Renesans lubelski

Kolegiata w Zamościu
Fara w Kazimierzu Dolnym
Fara w Kazimierzu Dolnym
Kościół w Radzyniu Podlaskim
Kościół w Czernawczycach
Kościół św. Anny w Końskowoli
Kościół Św. Ducha w Markuszowie
(c) geo573, CC BY 3.0
Kościół w Kurowie
Kościół św. Anny w Kazimierzu Dln.
Kościół w Janowcu
Kościół w Krzemienicy
Turobin, kościół św. Dominika

Renesans lubelski, typ lubelski – nurt architektoniczny reprezentatywny dla lubelskich budowli sakralnych z 1 poł. XVII wieku, silnie inspirowany architekturą włoską, zbliżony stylistycznie również do innych nurtów obecnych w sztuce Europy Środkowej.

Typowe przykłady renesansu lubelskiego w architekturze charakteryzują się prostym planem, fasadą pozbawioną wieży, węższym od nawy i zakończonym półkoliście prezbiterium, wysmukłością i lekkością bryły, częste stosowanie szkarp, bogactwem detali architektonicznych, głównie listwowych dekoracji sztukatorskich, tworzonych (w przeciwieństwie do tradycyjnych stiuków) bezpośrednio w zaprawie murarskiej, z dodatkiem silnych środków wiążących[1]. Termin "renesans lubelski" został wprowadzony do historii sztuki w 1 poł. XX wieku[2]. Budowle tego typu jako pierwszy wyodrębnił i opisał w literaturze naukowej Władysław Tatarkiewicz (O pewnej grupie kościołów polskich z początku XVII wieku, 1926 oraz Typ lubelski i typ kaliski w architekturze XVII wieku, 1966). W okresie powojennej ideologizacji historii sztuki, renesans lubelski został wykreowany na styl narodowy. Przedstawiano go jako polski wkład w dziedzictwo artystyczne nowożytnej Europy.

Lubelszczyzna

Według badaczy typ renesansu lubelskiego wykształcił się prawie jednocześnie w trzech ośrodkach regionu - w Zamościu, w Kazimierzu Dolnym oraz w Lublinie.

Po raz pierwszy charakterystyczną dla stylu geometryczną dekorację kasetonową zastosował Bernardo Morando na sklepieniu prezbiterium kolegiaty św. Tomasza w Zamościu. Kościół, którego budowę rozpoczęto w 1587 roku, charakteryzował się także kolebkowym sklepieniem z lunetami i nawiązywał do klasycznych północnowłoskich rozwiązań przestrzennych[3]. W okresie późniejszym muratorami miejscowych kościołów zaliczanych do typu lubelskiego byli też Jan Wolff i Jan Jaroszewicz[1]. Cechy renesansu lubelskiego zachowała także zamojska cerkiew grecko-ruska pw. św. Mikołaja (1618-1631) oraz kościół ormiański (1625-1644).

Najlepszym przykładem budowli sakralnej w typie lubelskim jest Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja w Kazimierzu Dolnym, przebudowany w latach 1610-1613 przez architekta Jakuba Balina. Charakterystyczny szczyt fasady tego kościoła został powielony także w stojących nad Wisłą spichlerzach (Ulanowskich i Feuersteina)[1].

Renesans lubelski reprezentują także inne budowle Lubelszczyzny: kościół św. Stanisława Biskupa i św. Małgorzaty w Janowcu, kościół pw. św. Ducha w Markuszowie, kościół szpitalny pw. św. Anny w Końskowoli oraz kościoły w Szczebrzeszynie (kościół św. Katarzyny), Uchaniach (kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny) i Turobinie (kościół pw. św. Dominika).

Lublin

Pożary niszczące Lublin (m.in. w 1575 roku), a także ruch budowlany przełomu XVI i XVII wieku, w którym udział brali liczni muratorzy pochodzenia włoskiego, wpłynął na jednolity charakter zabudowy miasta.

Nowy kształt otrzymały istniejące już wówczas kościoły dominikanów (Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie z dobudowaną w 1630 r. wspaniałą kaplicą Firlejów) i bernardynów (Kościół Nawrócenia św. Pawła w Lublinie), a także Kościół Matki Bożej Zwycięskiej w Lublinie oraz Kościół Świętego Ducha w Lublinie. Zniszczony w pożarze dach kościoła farnego św. Michała zastąpiono nowym, z charakterystycznym kilkustrefowym szczytem.

