Rewolucja kulturalna

Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna (chin. upr. 无产阶级文化大革命, chin. trad. 無產階級文化大革命, pinyin wúchǎn jiējí wénhuà dà gémìng); często skracane do 文化大革命 (wénhuà dà gémìng, wielka rewolucja kulturalna) lub po prostu 文革 (wéngé, kulturalna rewolucja) – wielki ruch społeczno-polityczny w Chinach zainicjowany w 1966 roku przez Mao Zedonga, jako próba wyeliminowania jego politycznych rywali i wprowadzenia w życie własnych koncepcji ideologicznych (maoizmu). Chociaż oficjalnie została zakończona przez Mao w 1969 roku, faktycznie trwała do chwili aresztowania tzw. bandy czworga w 1976 roku.

Tło

Narastający konflikt między Mao Zedongiem i Liu Shaoqi

Zakończona klęską głodu kampania wielkiego skoku z lat 1958–1962 doprowadziła do odsunięcia Mao na boczny tor. Władza przeszła w ręce pragmatycznych, umiarkowanych polityków, skupionych wokół Przewodniczącego ChRL Liu Shaoqi, do których zaliczali się m.in. Deng Xiaoping i Chen Yun. Zapoczątkowali oni okres tzw. „regulacji gospodarki”, wyprowadzając kraj z będącej wynikiem wielkiego skoku ruiny gospodarczej. Zakończona sukcesem poskokowa polityka ekonomiczna doprowadziła do szybkiego rozwoju rolnictwa i przemysłu lekkiego^[1], wzrosły eksport i podaż na rynku wewnętrznym^[2]. W planowanej na lata 1966–1970 trzeciej pięciolatce zakładano dalszy rozwój rolnictwa oraz rozbudowę przemysłu ciężkiego^[1]. Już na X Plenum Partii we wrześniu 1962 roku Mao uznał politykę gospodarczą Liu Shaoqi jako drogę do przywrócenia kapitalizmu^[3].

Mao obawiał się całkowitego odsunięcia go od władzy i zaczął planować swój powrót na szczyt, połączony z rozprawą z politycznymi przeciwnikami^[2]. Instytucją, w której nadal miał poparcie, była dowodzona przez Lin Biao armia^[3]. Lin dbał o indoktrynację maoistowską w armii. Zniesione zostały wprowadzone uprzednio przez Peng Dehuaia wszelkie wzorowane na radzieckich rozwiązania, łącznie z rangami i mundurami, a żołnierzom zaszczepiano rewolucyjny zapał^[3].

We wrześniu 1962 roku zainicjowany został Ruch kształcenia socjalistycznego, mający propagować maoistowskie rozwiązania gospodarcze. Jej sztandarowym przykładem miała być zmilitaryzowana brygada rolnicza Dazhai w prowincji Shanxi, osiągająca rzekomo rewelacyjne wyniki w uprawie ziemi. Dopiero później wyszło na jaw, że pieniądze, maszyny rolnicze, a nawet zboże otrzymywała od Lin Biao^[3]. Ruch kształcenia socjalistycznego propagował nowe wzorce, jak zmarłego młodo żołnierza Lei Fenga, oddanego ideom Przewodniczącego. W 1964 roku ukazały się Cytaty Przewodniczącego Mao (słynna Czerwona książeczka), wybór pism Mao, który miał stać się zbiorem naczelnych wytycznych dla narodu.

Preludium

Jednym z elementów kampanii propagandowej Mao wśród chińskiego społeczeństwa była działalność jego żony Jiang Qing na polu kultury. Jiang dążyła do stworzenia nowej, rewolucyjnej kultury, m.in. próbując zreformować w duchu maoizmu tradycyjną operę pekińską. Silne poparcie Jiang Qing miała w Szanghaju, gdzie do władzy doszli młodzi radykałowie. W lutym 1966 roku Lin Biao zorganizował w tym mieście „forum literacko-artystyczne w siłach zbrojnych”, które de facto ugruntowało jej pozycję^[3]. Polityka kulturalna żony Mao spotkała się z ostrą krytyką burmistrza Pekinu, Peng Zhena.

