Reprywatyzacja w Warszawie

Odbudowa Warszawy z ruin (1947)

Reprywatyzacja w Warszawie – rozpoczęty po zakończeniu PRL proces zwrotu warszawskich nieruchomości przejętych na podstawie tzw. dekretu Bieruta. W jego wyniku zwrócono 4157 nieruchomości (stan na 7 czerwca 2016), częściowo z naruszeniem prawa. Szacuje się, że proces reprywatyzacji w Warszawie dotknął bezpośrednio od 40 tys.^[1] do 55 tys. osób^[2].

Rys historyczny

Stan tuż po II wojnie światowej nieruchomości w okolicy skrzyżowania Chmielnej z Nowym Światem, które następnie zreprywatyzowano w l. 1990–2016

Liczba zreprywatyzowanych nieruchomości w poszczególnych latach (1990–2016)

Wyliczenia nt. reprywatyzacji

Liczba osób dotkniętych reprywatyzacją w Warszawie w l. 1990–2016 z podziałem na dzielnice

Liczba zreprywatyzowanych w Warszawie nieruchomości w l. 1990–2016 z podziałem na dzielnice

31 sierpnia 1939 Warszawa składała się z ponad 24 tysięcy budynków i 40 tysięcy parceli. Do miasta należało jedynie 853 nieruchomości. Szacuje się, że 84% tego, co wcześniej tworzyło miasto na lewym brzegu (budynki, ulice, sieci: elektryczna, gazowa i kanalizacyjna), zostało zniszczone w wyniku działań II wojny światowej^[3].

Jesienią 1945 na mocy dekretu podpisanego przez prezydenta Bolesława Bieruta, przestała istnieć prywatna własność gruntów w stolicy. Akt normatywny miał służyć szybszej i sprawniejszej odbudowie zniszczonego miasta. Po wojnie, w porównaniu do innych państw Europy Zachodniej skala nacjonalizacji była w Warszawie bezprecedensowa. W 1939 tylko 10 proc. gruntów warszawskich należało do skarbu państwa^[4].

Przebieg reprywatyzacji

Od 1989 kolejne rządy deklarowały wprowadzenie ustawy reprywatyzacyjnej, jednakże nie doszła ona do skutku, w związku z czym w 1996 władze Warszawy zdecydowały, że same będą zwracać przedwojenne nieruchomości wszędzie tam, gdzie doszło do złamania zapisów dekretu Bieruta^[4]. W posiadanie prywatnych właścicieli zaczęły przechodzić kamienice, działki, a także adresy, pod którymi zaczęły wcześniej funkcjonować instytucje publiczne^[4]. Powstał też rynek handlu roszczeniami. Praw do nieruchomości pozbywali się dawni właściciele zniecierpliwieni oczekiwaniem na reprywatyzację. Powstały również wyspecjalizowane kancelarie zajmujące się odzyskiwaniem mienia, inwestujące czas i pieniądze w poszukiwania spadkobierców, czasami poza granicami kraju^[4].

W lutym 2000 nastąpiła reprywatyzacja Pałacu Błękitnego na rogu ulicy Senatorskiej i placu Bankowego. Był to pierwszy zwrot budynku zajmowanego przez administrację samorządową^[5]. W kolejnych latach doszło do zwrotu przykładowo także Pałacu Przezdzieckich, który był zajmowany przez MSZ.

W czerwcu 2008 prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz, podpisała zarządzenie, pozwalające miejskim urzędnikom na oddawanie nieruchomości przed zakończeniem przez miasto postępowania reprywatyzacyjnego^[5].

W lutym 2012 hektar Ogrodu Saskiego od ulicy Marszałkowskiej wrócił do spadkobierców^[6]. Wśród nich znalazł się Marcin Zamoyski, prezydent Zamościa^[5].

Mała ustawa reprywatyzacyjna

25 czerwca 2015 Sejm uchwalił Ustawę o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1271) (tzw. małą ustawę reprywatyzacyjną). Jednak 4 sierpnia 2015 prezydent Bronisław Komorowski skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego^[7]. 19 lipca 2016 Trybunał w pełnym składzie wydał wyrok stwierdzający zgodność ustawy z Konstytucją^[8]. Jednak ze względu na Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego wyrok został opublikowany w Monitorze Polskim dopiero 16 sierpnia 2016^[9], zaś dzień później podpisany przez prezydenta Andrzeja Dudę. W ten sposób ustawa weszła w życie 17 września 2016^[4][5].