Cechy renesansu lubelskiego wykazywały także inne, powstałe w początkach XVII wieku, kościoły i klasztory usytuowane poza obszarem Starego Miasta, na przykład kościół oo. Jezuitów (obecna katedra), kościół św. Agnieszki, kościół św. Józefa, czy wybudowany przy klasztorze karmelitanek bosych kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.

Oddziaływanie

Kościoły z elementami charakterystycznymi dla renesansu lubelskiego spotkać można także poza granicami regionu lubelskiego. Władysław Tatarkiewicz cechy typu lubelskiego przypisywał m.in. refektarzowi u oo. Paulinów na Jasnej Górze, czy jednej z kaplic Kalwarii w Wejherowie. Odnalazł je także w kościele św. Michała w Wilnie oraz w kościołach w Grodnie, Złoczowie i Żółkwi[1]. Typ ten prezentuje także kościół w Krzemienicy koło Wołkowyska[4].

Szlak i Rok Renesansu Lubelskiego

Kościół Bernardynów w Lublinie

W maju 2013 Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna utworzyła obejmujący kilkadziesiąt obiektów Szlak Renesansu Lubelskiego[5]. Na jego trasie przechodzącej przez sześć powiatów województwa lubelskiego, znajduje się 11 kościołów z terenu Lublina (Kościół pw. Św. Ducha, Kościół pw. Nawrócenia św. Pawła, Kościół oo. dominikanów pw. św. Stanisława BM, Kościół pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej, Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Kościół pw. Św. Józefa Oblubieńca NMP, Kościół pw. św. Mikołaja, Kościół pw. św. Agnieszki, Kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, Kościół pw. św. Wojciecha oraz cerkiew prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego), a także dwa kościoły w Kazimierzu Dolnym (pw. Jana Chrzciciela i Bartłomieja Biskupa oraz pw. św. Anny) oraz kilkanaście innych budowli sakralnych (Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Dysie, Kościół pw. Narodzenia NMP i św. Sebastiana w Krasieninie, Kościół pw. św. Ducha w Markuszowie, Kościół pw. Nawrócenia św. Pawła w Bełżycach, Kościół pw. św. Wawrzyńca w Czerniejowie, Kościół pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej, Kościół pw. Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła w Kurowie, Kościół pw. św. Anny w Końskowoli, Kościół pw. św. Stanisława BM i św. Małgorzaty w Janowcu, Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela w Wilkołazie, Kościół pw. św. Floriana i św. Urszuli w Wilkowie). Oprócz wymienionych obiektów na szlaku znajdują się również budowle o charakterze świeckim: spichlerze w Kazimierzu Dolnym oraz pałac w Gardzienicach (obecnie siedziba Ośrodka Praktyk Teatralnych "Gardzienice")[6].

W roku 2013 Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna zainicjowała również projekt pt. "Rok Renesansu Lubelskiego". W jego ramach zorganizowano wiele wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych (głównie wystaw i wykładów), które miały zwrócić uwagę turystów i mieszkańców regionu na to niepowtarzalne w skali kraju dziedzictwo architektoniczne Polski Wschodniej[6].

Przykłady renesansu lubelskiego[6]

Galeria (przykłady z Lublina)

Bibliografia (chronologicznie)