Za preludium rewolucji kulturalnej uważany jest artykuł protegowanego Jiang Qing, Yao Wenyuana z 10 listopada 1965 roku. W tekście tym skrytykowana została sztuka Wu Hana, Dymisja Hai Rui. Napisana w 1961 roku sztuka odczytywana była jako zakamuflowana krytyka polityki Mao Zedonga. Artykuł w istocie był wymierzony w Peng Zhena, będącego zwierzchnikiem Wu Hana^[3]. Peng próbował uniemożliwić rozpowszechnienie artykułu, w krótkim czasie został on jednak przedrukowany w wielu gazetach oraz w dazibao.

Rewolucja kulturalna

1966: Masowe czystki

Figury Buddy zniszczone podczas walki z „czterema starymi rzeczami”

Za właściwy początek rewolucji kulturalnej uważane jest rozszerzone posiedzenie Biura Politycznego KC KPCh z 16 maja 1966 roku^[1][2]. Została na nim utworzona Grupa do spraw Rewolucji Kulturalnej, w skład której weszli najradykalniejsi działacze partyjni, m.in. Jiang Qing, Chen Boda, Kang Sheng, Yao Wenyuan i Zhang Chunqiao^[3]. Grupa ta, co istotne, nie podlegała sekretariatowi KPCh, podlegając de facto jedynie samemu Mao^[3]. Obwieszczono, że zadaniem Grupy jest walka z zakamuflowanymi antysocjalistycznymi działaczami burżuazyjnymi ukrytymi w strukturach partii^[1]. Chociaż do wymienienia wrogów z imienia jeszcze nie doszło, już 18 maja dokonana została pierwsza czystka. Peng Zhen został pozbawiony wszystkich stanowisk, a wraz z nim Yang Shangkun, Lu Dingyi oraz główny rywal Lin Biao w armii, Luo Ruiqing^[1][3].

Wydarzenia na posiedzeniu Biura Politycznego szybko zyskały odzew na uczelniach. 25 maja na pekińskim uniwersytecie Beida pojawiła się pierwsza gazetka dazibao z rewolucyjnymi sloganami^[3]. Największe znaczenie miała jednak gazetka wywieszona 29 maja na Uniwersytecie Tsinghua, której autorzy założyli czerwone opaski z napisem „Czerwona Gwardia”. Od tej pory studenci i młodzi robotnicy zaczęli organizować się w oddziały czerwonogwardzistów (hunwejbinów), ślepo oddanych Mao i głoszących potrzebę przejęcia władzy na uczelniach, w wojsku i partii^[3]. 1 czerwca oficjalna gazeta KPCh, Renmin Ribao, obwieściła, że dni „wrogów” są już policzone^[3].

Przerażony Liu Shaoqi próbował zatrzymać wzbierający bunt, wysyłając w czerwcu i lipcu na uczelnie specjalne „grupy robocze”, które miały ostudzić rewolucyjne nastroje czerwonogwardzistów, jednak działania te nie przyniosły żadnych efektów^[3][2]. 5 sierpnia pojawiły się dazibao zawierające słynne wezwanie Mao do młodzieży „bombardujcie sztaby”, będące zachętą do usunięcia starych działaczy partyjnych^[3][1]. Pojawiły się także zdjęcia Mao przepływającego wpław rzekę Jangcy, mające pokazać, że wódz mimo swego wieku wciąż jest silny^[3].

W dniach 1–12 sierpnia odbyło się, z udziałem czerwonogwardzistów i przy nieobecności połowy członków, nadzwyczajne plenum KC, które usunęło Liu Shaoqi ze stanowiska wiceprzewodniczącego partii, mianując na to miejsce Lin Biao^[3]. Plenum przyjęło także 16-punktową deklarację^[3], stanowiącą program rewolucji kulturalnej. Zakładała ona m.in. powrót do tworzenia komun ludowych na wsi^[2].

18 sierpnia miliony członków Czerwonej Gwardii z całego kraju zgromadziło się na placu Tian’anmen w Pekinie na wiecu zorganizowanym przez Przewodniczącego. Mao i Lin Biao ukazali się 11 milionom czerwonogwardzistów, spotykając się z aplauzem tłumu, który w pewnym momencie zaczął skandować na cześć Przewodniczącego wan sui (dziesięć tysięcy lat; okrzyku tego w przeszłości używano w odniesieniu do cesarzy)^[3]. Lin Biao zachęcił czerwonogwardzistów do buntu i zwalczania „starych idei, kultury, zwyczajów i obyczajów”^[1]. Do końca listopada odbyło się jeszcze 7 takich spotkań, początkowo brali w nich udział także liczący na możliwość unormowania sytuacji Liu Shaoqi i Deng Xiaoping^[1]. Mao na żadnym z wieców ani razu nie przemówił do zgromadzonych^[4].

