Resortowe dzieci. Media

Resortowe dzieci. Media – książka napisana przez troje dziennikarzy: Dorotę Kanię, Jerzego Targalskiego i Macieja Marosza, wydana przez Wydawnictwo Fronda 12 grudnia 2013 roku w Warszawie.

Treść

W zamierzeniu książka była pierwszą publikacją w serii wydawniczej pt. Resortowe dzieci^[1], która miała „na celu pokazanie powiązań elit medialnych, biznesowych, politycznych i naukowych III RP ze strukturami PRL-u”^[2]. Pierwsza publikacja z tej serii podejmuje próbę ukazania biografii wybranych ludzi mediów okresu PRL i III Rzeczypospolitej (dziennikarzy, producentów telewizyjnych, reżyserów itd.) oraz ich rodziców i rodziny rozpoczynających działalność w okresie PRL. Równolegle autorzy przedstawiają, jak – ich zdaniem – wyglądał proces powstawania prywatnych stacji telewizyjnych (TVN, Polsat) i czasopism („Polityka”, „Gazeta Wyborcza”). Twórcy książki uważają, że kariery opisanych w nich dziennikarzy, pracowników mediów nie byłyby możliwe bez rodzinnych koneksji z opisywanymi tytułowymi resortami. Opisywane osoby to zdaniem autorów w większości ludzie, którzy karierę w mass mediach zaczynali w tzw. Polsce Ludowej, gdy ich rodzice pełnili wysokie funkcje w tytułowych resortach i komunistycznych instytucjach.

Określenie „resortowe” jest związane z komunistycznymi, okresu stalinowskiego działami administracji rządowej, w których rodziny opisywanych postaci według autorów książki pełniły służbę.

Zawartość merytoryczna książki została oparta na dokumentach zgromadzonych w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej^[3][4].

Treść książki została podzielona na osiem rozdziałów^[5]:

1. „Aleja Przyjaciół”. Tytuł rozdziału pochodzi od warszawskiej alei pod tą samą nazwą, w okresie PRL zamieszkałej m.in. przez osoby na stanowiskach państwowych, funkcjonariuszy różnych urzędów, w tym aparatu bezpieczeństwa oraz elitę komunistyczną. W rozdziale zostali opisani założyciele, twórcy, dziennikarze i publicyści „Gazety Wyborczej” wraz z odniesieniami do ich krewnych, przedstawionych jako działacze, pracownicy bądź współpracownicy partii KPP, PPR, PZPR oraz służb specjalnych: Adam Michnik (oraz rodzice Ozjasz Szechter i Helena Michnik)^[6], Helena Łuczywo (ojciec Ferdynand Chaber)^[7], Wanda Rapaczyńska (rodzice Józef i Katarzyna Gruber)^[8], Konstanty Gebert (rodzice Bolesław Gebert i Krystyna Poznańska)^[9], Anna Bikont (rodzice Zdzisław Kruczkowski i Wilhelmina Skulska)^[10], Edward Krzemień (ojciec Ignacy Krzemień)^[11], Ernest Skalski (Jerzy Wilker-Skalski i Zofia Nimen-Skalska)^[12], Ludwika Wujec (matka Regina Okrent)^[13], Michał Komar (ojciec Wacław Komar)^[14], Seweryn Blumsztajn (ojciec Stefan Blumsztajn)^[15]. Ponadto opisani zostali Lesław Maleszka^[16], Maciej Stasiński^[17], Agnieszka Kublik, Wojciech Czuchnowski^[18] i Waldemar Kuczyński^[19].
2. „Nadzorca społeczeństwa”. W rozdziale jest kontynuowany opis Adama Michnika, w tym pod kątem jego działalności w powiązaniu z życiem politycznym PRL i III RP oraz ukazane powstanie i początki „Gazety Wyborczej”^[20]. Ponadto przedstawieni zostali bracia Aleksander i Eugeniusz Smolarowie, ich rodzice Grzegorz Smolar i Walentyna Najdus^[21] oraz Jan Lesiak, m.in. kwestia instrukcja UOP nr 0015/92 i sprawy powiązane^[22].
3. „Marsz intelektualistów ku III RP”. Tytuł rozdziału pochodzi od tytułu piosenki Jacka Kaczmarskiego dedykowanej Danielowi Passentowi^[23]. Jest w nim opisana historia powstania, działań i rozwoju redakcji oraz publikacji tygodnika „Polityka”, redaktorzy naczelni pisma Jerzy Baczyński^[24], Stefan Żółkiewski^[25], Mieczysław Rakowski^[26], Jan Bijak^[27] oraz pracownicy redakcji, m.in. Zygmunt Kałużyński^[28], Andrzej Krzysztof Wróblewski^[29], Daniel Passent^[30], Marian Turski^[31], Ryszard Kapuściński^[32], Andrzej Szczypiorski^[33], Zygmunt Szeliga^[34], Jacek Mojkowski^[35], Marek Ostrowski^[36], Krzysztof Teodor Toeplitz^[37], Wojciech Giełżyński^[38], Roman Frister^[39], Aleksander Chećko^[40], Michał Komar^[41], Tadeusz Olszański^[42], Andrzej Garlicki^[43], Krzysztof Mroziewicz^[44] – przedstawieni jako osoby działające w otoczeniu bądź w ramach komunistycznych władz PRL oraz aparatu bezpieczeństwa^[45]. Ponadto opisani zostali Jacek Żakowski^[46], Janina Paradowska^[47], Piotr Pytlakowski^[48].
4. „Dzielenie prasowego tortu”. Znalazł się w nim opis historii wydawnictwa RSW „Prasa”, jego kontynuatora RSW Prasa-Książka-Ruch (w tym likwidacji i sprzedaży tytułów prasowych)^[49], a także odniesienia do innych wydawnictw m.in. Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”^[50].
5. „Wojna służb. Koncesja dla Polsatu”. W rozdziale autorzy opisali historię powstania stacji telewizyjnej Polsat^[51], w tym przedstawili kulisy otrzymania koncesji na nadawanie oraz powiązania w tej sprawie. W odniesieniu do tematu zostali opisani założyciel programu Zygmunt Solorz-Żak^[52], Piotr Nurowski^[53] – obaj współpracownicy wywiadu służb PRL; zawarto także odniesienia m.in. do Edwarda Mikołajczyka^[54] i Grzegorza Żemka^[55]. Ponadto przedstawiony został dziennik prasowy „Kurier Polski”^[56].
6. „«Trójka» – wentyl bezpieczeństwa”. Rozdział dotyczy stacji radiowej Programu III Polskiego Radia^[57]. Autorzy przedstawili opis historii, dyrektorów oraz zmian w redakcji po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego w Polsce w 1981, które miał wprowadzać wówczas Andrzej Turski^[58]. Przedstawieni zostali dziennikarze stacji, m.in.: Monika Olejnik^[59], Beata Michniewicz^[60], Grzegorz Miecugow^[61], Marek Niedźwiecki^[62].
7. „Propaganda w natarciu – TVP”. W tej części książki została przedstawiona Telewizja Polska^[63]. Opisane zostały w niej osoby związane z TVP, emitowane audycje oraz organy i wydarzenia, m.in.: Maciej Szczepański^[64], instytucja Radiokomitetu^[65], Krystyna Kurczab-Redlich^[66], Jerzy Owsiak (oraz jego ojciec)^[67], Robert Kwiatkowski^[68], Bogusław Wołoszański^[69], Jerzy Iwaszkiewicz^[70], Jan Ordyński^[71], Nina Terentiew^[72] oraz Tadeusz i Piotr Kraśko^[73], Olga Lipińska^[74], Tomasz Lis^[75] i jego żona Hanna (oraz jej ojciec Waldemar Kedaj)^[76], programy informacyjne Teleexpress^[77], Wiadomości^[78], Tadeusz Zwiefka^[79], Karol Małcużyński i jego syn^[80], Jarosław Gugała^[81], Tadeusz Mosz^[82].
8. „Telewizja służbowa”. Ostatni rozdział książki dotyczy stacji telewizyjnej TVN^[83]. Zostali w nim opisani założyciele Grupy ITI, Mariusz Walter i Jan Wejchert^[84], a ponadto dziennikarze i współpracownicy stacji, m.in. Andrzej Morozowski (oraz jego ojciec Mozes)^[85], Milan Subotić^[86], Justyna Pochanke^[87], Katarzyna Kolenda-Zaleska^[88], Tomasz Machała^[89], Tomasz Sianecki^[90], Marcin Meller^[91] wraz z odniesieniami do ich krewnych.

