Republika Pińczowska (1944)

Historia Polski

Ten artykuł jest częścią cyklu: Polskie Państwo Podziemne

Pomnik bohaterów Republiki Pińczowskiej u podnóża Góry Byczowskiej

Pałac w Chrobrzu mieszczący w swoich salach m.in. Izbę Pamięci Republiki Pińczowskiej

Pińczów. Patriotyczne graffiti poświęcone republice

Republika Pińczowska – obszar wyzwolony przejściowo w okresie 24 lipca–12 sierpnia 1944 roku spod okupacji niemieckiej w wyniku wspólnych działań oddziałów partyzanckich Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej^[1].

Historia

Wspólnym wysiłkiem AK, BCh i AL wyzwolony został obszar o powierzchni 1000 km²^[2]. Na terenie Republiki Pińczowskiej znalazły się miejscowości: Pińczów, Skalbmierz, Książ Wielki, Brzesko Nowe, Działoszyce, Janowice, Kazimierza Wielka, Koszyce, Nowy Korczyn, Proszowice, Sancygniów, Słaboszów i Wiślica.

Nazwa Republika Pińczowska została zapożyczona od pierwszej Republiki Pińczowskiej istniejącej w 1918 roku^[3].

Pierwszymi akcjami partyzanckimi zmierzającymi do wyzwolenia terenu powiatu pińczowskiego spod okupacji niemieckiej było rozbrojenie posterunków niemieckich w Racławicach, a następnie w Nowym Korczynie i Działoszycach. W tym czasie miała też miejsce zwycięska potyczka oddziału AK „Grom” wspieranego przez oddziały BCh i AL stoczona z oddziałem Wehrmachtu pod wsią Sielec. Oddział specjalny BCh pod dowództwem Franciszka Kozery ps. „Karp” 26 lipca 1944 przeprowadził akcję na posterunek policji w Kocmyrzowie. Dokonał też udanego ataku na posterunek w Luborzycy, w Koszycach rozbroił załogę niemiecką, prowadzącą budowę lotniska. 27 lipca 1944 został zlikwidowany ostatni punkt oporu niemieckiego w Kazimierzy Wielkiej w sile ponad 30 ludzi, głównie składający się z ukraińskich faszystów^[4].

27 lipca pluton z Kompanii Szturmowej „Dominika”, dowodzony przez Stanisława Gasa, dokonał skutecznej zasadzki w Czechach niedaleko Proszowic na oddział żandarmerii niemieckiej przemieszczającej się drogą w kierunku Słomnik^[5].

28 lipca Kompania Szturmowa „Dominika” wchodząca w skład 106 Dywizji Piechoty wyzwoliła Proszowice z rąk okupanta^[6]. Oddziałem dowodził Jerzy Biechoński.

5 sierpnia oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej stoczyły krwawą bitwę o Skalbmierz przeciwko siłom niemiecko-ukraińskim, które po zdobyciu miasta, dokonały jego pacyfikacji i zamordowały 64 osoby.

8 sierpnia rozbito posterunek żandarmerii niemieckiej w Działoszycach. Dowódcą tej akcji był kapitan Walery Zarod ps. „Prądzyński”, a uczestniczyli w niej żołnierze BCh (Józef Kowenzowski ps. „Wierzba”, Józef Kula ps. „Felek”, Genowefa Pilniakowska ps. „Biedronka”, Piotr Grontkowski ps. „Wywiadowca”, Stanisław Skowron ps. „Słowik”, „Społem”, Mieczysław Chmielarski, Julian Sęsoła).

Władzę w Republice Pińczowskiej sprawowali: Pińczowska Konspiracyjna Powiatowa Rada Narodowa i delegat powiatowy rządu RP na uchodźstwie wraz z komendantem Obwodu Pińczów AK. Józef Morton został komisarzem do spraw majątków obszarniczych, Edward Wojtasik do spraw reformy rolnej a Marian Dawkant do spraw kolejnictwa i dróg^[4]. Z oddziałów AL i współpracującego z nimi oddziału Józefa Maślanki sformowano 1 Brygadę Armii Ludowej Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego.

Ze względu na bliskość przyczółka baranowsko-sandomierskiego i frontu wschodniego oraz militarne znaczenie dróg przechodzących przez Republikę, Niemcy podjęli działania zaczepne zmierzające do jej likwidacji^[4].

Skutkiem koncentracji Wehrmachtu i braku możliwości połączenia z przyczółkami Armii Czerwonej, oddziały partyzanckie zostały zdemobilizowane i wróciły do konspiracji, natomiast 1 Brygada Armii Ludowej po potyczce pod wsią Baranów, 14 sierpnia 1944 przebiła się przez front niemiecko-radziecki na przyczółek baranowsko-sandomierski, jednak część żołnierzy brygady została na tym terenie, tworząc nowe jednostki AL dalej w konspiracji^[7].

Upamiętnienie

Zbiór pamiątek po Republice Pińczowskiej eksponowany jest w pałacu Wielopolskich w Chrobrzu^[8]. W miejscowości Byczów znajduje się pomnik poświęcony obrońcom Republiki Pińczowskiej, natomiast w Pińczowie i Mławie znajdują się ulice imienia Republiki Pińczowskiej. Ponadto w Proszowicach na kościele parafialnym znajduje się tablica pamiątkowa wspominająca wydarzenia tamtych dni oraz co roku odbywa się marsz pamięci dla uczczenia tego wydarzenia.

Zobacz też

• I Republika Pińczowska
• Rzeczpospolita Iwonicka
• Rzeczpospolita Mosińska
• Rzeczpospolita Turgielska

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strony powiatu pińczowskiego. pinczow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-23)].
• „W latach okupacji niemieckiej”. pinczow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-19)]. – historia ruchu oporu, podczas II wojny światowej, na oficjalnej stronie miasta.
• Uroczystości patriotyczne w Działoszycach 2 sierpnia 2008. dzialoszyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-06)].
• Z dziejów ziemi kieleckiej 1918–1844. praca zbiorowa. Warszawa: Książka i Wiedza, 1970.