Reprywatyzacja w Warszawie

Odbudowa Warszawy z ruin (1947)

Reprywatyzacja w Warszawie – rozpoczęty po zakończeniu PRL proces zwrotu warszawskich nieruchomości przejętych na podstawie tzw. dekretu Bieruta. W jego wyniku zwrócono 4157 nieruchomości (stan na 7 czerwca 2016), częściowo z naruszeniem prawa. Szacuje się, że proces reprywatyzacji w Warszawie dotknął bezpośrednio od 40 tys.[1] do 55 tys. osób[2].

Rys historyczny

Stan tuż po II wojnie światowej nieruchomości w okolicy skrzyżowania Chmielnej z Nowym Światem, które następnie zreprywatyzowano w l. 1990–2016
Liczba zreprywatyzowanych nieruchomości w poszczególnych latach (1990–2016)
Wyliczenia nt. reprywatyzacji
Liczba osób dotkniętych reprywatyzacją w Warszawie w l. 1990–2016 z podziałem na dzielnice
Liczba zreprywatyzowanych w Warszawie nieruchomości w l. 1990–2016 z podziałem na dzielnice

31 sierpnia 1939 Warszawa składała się z ponad 24 tysięcy budynków i 40 tysięcy parceli. Do miasta należało jedynie 853 nieruchomości. Szacuje się, że 84% tego, co wcześniej tworzyło miasto na lewym brzegu (budynki, ulice, sieci: elektryczna, gazowa i kanalizacyjna), zostało zniszczone w wyniku działań II wojny światowej[3].

Jesienią 1945 na mocy dekretu podpisanego przez prezydenta Bolesława Bieruta, przestała istnieć prywatna własność gruntów w stolicy. Akt normatywny miał służyć szybszej i sprawniejszej odbudowie zniszczonego miasta. Po wojnie, w porównaniu do innych państw Europy Zachodniej skala nacjonalizacji była w Warszawie bezprecedensowa. W 1939 tylko 10 proc. gruntów warszawskich należało do skarbu państwa[4].

Przebieg reprywatyzacji

Od 1989 kolejne rządy deklarowały wprowadzenie ustawy reprywatyzacyjnej, jednakże nie doszła ona do skutku, w związku z czym w 1996 władze Warszawy zdecydowały, że same będą zwracać przedwojenne nieruchomości wszędzie tam, gdzie doszło do złamania zapisów dekretu Bieruta[4]. W posiadanie prywatnych właścicieli zaczęły przechodzić kamienice, działki, a także adresy, pod którymi zaczęły wcześniej funkcjonować instytucje publiczne[4]. Powstał też rynek handlu roszczeniami. Praw do nieruchomości pozbywali się dawni właściciele zniecierpliwieni oczekiwaniem na reprywatyzację. Powstały również wyspecjalizowane kancelarie zajmujące się odzyskiwaniem mienia, inwestujące czas i pieniądze w poszukiwania spadkobierców, czasami poza granicami kraju[4].

W lutym 2000 nastąpiła reprywatyzacja Pałacu Błękitnego na rogu ulicy Senatorskiej i placu Bankowego. Był to pierwszy zwrot budynku zajmowanego przez administrację samorządową[5]. W kolejnych latach doszło do zwrotu przykładowo także Pałacu Przezdzieckich, który był zajmowany przez MSZ.

W czerwcu 2008 prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz, podpisała zarządzenie, pozwalające miejskim urzędnikom na oddawanie nieruchomości przed zakończeniem przez miasto postępowania reprywatyzacyjnego[5].

W lutym 2012 hektar Ogrodu Saskiego od ulicy Marszałkowskiej wrócił do spadkobierców[6]. Wśród nich znalazł się Marcin Zamoyski, prezydent Zamościa[5].

Mała ustawa reprywatyzacyjna

25 czerwca 2015 Sejm uchwalił Ustawę o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1271) (tzw. małą ustawę reprywatyzacyjną). Jednak 4 sierpnia 2015 prezydent Bronisław Komorowski skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego[7]. 19 lipca 2016 Trybunał w pełnym składzie wydał wyrok stwierdzający zgodność ustawy z Konstytucją[8]. Jednak ze względu na Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego wyrok został opublikowany w Monitorze Polskim dopiero 16 sierpnia 2016[9], zaś dzień później podpisany przez prezydenta Andrzeja Dudę. W ten sposób ustawa weszła w życie 17 września 2016[4][5].

