zapewnień ze strony Wielkiej Brytanii o pomocy wojskowej na kontynencie, nie podjęli decyzji o interwencji. Wpływ na to miały także zbliżające się we Francji wybory.

Reakcje w Wielkiej Brytanii były bardzo różne, jednak brytyjsko-francuskie rozmowy sztabowe wynikające ze wzajemnych zobowiązań zostały przerwane już po pięciu dniach. 12 marca 1936 roku konserwatywny poseł Winston Churchill domagał się podczas posiedzenia Izby Gmin koordynacji działań francusko-brytyjskich w ramach Ligi Narodów, aby pomóc Francji przeciwstawić się niemieckiej remilitaryzacji Nadrenii[17], ale nigdy się to ostatecznie nie stało. Królem Wielkiej Brytanii był ówcześnie Edward VIII Windsor, przychylny nazistom[18].

Belgia, która przestała być krajem neutralnym, w wyniku remilitaryzacji Nadrenii znów skłaniała się ku neutralności. W wypowiedzi z 14 października 1936 roku król Leopold III Koburg powiedział, że remilitaryzacja Nadrenii, która zakończyła porozumienie z Locarno i postawiła Belgię w sytuacji wojny, zmusza Belgię do skupienia się na własnych interesach i niemieszania do sporów sąsiadów[19].

Polska zapowiedziała, że będzie respektować postanowienia polsko-francuskiego sojuszu zawartego w 1921 r.[20], choć według jego ustaleń Polska ma wspierać Francję w wypadku inwazji na jej terytorium. Pomimo gotowości do mobilizacji, jeżeli Francja uczyni to pierwsza, jednak na forum Ligi Narodów wstrzymała się od głosowania w sprawie remilitaryzacji[21].

11 marca 1936 Rada Ligi Narodów, zebrana w Londynie, jednomyślnie oświadczyła, że remilitaryzacja była złamaniem postanowień art. 43 traktatu wersalskiego, a także traktatu z Locarno. Jedynym głosującym za sankcjami wobec Niemiec był Maksim Litwinow – delegat ZSRR. Hitler został zaproszony na spotkanie w sprawie zawarcia nowych ustaleń dotyczących bezpieczeństwa europejskiego. On sam zaproponował pakt o nieagresji wobec Francji i Wielkiej Brytanii, ale nigdy nie podał szczegółów[22].

Zobacz też

Przypisy

  1. Martin Gilbert, Richard Gott: The Appeasers. Phoenix Press, 2000, s. 41. ISBN 978-1-84212-050-7. (ang.)
  2. At. 180 Traktatu nakazywał zburzenie fortyfikacji na zachodzie Rzeszy i zakazywał wznoszenia nowych na południu i wschodzie.
  3. Patrick J. Buchanan Churchill, Hitler i niepotrzebna wojna, wyd. 2013, s. 183.
  4. Jan Palmowski Słownik najnowszej historii świata 1900-2007, wyd. 2008, tom 1, s. 76.
  5. Richard Overy: Trzecia Rzesza. Historia imperium, wyd. 2012, s. 115.
  6. Andrew Crozier: Appeasement and Germany’s Last Bid for Colonies. Londyn: Macmillan Press, 1988, s. 33. (ang.)
  7. Ian Kershaw: Hitler Hubris. Nowy Jork: Norton, 1998, s. 582–586. (ang.)
  8. Ruppert Matthew: Hitler: Military Commander. Arcturus, 2003, s. 115. (ang.)
  9. Ruppert Matthew: Hitler: Military Commander. Arcturus, 2003, s. 13. (ang.)
  10. Peter Neville: Mussolini. Londyn: Routledge, 2004, s. 135.
  11. Ian Kershaw: The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation. Londyn: Arnold, 2000, s. 116.
  12. Howard J. Langer Księga najważniejszych postaci II wojny światowej, wyd. 2008, s. 250–252.
  13. J.R. Tournoux: Petain et de Gaulle. Paryż: Plon, 1964, s. 159.
  14. Adam Bullock: Hitler: A Study in Tyranny. Londyn: Odhams, 1952, s. 135.
  15. William L. Shirer: The Rise and Fall of the Third Reich. Simon & Schuster, 1960. ISBN 0-671-72868-7.
  16. Stephen Schuker: France and the Remilitarization of the Rhineland, 1936. W: Patrick Finney: The Origins of the Second World War. Londyn: Arnold Press, 1997, s. 223, 226–227.
  17. Martin Gilbert: Churchill: A Life. Pimlico, 2000, s. 552.
  18. TVP Bogusław Wołoszański Sensacje XX wieku, odc. Największa tajemnica księcia Windsoru.
  19. Charles Cheney Hyde. Belgium and Neutrality. „The American Journal of International Law”. 1, s. 82, styczeń 1937. 
  20. Umowa podpisana w Paryżu 19 lutego 1921 (Dz. U. 1922 nr 63, poz. 563, League of Nations Treaty Series v. 18, s. 11 – 13).
  21. Wedle art. 1 układu polsko-francuskiego z Locarno 16 października 1925: W razie, gdyby Polska lub Francja ucierpiały przez niewykonanie zobowiązań, zaciągniętych w dniu dzisiejszym między niemi a Niemcami celem utrzymania pokoju powszechnego, Francja i nawzajem Polska postępując zgodnie z art. 16 Paktu Ligi Narodów, zobowiązują się udzielić sobie niezwłocznie pomocy i poparcia, o ile takie niewykonanie zobowiązania nastąpi bez prowokacji przy utyciu siły zbrojnej. W razie, gdyby Rada Ligi Narodów, orzekając w sprawie do niej wniesionej stosownie do powyższych zobowiązań, nie zdołała uskutecznić przyjęcia swego sprawozdania przez wszystkich swych członków, innych niż przedstawiciele Stron będących w sporze, i gdyby Polska lub Francja zostały napadnięte bez prowokacji ze swej strony, Francja i wzajemnie Polska, postępując zgodnie z art. 15, ust. 7, Paktu Ligi Narodów, udzielą sobie niezwłocznie pomocy i poparcia. (Dz.U. 1926 nr 114, poz. 660, League of Nations Treaty Series 250; 54 LNTS 353). Takie zobowiązania zawierał też art. 1 zawartego równocześnie układu francusko-czechosłowackiego (LNTSer 249; 54 LNTS 359). Ponieważ art. 2 Paktu Reńskiego uznawał remilitaryzację Nadrenii za równoważną z agresją ze strony Rzeszy (LNTSer 251; 54 LNTS 289, przekład polski), wojna podjęta w odpowiedzi przez Francję wespół z sojuszniczkami byłaby traktowana jak wojna obronna.
  22. AJP Taylor: Origins of the Second World War. Londyn: Penguin, 1961, s. 148.

Media użyte na tej stronie

Rhineland.jpg
The area between the Rhine River and the border of Germany; a proposed definition of Rhineland.
Western Germany 1923 de.png
Map - Administration and military occupied zones of western Germany by end of 1923