Na mocy ustawy zakazano także ustanawiania kuratorów osobom, co do których zachodzą przesłanki do uznania ich za zmarłych^[4]. Poza tym zwiększono liczbę przesłanek umożliwiających odmowę zwrotu, np. jeśli budynek czy działka służą celom publicznym, nieruchomość została sprzedana lub oddany w użytkowanie wieczyste osobie trzeciej, sfinansowano ze środków publicznych jej zabudowę, odbudowę lub remont^[10]. Ustawa umożliwiła także tzw. wybudzanie śpiochów, czyli wygaszania roszczeń do nieruchomości, do których złożono wnioski w latach 40. i 50., lecz wobec których dawni właściciele i ich następcy prawni nie podejmowali czynności prawnych (ich liczba szacowana jest na kilkaset^[11] do kilku tysięcy^[12]). W tym celu Ratusz musi opublikować w prasie i BIP ogłoszenie wzywające osoby mające roszczenie do zgłoszenia się do Urzędu m.st. Warszawy, a następnie kolejne trzy miesiące na przedstawienie dokumentów potwierdzających prawa do nieruchomości^[13]. Pierwsze ogłoszenia pojawiły się dopiero 5 miesięcy po wejściu ustawy w życie. Do 25 kwietnia 2018 ogłoszono 200 „śpiochów”, spośród których 30 umorzono, a 6 zwrócono^[14]. Jednak Stowarzyszenie Miasto Jest Nasze (MJN) zarzucało powolne tempo wybudzanych śpiochów^[15][16] i brak gospodarności, gdyż ogłoszenia publikowane były w dwóch dziennikach ogólnopolskich, mimo że ustawa wymagało jednego^[17]. MJN zarzucało Ratuszowi również brak jawności w kwestii śpiochów^[18]. Zarzuty te potwierdził prawomocny wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego^[19].

Ustawa z 2020

14 sierpnia 2020 Sejm uchwalił ustawę nowelizującą ustawę o Komisji Weryfikacyjnej oraz ustawę o gospodarce nieruchomościami^[20], która wprowadza m.in. zakaz reprywatyzacji nieruchomości zamieszkanych przez lokatorów^[21]. Ustawa następnie trafiła do Senatu^[22], który 11 września 2020 wprowadził do ustawy poprawki^[23], z których część została 17 września 2020 przyjęta przez Sejm^[24]. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę 29 września 2020^[24]. Ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, czyli 20 października 2020^[25], z wyjątkiem art. 8 i art. 9, które weszły w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia^[21], czyli 5 listopada 2020^[25].

Nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego z 2021 roku

25 marca 2021 roku wpłynął do Sejmu komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, który dotyczył dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 roku^[26], w którym orzekł, że art. 156 par. 2 kpk w zakresie, w jakim nie wyłącza dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, gdy od wydania decyzji nastąpił znaczny upływ czasu, a decyzja była podstawą nabycia prawa lub ekspektatywy, jest niezgody z art. 2 Konstytucji RP^[27]. 24 czerwca 2021 roku na jego podstawie Sejm uchwalił ustawę zmieniającą Kodeks postępowania administracyjnego (za głosowało 309 posłów, nikt nie był przeciw, wstrzymało się 120 posłów)^[28]. 23 lipca 2021 Senat uchwalił nowelizację Kodeksu postępowania administracyjnego wprowadzając do niej poprawki, z których część została przyjęta przez Sejm 11 sierpnia 2021 roku^[27], a 14 sierpnia 2021 roku prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę^[29]. Ustawa weszła w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw^[27], czyli 16 września 2021 roku^[30] i wprowadziła, że po upływie 30 lat od wydania decyzji administracyjnej niemożliwe będzie wszczęcie postępowania w celu jej zakwestionowania, np. w sprawie odebranego przed laty mienia^[27]. Zdaniem warszawskiego stowarzyszenia Miasto Jest Nasze nowelizacja ta bardzo mocno ograniczy reprywatyzację, bo po wejściu w życiu ustawy nie będzie możliwe stwierdzenie nieważności decyzji – nawet jeżeli została wydana z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej – jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne – przynajmniej w stosunku do nieruchomości przejętych przez państwo na podstawie Dekretu Bieruta i Reformy Rolnej z 1944 wszczynanie nowych postępowań reprywatyzacyjnych^[31].

Zobacz też

• Jolanta Brzeska
• Komisja do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich
• Marek Mossakowski
• Miasto Jest Nasze – działania w zakresie reprywatyzacji
• Robert Nowaczyk

Przypisy

Bibliografia

• JaninaJ. Antosiewicz JaninaJ., Reprywatyzacja, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1993, ISBN 83-219-0652-4, OCLC 830052680 .
• ŁukaszŁ. Bernatowicz ŁukaszŁ., Reprywatyzacja na przykładzie gruntów warszawskich, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2015, ISBN 978-83-264-8322-6, OCLC 924813433 .
• PiotrP. Ciszewski PiotrP., Wszystkich nas nie spalicie, RobertR. Nowak, Warszawa: Trzecia Strona, 2016, ISBN 978-83-64526-40-4, OCLC 971395283 .
• Tomasz Luterek, Reprywatyzacja. Źródła problemu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64091-60-5.
• Konrad Osajda, Nacjonalizacja i reprywatyzacja, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, ISBN 978-83-255-0998-9.
• Mateusz Pilich (red.), Reprywatyzacja w orzecznictwie sądów, Biuro Studia i Analiz Sądu Najwyższego, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64878-07-7. Dostępne online.
• Patryk Słowik, Marcin Bajko, Jerzy Mrygoń, Reprywatyzacja warszawska. Byli urzędnicy przerywają milczenie, Arbitror, Warszawa 2017, ISBN 978-83-948-3312-1.
• Beata Siemieniako, Reprywatyzując Polskę. Historia wielkiego przekrętu, Wydawnictwo Krytyki Polityczna, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65853-23-3.
• Iwona Szpala, Małgorzata Zubik, Święte prawo. Historie ludzi i kamienic z reprywatyzacją w tle, Agora, Warszawa 2017, ISBN 978-83-268-2544-6.

Linki zewnętrzne

• Reprywatyzacja na stronach m.st. Warszawy