Na mocy ustawy zakazano także ustanawiania kuratorów osobom, co do których zachodzą przesłanki do uznania ich za zmarłych[4]. Poza tym zwiększono liczbę przesłanek umożliwiających odmowę zwrotu, np. jeśli budynek czy działka służą celom publicznym, nieruchomość została sprzedana lub oddany w użytkowanie wieczyste osobie trzeciej, sfinansowano ze środków publicznych jej zabudowę, odbudowę lub remont[10]. Ustawa umożliwiła także tzw. wybudzanie śpiochów, czyli wygaszania roszczeń do nieruchomości, do których złożono wnioski w latach 40. i 50., lecz wobec których dawni właściciele i ich następcy prawni nie podejmowali czynności prawnych (ich liczba szacowana jest na kilkaset[11] do kilku tysięcy[12]). W tym celu Ratusz musi opublikować w prasie i BIP ogłoszenie wzywające osoby mające roszczenie do zgłoszenia się do Urzędu m.st. Warszawy, a następnie kolejne trzy miesiące na przedstawienie dokumentów potwierdzających prawa do nieruchomości[13]. Pierwsze ogłoszenia pojawiły się dopiero 5 miesięcy po wejściu ustawy w życie. Do 25 kwietnia 2018 ogłoszono 200 „śpiochów”, spośród których 30 umorzono, a 6 zwrócono[14]. Jednak Stowarzyszenie Miasto Jest Nasze (MJN) zarzucało powolne tempo wybudzanych śpiochów[15][16] i brak gospodarności, gdyż ogłoszenia publikowane były w dwóch dziennikach ogólnopolskich, mimo że ustawa wymagało jednego[17]. MJN zarzucało Ratuszowi również brak jawności w kwestii śpiochów[18]. Zarzuty te potwierdził prawomocny wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego[19].

Ustawa z 2020

14 sierpnia 2020 Sejm uchwalił ustawę nowelizującą ustawę o Komisji Weryfikacyjnej oraz ustawę o gospodarce nieruchomościami[20], która wprowadza m.in. zakaz reprywatyzacji nieruchomości zamieszkanych przez lokatorów[21]. Ustawa następnie trafiła do Senatu[22], który 11 września 2020 wprowadził do ustawy poprawki[23], z których część została 17 września 2020 przyjęta przez Sejm[24]. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę 29 września 2020[24]. Ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, czyli 20 października 2020[25], z wyjątkiem art. 8 i art. 9, które weszły w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia[21], czyli 5 listopada 2020[25].

Nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego z 2021 roku

25 marca 2021 roku wpłynął do Sejmu komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, który dotyczył dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 roku[26], w którym orzekł, że art. 156 par. 2 kpk w zakresie, w jakim nie wyłącza dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, gdy od wydania decyzji nastąpił znaczny upływ czasu, a decyzja była podstawą nabycia prawa lub ekspektatywy, jest niezgody z art. 2 Konstytucji RP[27]. 24 czerwca 2021 roku na jego podstawie Sejm uchwalił ustawę zmieniającą Kodeks postępowania administracyjnego (za głosowało 309 posłów, nikt nie był przeciw, wstrzymało się 120 posłów)[28]. 23 lipca 2021 Senat uchwalił nowelizację Kodeksu postępowania administracyjnego wprowadzając do niej poprawki, z których część została przyjęta przez Sejm 11 sierpnia 2021 roku[27], a 14 sierpnia 2021 roku prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę[29]. Ustawa weszła w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw[27], czyli 16 września 2021 roku[30] i wprowadziła, że po upływie 30 lat od wydania decyzji administracyjnej niemożliwe będzie wszczęcie postępowania w celu jej zakwestionowania, np. w sprawie odebranego przed laty mienia[27]. Zdaniem warszawskiego stowarzyszenia Miasto Jest Nasze nowelizacja ta bardzo mocno ograniczy reprywatyzację, bo po wejściu w życiu ustawy nie będzie możliwe stwierdzenie nieważności decyzji – nawet jeżeli została wydana z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej – jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne – przynajmniej w stosunku do nieruchomości przejętych przez państwo na podstawie Dekretu Bieruta i Reformy Rolnej z 1944 wszczynanie nowych postępowań reprywatyzacyjnych[31].