Od spotkania czerwonogwardzistów z Mao 18 sierpnia kraj pogrążył się w rewolucyjnym chaosie^[3]. Czerwonogwardziści zaczynali od rozprowadzania propagandowych ulotek i broszur oraz list nazwisk rzekomych kontrrewolucjonistów, a także odgrywania zaimprowizowanych sztuk o propagandowej treści. Następnym krokiem były publiczne kampanie oszczercze wobec „kontrrewolucjonistów”, tortury i rabowanie ich domów. Czerwonogwardziści w ramach walki z „czterema starymi rzeczami” wdzierali się do domów i niszczyli wszystkie „burżuazyjne” sprzęty, takie jak drogie meble, książki, szachy, eleganckie ubrania, płyty gramofonowe^[3][1]. Zabroniono także śpiewania dzieciom kołysanek, puszczania latawców, urządzania wesel i pogrzebów, kobietom obcinano długie włosy^[3]. Bandy czerwonogwardzistów rabowały także muzea, niszczyły zabytki i dzieła sztuki. Chcąc zminimalizować straty premier Zhou Enlai wysłał wojsko do otoczenia i obrony ważniejszych obiektów takich jak Zakazane Miasto, jednak czerwonogwardziści zdołali zniszczyć m.in. mury miejskie Pekinu^[3]. Prześladowano intelektualistów, uczniów zachęcano do szykanowania i poniżania nauczycieli.

Na kilka lat całkowicie zamarła chińska kultura. Poza dziełami Stalina i Envera Hodży przestały ukazywać się zagraniczne książki^[3]. Pod auspicjami Jiang Qing rozpoczęto doszczętne niszczenie tradycyjnej opery chińskiej, próbując w jej miejsce wprowadzić nową „operę rewolucyjną”. W latach 1967–1972 nie nakręcono w Chinach żadnego filmu fabularnego^[3].

Grupy hunwejbinów przemieszczały się po kraju w celu „wymiany doświadczeń”, wdzierały się do fabryk i urzędów^[1]. Często dochodziło do starć z broniącymi zakładów robotnikami^[1]. W niektórych przypadkach nawet poszczególne grupy Czerwonej Gwardii zwalczały siebie nawzajem jako „kontrrewolucjonistów”^[4].

10 października Lin Biao publicznie skrytykował Liu i Denga jako kapitalistycznych sługusów. Liu złożył samokrytykę, a niedługo potem został schwytany przez czerwonogwardzistów i wywieziony w nieznane miejsce. Dopiero po latach okazało się, że zmarł w 1969 roku na podłodze więzienia w Kaifengu, pozbawiony pomocy medycznej^[3]. Również Peng Dehuai, pojmany przez hunwejbinów, został zmuszony do klęczenia przed 40 tysiącami żołnierzy na pekińskim stadionie^[3]. Represje i kampania poniżeń dotknęły także inne osoby, m.in. X Panczenlamę Lobsanga Czokji Gjalcena, żonę Liu Shaoqi Wang Guangmei (uznana za „burżuazyjną paniusię” musiała chodzić w worku i naszyjniku z piłeczek pingpongowych) czy Deng Xiaopinga^[1]. Ten ostatni był prowadzany ze związanymi rękami ulicami Pekinu i ostatecznie wywieziony na wieś w prowincji Jiangxi, gdzie pracował rąbiąc drewno; jego syn Deng Pufang został kaleką po tym jak czerwonogwardziści wyrzucili go przez okno^[3].

Wraz z rewolucją kulturalną nastąpiło całkowite zamrożenie stosunków z zagranicą, które zapoczątkowało uwięzienie ministra spraw zagranicznych Chen Yi. Poza przedstawicielem w Kairze odwołano do kraju wszystkich chińskich ambasadorów^[3]. Przebywający w Pekinie zagraniczni dyplomaci stali się obiektem ataków, hunwejbini podpalili ambasadę brytyjską^[3]. Jedynym sojusznikiem ChRL pozostała Albania, wobec innych państw Pekin rozpoczął agresywne ataki słowne i rzucanie obelg (Mongolię uznano za „faszystowską”, Sri Lankę za „pajaca”, a Koreę Północną za „kontrrewolucyjną”^[3]). Agresywna postawa Pekinu zaowocowała m.in. wydaleniem chińskich dyplomatów i ekspertów z 13 afrykańskich krajów i konfliktem granicznym z ZSRR w 1969 roku^[3].

