Renifer tundrowy

Renifer tundrowy
Rangifer tarandus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

sarny

Plemię

Odocoileini

Rodzaj

Rangifer
C.H. Smith, 1827

Gatunek

renifer tundrowy

Synonimy
  • Cervus tarandus Linnaeus, 1758
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 VU pl.svg

Renifer tundrowy[3], ren[4], karibu[4] (Rangifer tarandus) – gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych (Cervidae), zamieszkujący arktyczną tundrę i lasotundrę w Eurazji i Ameryce Północnej.

Systematyka

Taksonomia

Takson po raz pierwszy opisany przez K. Linneusza w 1758 pod nazwą Cervus tarandus[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał „(łac.) Habitat in Alpibus Europae et Asiae maxime septentrionalibus”[5], zidentyfikowane przez O. Thomasa jako Laponia w Szwecji[6]. Jedyny przedstawiciel rodzaju renifer[3] (Rangifer) utworzonego przez C. H. Smitha w 1827 roku[7].

Podgatunki

Wyróżniono kilkanaście podgatunków R. tarandus[8][3]:

  • R. tarandus buskensis
  • R. tarandus caboti
  • R. tarandus caribou – renifer kanadyjski
  • R. tarandus dawsoni – renifer wyspowy (wymarły[2])
  • R. tarandus fennicus – renifer fiński
  • R. tarandus groenlandicus (wymarły[2])
  • R. tarandus osborni
  • R. tarandus pearsoni
  • R. tarandus pearyi – renifer mały
  • R. tarandus phylarchus
  • R. tarandus platyrhynchus
  • R. tarandus sibiricus
  • R. tarandus tarandus – renifer europejski
  • R. tarandus terraenovae

Charakterystyka

Masa ciała reniferów wynosi od 55 do 318 kg, natomiast długość ciała 150–230 cm[9]. Wysokość w kłębie obu płci dochodzi do 120 cm[9]. Mają gęste owłosienie, z długą grzywą na szyi. Sierść zapewnia dobrą ochronę przed mrozem. Kolor futra zależny jest od podgatunku, regionu występowania, płci i pory roku; obejmuje barwy od ciemnobrązowej po niemal białą. U obu płci występuje okazałe poroże, nieco mniejsze u samic i u młodych. Samce zrzucają poroże zaraz po rui u samic[9]. Główne różnice między przedstawicielami poszczególnych podgatunków przejawiają się w różnicach niektórych wymiarów czaszki i reszty szkieletu, budowie poroża oraz w zachowaniu[2].

Pożywienie

Renifer jest roślinożerny – zjada trawy, mchy, liście krzewów, byliny i porosty, zwłaszcza chrobotki, a także niektóre grzyby[10][11][12]. Porosty szczególnego znaczenia nabierają w zimie. W razie niemożności zdobycia pożywienia wskutek grubej i twardej pokrywy śniegu renifery mogą wędrować na zadrzewione obszary, by zjadać porosty z drzew[13].

Rozmnażanie

Ruja trwa od października do listopada[9]. Występuje poligynia; jeden samiec zapładnia kilka samic[9]. Ich liczba różni się w zależności od ekotypu karibu; w Kanadzie jest to od mniej niż 5 do ponad 20[14]. Notowana długość ciąży jest wysoce zmienna, wynosi 203–240 dni[15]. Porody odbywają się zwykle w maju i czerwcu; u reniferów z północnych części zasięgu samice cielą się później, niż te z południa. Porody przebiegają synchronicznie: w danym stadzie 90% młodych rodzi się w okresie 5–15 dni[13]. Po około 45 dniach życia młode żywią się głównie pokarmem innym, niż mleko matki, które jednak nadal spożywają[9]. Cielęta są narażone na drapieżnictwo; zależnie od regionu występowania, śmiertelność w pierwszym roku życia może osiągać 14–77%, a w okolicach o wysokim zagęszczeniu wilków szarych (Canis lupus) i grizli (Ursus arctos horribilis) dochodzi do 90%[13].

Dojrzałość płciową renifery osiągają w wieku 16-17 miesięcy, jednak rzadko rozpoczynają wtedy rozród. Samice zwykle kopulują pierwszy raz w wieku 28-41 miesięcy; samce zaczynają się rozmnażać z powodzeniem w wieku 4-5 lat[13].