  • Kinga Blaschke: Nasze własne, nasze polskie. Mit renesansu lubelskiego w polskiej historii sztuki. Kraków: Dodo Editor, 2010. ISBN 978-83-928734-6-4.
  • Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska. Renesans lubelski. „Renowacje i zabytki”. 3 (39), s. 100-113, 2011. 
  • Tadeusz Adamek: Renesansowa architektura Lublina. W: Tadeusz Radzik, Adam Witusik: Lublina w dziejach i kulturze Polski. Lublin: 1997.
  • Miłobędzki Adam, Architektura polska XVII wieku, PWN, Warszawa 1980, ​ISBN 83-01-01363-X​
  • Majewski K., Wzorek J., Twórcy tzw. renesansu lubelskiego w świetle nowych badań, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, nr 1, 1969.
  • Tatarkiewicz Władysław, Typ lubelski i typ kaliski w architekturze XVII wieku, [w:] "O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura. Rzeźba", Warszawa 1966.
  • Kowalczyk J., Turobińsko-zamojski murator Jan Wolff oraz jego dzieła na Lubelszczyźnie, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, 1962, nr 1.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska. Renesans lubelski. „Renowacje i zabytki”. 3 (39), s. 100-113, 2011. 
  2. ↑ Przewodnik po Lublinie – szlak renesansu lubelskiego (pol.). TeatrNN.pl Ośrodek Brama Grodzka. [dostęp 2014-02-07].
  3. ↑ Tadeusz Adamek: Renesansowa architektura Lublina. W: Tadeusz Radzik, Adam Witusik: Lublina w dziejach i kulturze Polski. Lublin: 1997, s. 73-84.
  4. ↑ Dorota Piramidowicz, Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich w Krzemienicy, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej część II, Kościoły i klasztory rzymskokatolicki dawnego województwa nowogródzkiego, tom 2, (red. Maria Kałamajska-Saeed), wyd. MCK, Kraków 2006, s. 25-67
  5. ↑ Małgorzata Szlachetka: Rok renesansu lubelskiego: Powstaje szlak turystyczny z 27 obiektami. Kurier Lubelski, 23 maja 2013. [dostęp 2014-02-16].
  6. ↑ a b c Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna: Szlak Renesansu Lubelskiego (pol.). Rok Renesansu Lubelskiego. [dostęp 2014-02-07].
  7. ↑ Dorota Piramidowicz, Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. IV, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego, t. 1, Kościoły i klasztory Grodna, opr. Maria Kałamajska-Saeed, Dorota Piramidowicz, Kraków 2012, ss. 267, il. 378 (rozdział: Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Św. i klasztor pobernardyński w Grodnie, s. 19-88, il. 1-278).

Linki zewnętrzne

  • Renesans lubelski – wybrane pozycje bibliograficzne dotyczące renesansu lubelskiego.

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Salezjanie Lublin1.jpg
Zespół klasztorny salezjanów, Kalinowszczyzna, Lublin.
Turobin, kościół.jpg
Autor: Matizz2, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Turobin, ul. Kościelna 2 - kościół parafialny p.w. św. Dominika (zabytek nr rejestr. A/92 z 5.03.1960)
Lublin Bernardyni.jpg
Kościół pobernardyński p.w. Nawrócenia św. Pawła w Lublinie.
Church, Kazimierz Dolny - interior.JPG
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół farny Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja w Kazimierzu Dolnym
Čarnaŭčycy, kaścioł (1.08.2008).jpg
Autor: Gedymin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Чарнаўчыцы
Lublin kosciol sw Wojciecha0.jpg
Kościół św. Wojciecha w Lublinie
Katedra Zamosc 2013.JPG
Autor: MaKa~commonswiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Katedra w Zamościu, po pracach remontowych, 2013 r.
2013 Holy Trinity church in Radzyń Podlaski - 03.jpg
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół pw Świętej Trójcy w Radzyniu Podlaskim
A 541 zespół kościoła szpitalnego p.w. Św. Ducha Markuszów.jpg
Autor: Fotonews, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Markuszów - zespół kościoła szpitalnego p.w. Św. Ducha: kościół szpitalny p.w. Św. Ducha (zabytek nr A/541 z 29.12.1971 i kl.V-Oa/110/56 z 8.08.1956)
Kosciol sw Stanislawa i sw Malgorzaty -Janowiec.jpg
Janowiec - kościół św. Stanisława i św Małgorzaty (zabytek nr rejestr. 7/24/59 i A/500)
Kościół Św. Michała Archanioła i Narodzenia NMP w Kurowie - panoramio.jpg
(c) geo573, CC BY 3.0
Kościół Św. Michała Archanioła i Narodzenia NMP w Kurowie.
Alians PL LublinNarutowiczaKosciolPowizytkowski,2007 03 30,P3070713.jpg
Ulica Gabriela Narutowicza w Lublinie, kościół Powizytkowski.
Lublin kościół św. Stanisława 1.JPG
Autor: Danuta Ruminowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID
KarmeliciLublin.jpg
Autor: Grzegorz Pawlak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół Karmelitów
Kościół w Końskowoli.jpg
Autor: Tzugaj, Licencja: CC BY-SA 4.0
renesansowy kościół w Końskowoli
Zespół kościoła- kościół par. p.w. śś. Jana Chrzciciela i Bartłomieja kazimierz Dolny jpradun (6).jpg
Autor: Jpradun, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kazimierz Dolny - zespół kościoła: kościół par. p.w. śś. Jana Chrzciciela i Bartłomieja
Lublin, Kościół Ducha Świętego - fotopolska.eu (214427).jpg
(c) kuba13 / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kościół pw. Ducha Świętego przy Krakowskim Przedmieściu