1967: Walka o władzę polityczną

Na początku 1967 roku armia otrzymała rozkaz „wspierania lewicy”, co nadało wydarzeniom w kraju charakteru nieomal wojny domowej^[1].

W styczniu rozpoczął się proces przejmowania kontroli w strukturach samorządowych. Usuwano i poddawano represjom lokalnych polityków. Jako nowe organa władzy samorządowej tworzono komitety rewolucyjne składające się w większości z członków Czerwonej Gwardii i żołnierzy^[1]. W Szanghaju Chen Boda i Zhang Chunqiao po krwawej rozprawie ze starą administracją próbowali stworzyć tzw. Komunę Szanghajską opartą o wspólnotę dóbr i odwoływalność urzędników; eksperyment ten zakończył się fiaskiem i został potępiony przez samego Mao jako zbyt daleko idący^[3].

W wielu miejscach dotychczasowe władze stawiły zbrojny opór, w Syczuanie i Guangxi w walce o władzę użyto nawet czołgów. W celu zdobycia broni czerwonogwardziści napadali na pociągi z pomocą dla walczącego Wietnamu^[3]. W Pekinie oblężono siedzibę premiera Zhou Enlaia, który na terenie rządowego kompleksu Zhongnanhai ukrywał prześladowanych przez Czerwoną Gwardię^[3]. 3 miliony działaczy partyjnych zesłano do reedukacji w specjalnie utworzonych „szkołach 7 Maja”^[1].

Punktem zwrotnym były wydarzenia w Wuhanie mające miejsce pod koniec lipca. Gdy lokalni dowódcy wojskowi sprzymierzyli się z oddziałem Czerwonej Gwardii nie cieszącym się poparciem Grupy do spraw Rewolucji Kulturalnej, do miasta przybyła delegacja na czele z ministrem bezpieczeństwa Xie Fuzhi. Delegaci zostali aresztowani i pobici^[3]. Zostali uwolnieni dopiero następnego dnia przez oddziały wierne Pekinowi^[3].

Wydarzenia w Wuhanie uświadomiły Mao, że sprawy zaszły za daleko i w sierpniu nakazał wojsku przywrócenie porządku w kraju^[3]. Wojsko miało „popierać lewicę, a nie frakcje” i zneutralizować radykalne ośrodki. Armia rozbiła kampusy Czerwonej Gwardii, a jej poszczególne oddziały zaczęto rozwiązywać. Około 14 milionów hunwejbinów zesłano do pracy na wsi^[3].

1968: Kult jednostki

Po rozprawieniu się z czerwonogwardzistami i zamętem w kraju rozpoczął się proces konsolidacji władzy przez rewolucjonistów, a sam Mao zaczął być otaczany nieomal boską czcią.

Na plenum KC w październiku Liu Shaoqi (znajdujący się już od kilku miesięcy w więzieniu) został pozbawiony wszystkich stanowisk i wyrzucony z partii^[3].

Czas Lin Biao

Zmiana układu sił

W dniach 1–24 kwietnia 1969 roku odbył się IX Zjazd KPCh. Przyjęto na nim nowy statut, który czynił Lin Biao „najbliższym towarzyszem broni” Mao oraz jego oficjalnym następcą^[3]. Lin Biao stał się oficjalnie drugą osobą w państwie. Na Zjeździe wymienione zostało 80% składu KC^[1], a przynależność do Partii uzależniono od pochodzenia klasowego^[3]. Rewolucja kulturalna weszła oficjalnie w okres „walki, krytyki i naprawy”^[1], a faktycznie została wygaszona^[3]. Rozkład sił w partii pomiędzy militarystów Lin Biao, pragmatyków Zhou Enlaia i rewolucjonistów Jiang Qing gwarantował Mao równowagę i brak ekscesów^[3].

Próba puczu wojskowego

Na II Plenum KC w Lushan 23 sierpnia 1970 Chen Boda, prawdopodobnie inspirowany wcześniej przez Lin Biao, zaproponował aby Mao objął ponownie, wakujący po usunięciu Liu Shaoqi, urząd Przewodniczącego ChRL^[1]. Mao potępił ten projekt i nakazał usunąć Chena z partyjnych stanowisk^[3].