Ochrona

IUCN od 2015 uznaje renifera tundrowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable). Wcześniej uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Na decyzji zaważył znaczny (40% w badanym okresie) spadek liczebności globalnej populacji[2]. Spośród północnoamerykańskich podgatunków najmniej liczną populacja wyróżniał się renifer mały (R. tarandus pearyi). W 2004 jego liczebność wynosiła około 2000 osobników[14].

Renifery w kulturze

Renifery miały ciągnąć sanie św. Mikołaja. Renifer nie jest zwierzęciem w pełni udomowionym przez człowieka, ale wszechstronnie wykorzystywanym m.in. przez Samojedów, Lapończyków, Tunguzów jako zwierzę juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mleka, mięsa, skór, kości i rogów. Karibu nie zostały nigdy w pełni udomowione[16]. Mięso półdzikich norweskich reniferów cechuje wyższa zawartość witaminy B12, żelaza, cynku i selenu, niż norweska wołowina, baranina, jagnięcina, wieprzowina i drób[17].

Przypisy

  1. ↑ Rangifer tarandus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c d e A. Gunn, Rangifer tarandus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2016-1 [dostęp 2017-11-21] (ang.).
  3. ↑ a b c Nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 173-174. ISBN 978-83-88147-15-9.
  4. ↑ a b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 298, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  5. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Sztokholm: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 67. (łac.).
  6. ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911, s. 151, 1911. (ang.). 
  7. ↑ C. H. Smith: A synopsis of the species of the class Mammalia. W: E. Griffith: The Animal Kingdom. Cz. 5. Londyn: G.B. Whittaker, 1827, s. 304. (ang.).
  8. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Rangifer tarandus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2015-09-03]
  9. ↑ a b c d e f Kyle C. Joly & Nancy Shefferly: Rangifer tarandus caribou. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2000. [dostęp 2017-11-19].
  10. ↑ Ian D. Thompson; Philip A. Wiebe; Erin Mallon; Arthur R. Rodgers; John M. Fryxell; James A. Baker; and Douglas Reid;. Factors influencing the seasonal diet selection by woodland caribou (Rangifer tarandus tarandus) in boreal forests in Ontario. „Canadian Journal of Zoology”. 93, s. 87-98, 2015. ISSN 1480-3283. 
  11. ↑ Katrina K. Knott; Perry S. Barboza; R. Terry Bowyer; John E. Blake. Nutritional development of feeding strategies in arctic ruminants: digestive morphometry of reindeer, Rangifer tarandus, and muskoxen, Ovibos moschatus. „Zoology”. 107, s. 315-333, 2004. ISSN 0944-2006. 
  12. ↑ Olivier Bignon-lau; Natacha Catz; Emilie Berlioz; Vebjørn Veiberg; Olav Strand; Gildas Merceron. Dental microwear textural analyses to track feeding ecology of reindeer: a comparison of two contrasting populations in Norway. „Mammal Research”. 62, s. 111–120, 2017. ISSN 2199-241X. 
  13. ↑ a b c d Luensmann, Peggy: Rangifer tarandus. [w:] Fire Effects Information System [on-line]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory, 2007. [dostęp 2017-11-21].
  14. ↑ a b Deborah Cichowski, Trevor Kinley & Brian Churchill: CARIBOU Rangifer tarandus. Ministry of Environment & Climate Change of British Columbia, 2004. [dostęp 19 listopada 2017 (zarchiwizowano 15 czerwca 2016)].zły zapis daty dostępu
  15. ↑ Rowell JE, Shipka MP. Variation in gestation length among captive reindeer (Rangifer tarandus tarandus). „Theriogenology”. 72 (2), s. 190-197, 2009. 
  16. ↑ K. Kris Hirst: Reindeer Domestication. ThoughCo, 10 października 2017. [dostęp 2017-11-22].
  17. ↑ Ammar Ali Hassan, Torkjel M. Sandanger & Magritt Brustad. Selected Vitamins and Essential Elements in Meat from Semi-Domesticated Reindeer (Rangifer tarandus tarandus L.) in Mid- and Northern Norway: Geographical Variations and Effect of Animal Population Density. „Nutrients”. 4 (7), s. 724–739, 2012. 

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 VU pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
20070818-0001-strolling reindeer.jpg
Autor: Alexandre Buisse (Nattfodd), Licencja: CC BY-SA 3.0
Strolling reindeer (Rangifer tarandus) in the Kebnekaise valley, Lappland, Sweden.