Sprzedaż i patronat

Książka była dostępna w księgarniach od 11 grudnia 2013^[92], a jej oficjalna premiera odbyła się 17 grudnia 2013 roku w klubie Hybrydy w Warszawie^[93][94].

Pierwotny nakład książki wyniósł 10 000 egzemplarzy, który został wyczerpany w pierwszych dniach po premierze, a publikacja znalazła się na 1. miejscu bestsellerów sprzedaży w sieci Empik i Merlin.pl^[95][96][97]. W związku z rosnącym zapotrzebowaniem na zakup książki, wydawnictwo dokonywało kolejnych zwiększeń nakładu; do 13 stycznia 2014 liczba egzemplarzy publikacji zamówionych przez wydawcę i skierowanych do sprzedaży wyniosła 110 tys.^[98] Do 21 stycznia 2014 łączny nakład wyniósł 140 tys. egzemplarzy^[99].

Patronami medialnymi książki został dziennik „Gazeta Polska Codziennie”, tygodniki „Gazeta Polska”, „W Sieci”, portale internetowe wPolityce.pl, niezalezna.pl, i Telewizja Republika^[1].

W maju 2014 została zapowiedziana druga publikacja z serii, zatytułowana Resortowe dzieci. Służby^[100], która miała premierę w maju 2015^[101].

Odbiór

Publikacja zyskała różne przyjęcie wśród recenzentów i publicystów. Część z nich wyraziła pozytywną opinię, uznając książkę za pożyteczną, odkrywającą, demaskującą i ukazującą sytuację w mediach^{[102][103][104]}. Paweł Lisicki zwrócił uwagę, że książka pokazuje, jak „niektóre środowiska były w dużym stopniu opanowane przez byłych agentów”^[105]. Sławomir Cenckiewicz broniąc publikacji przed jej krytykami uznają ją za „tylko dalece spóźnioną reakcją na dominację funkcjonariuszy informacji w mediach III RP”^[106]. Piotr Bączek (członek Komisji Weryfikacyjnej WSI) uznał, że „dziennikarze, twórcy, artyści, których rodzice aktywnie wspierali system komunistyczny i reżim Jaruzelskiego mają niezwykle korzystną pozycję w mediach”, a za sprawą książki „zdzierana jest z nich maska neutralności, obiektywizmu i dystansu politycznego”^[107].

Niektórzy recenzenci wydając pochlebną opinię wskazywali przy tym jej wady i niedociągnięcia^[108][109], m.in. dotyczące kwestii techniczno-redakcyjnych^[110]. Bronisław Wildstein wskazał, że książka „jako pierwsza pokazuje realne zjawisko”, oraz że „dzięki publikacji możemy obserwować poważny proces reprodukowania się elit PRL-owskich w III RP”^[111]; jednocześnie publicysta stwierdził, że jego zdaniem książka zawiera też braki i błędy oraz liczba opisanych przez autorów osób jest zbyt nadmierna^[112]. Wśród recenzentów pojawiła się opinia iż „tematyka ukazująca funkcjonowanie polskich mediów w czasach PRL oraz III Rzeczypospolitej, ma współcześnie ogromną poczytność”, zaś „ludzie chcą bliżej poznać te fakty, uznawane dotychczas za temat tabu”^[113]. Inna z recenzji przekazywała, że „skrajne reakcje, ostre dyskusje i szybka wyprzedaż nakładu potwierdzają, że to bodaj najważniejsza książka ostatnich miesięcy”^[114].