13 września 1971 roku w oficjalnym komunikacie podano, że Lin Biao zginął w katastrofie lotniczej nad Öndörchaan w Mongolii, podczas ucieczki do ZSRR. Kulisy śmierci Lina do dziś pozostają zagadkowe.

Według oficjalnej wersji po porażce na II Plenum w Lushanie Lin Biao postanowił dokonać w porozumieniu ze swoim synem, marszałkiem lotnictwa Lin Liguo zamachu stanu, określanego jako „Projekt 571”^[4]. W porozumieniu z grupą wojskowych mieli przygotować zamach na Mao, chcąc wysadzić pociąg którym wracał on z Changsha do Pekinu^[4]. Następnie Lin Biao miałby powołać nowy Komitet Centralny w Kantonie^[4]. Mao miał jednak niespodziewanie wyjechać wcześniej, wobec czego plany spiskowców spełzły na niczym^[4]. O planowanym zamachu miał się dowiedzieć Zhou Enlai, wobec czego Lin podjął decyzję o ucieczce do ZSRR^[4].

Wersja o zamachu jest często podważana, a w sprawie jest wiele niewyjaśnionych zagadek. Nigdy nie znaleziono ciała Lina (miało się ono zwęglić), podawano też w wątpliwość fakt, że to on był na pokładzie samolotu^[3]. Wielu historyków przypuszcza, że śmierć Lin Biao mogła być wynikiem gry politycznej prowadzonej przez Zhou Enlaia^[4], bądź nawet samego Mao^[3].

Śmierć Lina spowodowała wyeliminowanie frakcji wojskowej z kierownictwa partii^[1].

Czasy bandy czworga

Walka o schedę po Mao

Scena baletowa z wprowadzanej pod auspicjami Jiang Qing „opery rewolucyjnej”, mającej zastąpić tradycyjną operę chińską

Śmierć Lin Biao stała się początkiem walki o sukcesję po Mao. Wyeliminowanie frakcji wojskowej spowodowało wzrost pozycji premiera Zhou Enlaia^[4][3]. Zhou wykorzystał wzrost swojej pozycji do uporządkowania w miarę możliwości instytucji rządowych i zminimalizowania w nich wpływów Grupy ds. Rewolucji Kulturalnej^[2]. Zezwolono na uprawę przyzagrodowych działek w komunach, odżyły stosunki z zagranicą (czego efektem była np. przełomowa wizyta Nixona w Chinach), wznowiły działalność niektóre rozbite przez hunwejbinów organizacje takie jak Liga Młodzieży Komunistycznej czy związki zawodowe^[3]. Zhou dbał także o rehabilitację represjonowanych wcześniej działaczy partyjnych; dzięki jego protekcji w 1972 roku pozwolono na powrót do Pekinu Deng Xiaopingowi, który w 1973 roku został wicepremierem^[3].

Główną rywalką Zhou była żona Mao, Jiang Qing. Wraz z 3 poplecznikami z Szanghaju, Zhang Chunqiao, Yao Wenyuanem i Wang Hongwenem (tzw. banda czworga) dążyła do kontynuowania rewolucji kulturalnej. Na X Zjeździe Partii w dniach 24–28 sierpnia 1973 roku dzięki protekcji Jiang w skład Biura Politycznego weszło kilku radykałów, a Wang Hongwen został wywindowany na wysokie funkcje partyjne^[3].

Po umocnieniu swojej pozycji Jiang Qing rozpoczęła Kampanię przeciwko Lin Biao i Konfucjuszowi (批林批孔运动, pī Lín pī Kǒng yùndòng), która faktycznie wymierzona była w Zhou Enlaia^[3]. Główne uderzenie przeprowadzono na wiosnę 1974 roku, kiedy to zaatakowano „rewizjonizm w gospodarce”, muzykę klasyczną oraz „klasowe niesprawiedliwości w kształceniu”, które uważano za elementy kojarzące się z Zhou. Atakom poddano także film Chung-Kuo Michelangelo Antonioniego, który na zaproszenie premiera odwiedził Chiny. Kampania nie przyniosła jednak spodziewanych rezultatów, gdyż większość społeczeństwa nie poparła jej^[3]. Sam Zhou, poważnie chory, został w czerwcu 1974 roku hospitalizowany, a w jego zastępstwie faktycznie ster rządów przejął Deng Xiaoping.