Zobacz też

Przypisy

  1. Reprywatyzacja jak wyrok śmierci. 40 tys. osób w Warszawie trafiło na bruk. wiadomosci.dziennik.pl, 4 września 2016. [dostęp 2018-09-06].
  2. Ustaliliśmy liczbę osób poszkodowanych reprywatyzacją, „Miasto Jest Nasze”, 21 sierpnia 2017 [dostęp 2018-09-09].
  3. Wstęp. W: Szpala Iwona, Zubik Małgorzata: Święte prawo. Historie ludzi i kamienic z reprywatyzacją w tle. Agora SA, 2017. ISBN 978-83-268-2544-6.
  4. a b c d e f Wyborcza.pl, biqdata.wyborcza.pl [dostęp 2020-07-09].
  5. a b c d Zakończenie. W: Szpala Iwona, Zubik Małgorzata: Święte prawo. Historie ludzi i kamienic z reprywatyzacją w tle. Agora SA, 2017. ISBN 978-83-268-2544-6.
  6. Iwona Szpala: Miasto oddało kawał Ogrodu Saskiego dawnym właścicielom. wyborcza.pl, 2012-02-07. [dostęp 2018-11-20].
  7. Prezydent Komorowski skierował warszawską ustawę reprywatyzacyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Eksperci: to znowu odroczy załatwienie sprawy, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2018-09-08].
  8. Sprawa Kp 3/15, ipo.trybunal.gov.pl [dostęp 2018-09-08].
  9. Wyrok ws. „małej” Ustawy Reprywatyzacyjnej opublikowany! Prezydent musi ją podpisać, „Warszawa W Pigułce”, 16 sierpnia 2016 [dostęp 2018-09-08].
  10. Wchodzi w życie tzw. mała ustawa reprywatyzacyjna, „Prawo.pl”, 17 września 2016 [dostęp 2018-09-09].
  11. Iwona Szpala, Te przepisy uratują Warszawę? Tracimy setki milionów, warszawa.wyborcza.pl, 10 lutego 2013 [dostęp 2018-09-08].
  12. Małgorzata Zubik, Reprywatyzacja w Warszawie. Miasto dopisało do listy roszczeń nowe adresy, warszawa.wyborcza.pl, 23 lutego 2016 [dostęp 2018-09-08].
  13. Michał Wojtczuk, Reprywatyzacja w Warszawie. Ratusz budzi „śpiochy” [lista adresów], warszawa.wyborcza.pl, 27 kwietnia 2017 [dostęp 2018-09-09].
  14. To już 200 ogłoszonych „śpiochów” – Warszawa – oficjalny portal stolicy Polski, www.um.warszawa.pl [dostęp 2018-09-08].
  15. Miasto Jest Nasze, #HankaPublikuj #NormalnaReprywatyzacja, www.facebook.com, 27 kwietnia 2017 [dostęp 2018-09-08].
  16. Miasto Jest Nasze, #HankaPublikuj, czyli jak władzom Warszawy nie chce się korzystać z efektów małej ustawy reprywatyzacyjnej, o którą sami walczyli..., www.facebook.com, 10 kwietnia 2017 [dostęp 2018-09-08].
  17. Miasto Jest Nasze, REPRYWATYZACJA: Miasto takie aktywne... nie tam, gdzie trzeba., www.facebook.com, 9 czerwca 2017 [dostęp 2018-09-08].
  18. Miasto Jest Nasze, Reprywatyzacja trwa, a Ratusz blokuje dostęp do informacji, www.facebook.com, 23 sierpnia 2017 [dostęp 2018-09-08].
  19. Miasto Jest Nasze, Sądy po stronie MJN, www.facebook.com, 28 grudnia 2017 [dostęp 2018-09-08].
  20. Głosowanie nr 51 na 16. posiedzeniu Sejmu, www.sejm.gov.pl, 14 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21].
  21. a b USTAWA z dnia 14 sierpnia 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa, ustawy o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami, orka.sejm.gov.pl, 14 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-22].
  22. Tomasz Sąsiada, Reprywatyzacja w Warszawie. Sejm zdecydował w sprawie odszkodowań, www.money.pl, 14 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-22].
  23. Prace / Posiedzenia / Senat Rzeczypospolitej Polskiej, www.senat.gov.pl [dostęp 2020-11-05].
  24. a b Druk nr 420, www.sejm.gov.pl [dostęp 2020-11-05].
  25. a b Ustawa z dnia 17 września 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa, ustawy o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2020 r. poz. 1709).
  26. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r. sygn. akt P 46/13 (Dz.U. z 2015 r. poz. 702)
  27. a b c d Druk nr 1090, www.sejm.gov.pl [dostęp 2021-08-16].
  28. Głosowanie nr 73 na 33. posiedzeniu Sejmu, www.sejm.gov.pl [dostęp 2021-08-16].
  29. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Aktualności / Wydarzenia / Prezydent postanowił podpisać nowelę Kodeksu Postępowania Administracyjnego [PL/EN], prezydent.pl, 14 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-16].
  30. Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1491)
  31. Czy to koniec dzikiej reprywatyzacji?, Miasto Jest Nasze [dostęp 2022-05-22] (pol.).