O książce wypowiadały się zdecydowanie nieprzychylnie osoby opisane w niej m.in. Marcin Meller (określił ją jako „wylewanie szamba i plotkarski Pudelek”^[115][116]), Tomasz Lis (określił publikację jako „skondensowaną nienawiść made in Poland”^[117], a autorów nazwał „żulami z prawicowego lumpeksu”^[118]), Monika Olejnik (zarzuciła Dorocie Kani zawiść i określiła autorów mianem frustratów^[119][120]), Jerzy Baczyński (uznał, że przekroczyła „kolejne granice łajdactwa”^[121]; ponadto w opublikowanym artykule zarzucił polityczne kryterium doboru opisywanych postaci, pominięcie osób pracujących w mediach określonych przez niego jako prawicowe, w tym np. współautora książki Jerzego Targalskiego, opracowanie materiałów SB z pominięciem zasad pracy historyka, szczątkowość dokumentów źródłowych, które według niego tworzą wrażenie celowego doboru celem potwierdzenia głoszonej tezy, wybiórcze traktowanie czynów osób, a nie całych życiorysów, rzekomy brak rozróżnienia pomiędzy różnymi rodzajami cytowanych dokumentów poświadczających współpracę z reżimem komunistycznym lub chęć takiej współpracy ze strony SB lub czy negatywne opinie ze stron władz, wytworzenie wrażenia, iż dziedziczy się rzekome błędy po rodzinie^[122]), Krystyna Kurczab-Redlich (uznając treść o niej w książce za kłamstwa, po publikacji złożyła wniosek o udostępnienie akt z IPN z zamiarem wystąpienia o autolustrację^[123]), Jacek Żakowski^[124].

Negatywne opinie o książce wyrazili publicyści „Gazety Wyborczej”: Dominika Wielowieyska, Wojciech Maziarski (wyraził zarzut, iż publikacja to „faszystowsko-komunistyczna metoda, by prześladować ludzi za grzechy rodziców”^[105][125]) czy Paweł Wroński^[126]. Ponadto Cezary Łazarewicz zarzucił autorom, iż „postawili w najgorszym świetle wszystkich tych dziennikarzy, za którymi sami nie przepadają”^[127]. Książkę skrytykował również ksiądz Adam Boniecki na łamach „Tygodnika Powszechnego” argumentując, że autorom „przyświecało przekonanie, że w publicznej debacie argument ad personam ważniejszy jest niż ten, który trafia w meritum. Nie dopuszczali myśli, że ktoś, komu przy nazwisku kiedyś dopisano (w książce zawsze odnotowane) TW czy OZI (czasem zaś obiekt rozpracowania), dziś może zrobić coś dla Polski dobrego albo w jakiejś sprawie mieć rację”^[128].

Pozew Jacka Żakowskiego

Pod koniec grudnia 2013 Jacek Żakowski złożył w Sądzie Okręgowym w Warszawie pozew cywilny przeciw wydawcy książki, wysuwając w nim szereg żądań oraz domagając się przeprosin^[129]. W postanowieniu z 14 stycznia 2014 sąd na okres dwunastu miesięcy uwzględnił żądanie zabezpieczenia powództwa przez Żakowskiego, aby nie rozpowszechniać książek z jego wizerunkiem na okładce i jednocześnie oddalił pozostałe jego żądania w zakresie wniosku o udzielenie zabezpieczenia^[130]. 26 listopada 2014 roku Żakowski wygrał proces z wydawcą „Resortowych dzieci. Media”. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie nakazywał zadośćuczynić finansowo publicyście Polityki oraz opublikować przeprosiny jego osoby na łamach m.in. takich gazet jak: „Fronda”, „Gazeta Polska Codziennie”, czy „Gazeta Wyborcza”. W uzasadnieniu wyroku sędzia Anna Tyrluk-Krajewska podała, że zdjęcie Jacka Żakowskiego na okładce „nosiło znamiona przekłamania, które miało na celu wprowadzenie w błąd odbiorców. W samej książce nie ma żadnych dowodów na związki powoda z komunistyczną władzą lub ówczesnymi służbami specjalnymi”^[131].

W dniu 28 kwietnia 2016 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację wydawnictwa Fronda, tym samym utrzymując orzeczenie sądu I instancji z listopada 2014 r. Uprawomocniony wyrok nakazuje wydawcy m.in. zapłacić Jackowi Żakowskiemu 50 tys. zł zadośćuczynienia finansowego^[132][133].

Przypisy

Bibliografia

• Dorota Kania, Jerzy Targalski, Maciej Marosz: Resortowe dzieci. Media. Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2013. ISBN 978-83-64095-09-2.
• AdamA. Boniecki AdamA., „Bóg nie chce śmierci grzesznika, ale by się nawrócił i żył”, „Tygodnik Powszechny”, Piotr Mucharski – redaktor naczelny, 3, Kraków, 19 stycznia 2014, s. 2, ISSN 0041-4808, OCLC 613307601 .