17 stycznia 1975 roku, Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych na pierwszej od 9 lat sesji przyjęło nową konstytucję, sankcjonującą zdobycze rewolucji kulturalnej. Sam Mao, wówczas już mocno schorowany, starał się utrzymać wrogie sobie frakcje w szachu, rozdzielając po równo władzę pomiędzy Deng Xiaopingiem i Ye Jianyingiem a Zhang Chunqiao. Jednocześnie windował do góry niezależnego od obu frakcji Hua Guofenga^[3].

W styczniu 1975 roku Zhou Enlai, dotychczas zapewniający sobie wysoką pozycję, której nie utracił pod koniec lat 60. dzięki zręcznemu lawirowaniu pomiędzy poszczególnymi frakcjami, pochwalając Rewolucję kulturalną i kampanię antykonfucjańską, przedstawił znaną jeszcze przed rewolucją koncepcję głoszącą, że Chiny powinny dążyć do pełnej modernizacji, w czterech głównych sektorach stąd hasło^[5] czterech modernizacji. Zawarte w nich wezwanie do reform ekonomicznych całkowicie wykluczało się ideologicznie z programem lansowanym przez Mao podczas wielkiego skoku i rewolucji kulturalnej^[3]. Grupa Jiang Qing ostro skrytykowała program Zhou nazywając go „trującym chwastem”. 16 grudnia 1975 roku bandę czworga poważnie osłabiła śmierć Kang Shenga, głównego animatora czystek^[3].

1976: Koniec rewolucji kulturalnej

8 stycznia 1976 zmarł Zhou Enlai. Nowym premierem został Hua Guofeng. Banda czworga wykorzystała śmierć Zhou do zmasowanej nagonki prasowej na niego i Denga^[3].

5 kwietnia podczas święta zmarłych na placu Tian’anmen setki tysięcy osób zebrało się aby uczcić pamięć zmarłego w styczniu premiera^[4]. Święto szybko nabrało charakteru wiecu, na którym wyrażano niezadowolenie wobec sytuacji w państwie. Gdy w nocy Wang Hongwen nakazał usunąć wieńce złożone u stóp Pomnika Bohaterów Ludu, rozpoczęły się zbrojne starcia pomiędzy wojskiem a tłumem; kilka osób zginęło, tysiące pobito i aresztowano^[4][3]. Członkowie bandy czworga postanowili wykorzystać zamieszki i usunęli ponownie Denga i inne osoby zrehabilitowane przez Zhou^[4].

9 września 1976 zmarł Mao Zedong. Zgodnie z jego ostatnią wolą, faktyczna władza znalazła się w rękach Hua Guofenga. Członkowie bandy czworga byli rozgoryczeni decyzją Mao. W prasie rozpoczęły się ataki na Hua i jego otoczenie^[3]. W spodziewanej rozgrywce o władzę banda czworga mogła liczyć na poparcie Szanghaju i Mandżurii, 40% członków Biura Politycznego i pięciu lub sześciu z jedenastu okręgów wojskowych^[3]. Większość armii była jednak wrogo nastawiona do Jiang Qing i jej grupy. Marszałek Ye Jianying, w porozumieniu z zesłanym do Guangdongu Dengiem przeciągnął na swoją stronę wahającego się Hua Guofenga oraz dowódcę elitarnej jednostki 8341 Wang Dongxinga. W nocy z 5 na 6 października Zhang Chunqiao, Wang Hongwen i Yao Wenyuan zostali niespodziewanie pojmani przez żołnierzy w gmachu KC^[4]. Jiang Qing została aresztowana we własnym domu^[3]. Na wieść o aresztowaniu bandy czworga na ulice chińskich miast wyszły rozentuzjazmowane tłumy, dając wyraz swojej radości^[4]. Wydarzenie to jest uważane za koniec rewolucji kulturalnej^[2].

Po rewolucji

Pozostałości po hasłach z czasów rewolucji kulturalnej na murze

Po odsunięciu bandy czworga Hua objął 22 października 1976 roku stanowisko przewodniczącego KC i Centralnej Komisji Wojskowej, przejmując tym samym pełnię władzy^[3]. Szybko okazało się, że nowy przywódca nie spełni pokładanych w nim nadziei i nie rozliczy rewolucji kulturalnej. Zamiast tego próbował wprowadzić dogmatyczny kult Mao, m.in. ogłaszając zasadę dwóch aksjomatów (两个凡是), która brzmiała: „Jakąkolwiek by sformułował politykę przewodniczący Mao, będziemy jej zdecydowanie przestrzegać; jakiekolwiek by były jego instrukcje, niezachwianie będziemy zgodnie z nimi postępować”, czy nakazując zbudowanie w Pekinie Mauzoleum Mao Zedonga^[3].