Bibliografia

  • Janina Antosiewicz, Reprywatyzacja, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1993, ISBN 83-219-0652-4, OCLC 830052680.
  • Łukasz Bernatowicz, Reprywatyzacja na przykładzie gruntów warszawskich, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2015, ISBN 978-83-264-8322-6, OCLC 924813433.
  • Piotr Ciszewski, Wszystkich nas nie spalicie, Robert Nowak, Warszawa: Trzecia Strona, 2016, ISBN 978-83-64526-40-4, OCLC 971395283.
  • Tomasz Luterek, Reprywatyzacja. Źródła problemu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64091-60-5.
  • Konrad Osajda, Nacjonalizacja i reprywatyzacja, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, ISBN 978-83-255-0998-9.
  • Mateusz Pilich (red.), Reprywatyzacja w orzecznictwie sądów, Biuro Studia i Analiz Sądu Najwyższego, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64878-07-7. Dostępne online.
  • Patryk Słowik, Marcin Bajko, Jerzy Mrygoń, Reprywatyzacja warszawska. Byli urzędnicy przerywają milczenie, Arbitror, Warszawa 2017, ISBN 978-83-948-3312-1.
  • Beata Siemieniako, Reprywatyzując Polskę. Historia wielkiego przekrętu, Wydawnictwo Krytyki Polityczna, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65853-23-3.
  • Iwona Szpala, Małgorzata Zubik, Święte prawo. Historie ludzi i kamienic z reprywatyzacją w tle, Agora, Warszawa 2017, ISBN 978-83-268-2544-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Zreprywatyzowani w dzielnicach.png
Autor: Miasto Jest Nasze (Zuzanna Kunert, Miłosz Pieńkowski), Licencja: CC BY-SA 4.0
Mieszkańcy zreprywatyzowanych nieruchomości według dzielnic
KarolKurylukWarsaw1947.jpg
Karol Kuryluk clearing the rubble in postwar Warsaw, 1948
Reprywatyzacja - lata zwrotów.png
Autor: Miasto Jest Nasze (Justyna Czarnocka, Miłosz Pieńkowski), Licencja: CC BY-SA 4.0
Zwroty warszawskich nieruchomości w procesie reprywatyzacji z podziałem na lata i prezydentów Warszawy
Zwroty reprywatyzacyjne w Warszawie wg dzielnic (1990-2016).jpg
Autor: Miasto Jest Nasze (Zuzanna Kunert, Miłosz Pieńkowski), Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa zwrotów warszawskich nieruchomości w ramach procesu reprywatyzacji w l. 1990-2016 z podziałem na dzielnice
Reprywatyzacja - mapa zniszczeń.jpg
Autor: Miasto Jest Nasze (Justyna Czarnocka, Marcin Kołacz, Miłosz Pieńkowski), Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa stanu warszawskich kamienic tuż po 1945, które zostały zreprywatyzowane w l. 1990-2016