Ślad po usuniętym sloganie z czasów rewolucji kulturalnej na ścianie uniwersytetu w Wuhanie

Sympatia większości członków KC, armii oraz społeczeństwa znajdowała się po stronie Deng Xiaopinga. Dowódcy wojskowi zaczęli żądać powrotu Denga, co szybko podchwyciły gazetki dazibao^[3]. Niezdolny w takiej sytuacji do funkcjonowania bez Denga Hua zgodził się na przywrócenie mu w lipcu 1977 roku wszystkich utraconych stanowisk. Podział w partii potwierdził XI Zjazd KPCh w sierpniu tego samego roku, gdy Hua pochwalił zasadnicze założenia rewolucji kulturalnej i zaproponował model gospodarczy wzorowany na tym sprzed wielkiego skoku; referat Hua nie spotkał się z aplauzem zrehabilitowanych właśnie delegatów represjonowanych w latach 1966–1976^[3].

Na wsi, zrujnowanej dwudziestoma latami eksperymentów gospodarczych (poziom produkcji rolnej w 1977 roku był taki jak w czasach dynastii Han^[3]), chłopi postanowili wykorzystać koniec rewolucji kulturalnej i kruchą władzę Hua. 24 listopada 1978 roku w małej komunie w prowincji Anhui osiemnaście rodzin chłopskich rozparcelowało między siebie ziemię należącą do komuny i zobowiązało się do wzajemnej obrony podczas ewentualnej interwencji wojska^[3]. Chłopów nie spotkały jednak żadne represje, a następne komuny wkrótce poszły ich śladem.

Deng tymczasem wykorzystał szerokie poparcie, jakim się cieszył. W lipcu 1977 roku rzucił hasło „szukać prawdy w faktach”, będące zachętą do reform gospodarczych^[3]. Do najbliższych jego współpracowników należeli Ye Jianying, Li Xiannian i Chen Yun. 5 marca 1978 roku uchwalona została nowa konstytucja, cofająca większość poprawek wprowadzonych w maoistowskiej konstytucji z 1975 roku. Jesienią 1977 roku odbyły się pierwsze od wielu lat egzaminy wstępne na uczelnie wyższe, zaczęło się odradzać życie akademickie i kulturalne^[3]. Jednocześnie rozpoczęły się masowe rehabilitacje osób represjonowanych w czasie kampanii przeciwko prawicowcom, wielkiego skoku i rewolucji kulturalnej. Do 1982 roku zrehabilitowano 99% ofiar kampanii przeciwko prawicowcom, a z pozostałych ofiar 2,8 mln właścicieli ziemskich, 700 tysięcy rzemieślników i 4,2 mln byłych członków Kuomintangu^[3]. W listopadzie 1978 roku na „Ścianie Demokracji” w pekińskiej Alei Xidan pojawiły się dazibao atakujące Hua Guofenga i potępiające błędy Mao^[3]. 5 grudnia pojawiło się słynne dazibao Wei Jingshenga o „piątej modernizacji”, czyli demokracji.

W atmosferze tych wydarzeń III Plenum KC w grudniu 1978 zakończyło się zdecydowanym zwycięstwem Deng Xiaopinga, który przejął de facto pełnię władzy w państwie i zapoczątkował proces reform.

W listopadzie 1980 roku rozpoczął się proces członków bandy czworga. W wyrokach wydanych 25 stycznia 1981 roku skazano ich za działalność antypartyjną. Jiang Qing oraz Zhang Chunqiao zostali skazani na karę śmierci (zamienioną na dożywotnie więzienie) a Wang Hongwen i Yao Wenyuan na 20 lat pozbawienia wolności. Wraz z nimi skazano 6 członków „kliki Lin Biao”, uczestników rzekomego spisku z 1971 roku.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Decyzja KC KPCh w sprawie Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej
• Film i witryna o rewolucji kulturalnej (ang)
• Witryna o rewolucji kulturalnej (ang.). members.fortunecity.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-12-02)].