Rezeda

Rezeda
Ilustracja
1.Rezeda żółtawa, 2.Rezeda żółta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

rezedowate

Rodzaj

rezeda

Nazwa systematyczna
Reseda Tourn. ex L.
Sp. Pl. 448. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Reseda lutea L.[4]

Synonimy
  • Arkopoda Raf.
  • Eresda Spach
  • Luteola Mill.
  • Pectanisia Raf.
  • Stefaninia Chiov.
  • Tereianthes Raf.
  • Tereianthus Fourr.[3]

Rezeda (Reseda L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny rezedowatych (Resedaceae). Należy do niego 67 gatunków[3]. Występują one w Azji, Europie i Afryce, a jako introdukowane także na innych kontynentach. W Polsce dwa gatunki są rodzime, dwa dalsze występują jako dziczejące trwale lub przejściowo. Jeden gatunek – rezeda wonna R. odorata – uprawiany jest ze względu na silny aromat (aczkolwiek dla części osób niewyczuwalny)[5]. Rezeda żółtawa R. luteola była ważną rośliną barwierską dostarczając żółtego barwnika[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunki tego rodzaju występują na Starym Świecie, przy czym największe zróżnicowanie osiągają w rejonie Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji[6]. Północna granica zasięgu sięga do Wysp Brytyjskich, Niemiec, Polski, Ukrainy i Kazachstanu, wschodnia sięga Kirgistanu, Tadżykistanu i Pakistanu. W Afryce rodzaj obecny jest w północnej części kontynentu, sięgając na południowym wschodzie do Kenii, poza tym w Południowej Afryce[3].

Rośliny z tego rodzaju zostały szeroko rozprzestrzenione poza pierwotny zasięg i obecne są w północnej Europie, w północnej i wschodniej Azji, w Australii i na obu kontynentach amerykańskich[3].

W Polsce gatunki rodzime to rezeda mała R. phyteuma i rezeda żółta R. lutea. Antropofitem zadomowionym jest rezeda żółtawa R. luteola, przejściowo dziczeje rezeda biała R. alba i rezeda bezwonna R. inodora[7][8].

Morfologia

Rezeda żółta
Rezeda żółtawa
© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0
Kwiatostan rezedy białej
Pokrój
Rośliny roczne, dwuletnie lub byliny o drobnych białawych lub żółtawych kwiatach zebranych w szczytowych kwiatostanach. Pędy pełzające lub wzniesione, do 1,2 m wysokości[6].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze do pierzasto złożonych[6].
Kwiaty
Drobne, zielonkawe, białawe lub żółtawe, zebrane w szczytowe grona. Działki kielicha 4–8, drobne płatki korony w tej samej liczbie są zwężone u nasady, często podzielone (na szczycie frędzlowate[9]). Pręcików jest od 10 do 25. U nasady są zrośnięte, pylniki często są czerwone. Słupek górny, zrośnięty z 3–4 owocolistków i zakończony 3–4 znamionami[6]. Z dna kwiatowego wyrasta łuseczka miodnikowa znajdująca się między koroną i pręcikami[9].
Owoce
Torebki, zwykle na szczycie z otworem[6]. Zawierają liczne nasiona[9].

Biologia i ekologia

Rośliny zapylane są przez owady wabione zapachem i nektarem, w szczególności często kwiaty odwiedzają motyle. Rośliny z tego rodzaju występują na terenach skalistych, na suchych, nasłonecznionych murawach, często na przydrożach i terenach ruderalnych[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny rezedowatych (Resedaceae), która wraz z siostrzana rodziną Gyrostemonaceae wchodzi w skład rzędu kapustowców (Brassicales)[2]. W obrębie rodziny rodzaj zaliczany jest do plemienia Resedeae Reichenbach. W niektórych ujęciach włączane są do niego rodzaje Ochradenus Delile i Oligomeris Cambessèdes[2], w innych są one wyodrębniane[3].

Wykaz gatunków[3]
  • Reseda alba L. – rezeda biała
  • Reseda alopecuros Boiss.
  • Reseda alphonsii Müll.Arg.
  • Reseda amblycarpa Fresen.
  • Reseda anatolica (Abdallah & de Wit) Snogerup & B.Snogerup
  • Reseda arabica Boiss.
  • Reseda armena Boiss.
  • Reseda attenuata (Ball) Ball
  • Reseda aucheri Boiss.
  • Reseda balansae Müll.Arg.
  • Reseda barrelieri Bertol. ex Müll.Arg.
  • Reseda battandieri Pit.
  • Reseda bucharica Litv.
  • Reseda buhseana Müll.Arg.
  • Reseda bungei Boiss.
  • Reseda complicata Bory
  • Reseda coodei Hub.-Mor.
  • Reseda decursiva Forssk.
  • Reseda diffusa (Ball) Ball
  • Reseda duriaeana J.Gay
  • Reseda elata Coss. & Balansa ex Müll.Arg.
  • Reseda ellenbeckii Perkins
  • Reseda germanicopolitana Hub.-Mor.
  • Reseda glauca L.
  • Reseda globulosa Fisch. & C.A.Mey.
  • Reseda gredensis (Cutanda & Willk.) Müll.Arg.
  • Reseda × guichardii Pages
  • Reseda haussknechtii Müll.Arg.
  • Reseda inodora Rchb. – rezeda bezwonna
  • Reseda jacquinii Rchb.
  • Reseda kurdica Boiss. & Noë
  • Reseda lanceolata Lag.
  • Reseda lancerotae Webb ex Delile
  • Reseda lutea L. – rezeda żółta
  • Reseda luteola L. – rezeda żółtawa
  • Reseda macrobotrys Boiss.
  • Reseda malatyana Yıldırım & Şenol
  • Reseda media Lag.
  • Reseda micrantha O.Schwartz
  • Reseda microcarpa Müll.Arg.
  • Reseda migiurtinorum Chiov.
  • Reseda minoica Martín-Bravo & Jim.Mejías
  • Reseda muricata C.Presl
  • Reseda nainii Maire
  • Reseda odorata L. – rezeda wonna
  • Reseda orientalis (Müll.Arg.) Boiss.
  • Reseda pentagyna Abdallah & A.G.Mill.
  • Reseda phyteuma L. – rezeda mała
  • Reseda pruinosa Delile
  • Reseda saadae Abdallah & de Wit
  • Reseda scoparia Brouss. ex Willd.
  • Reseda sessilifolia Thulin
  • Reseda sphenocleoides Deflers
  • Reseda spinescens O.Schwartz
  • Reseda stenobotrys Maire & Sam.
  • Reseda stenostachya Boiss.
  • Reseda stricta Pers.
  • Reseda suffruticosa Loefl.
  • Reseda tefedestica (Maire) Abdallah & de Wit
  • Reseda telephiifolia (Chiov.) Abdallah & de Wit
  • Reseda tomentosa Boiss.
  • Reseda tymphaea Hausskn.
  • Reseda undata L.
  • Reseda urnigera Webb
  • Reseda valentina (Pau) Pau ex Cámara
  • Reseda villosa Coss.
  • Reseda virgata Boiss. & Reut.
  • Reseda viridis Balf.f.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-21] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Reseda Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].
  4. ↑ Reseda lutea. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-25].
  5. ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 771. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 184.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Reseda spp Sturm41.jpg

1. Reseda luteola L., 2. Reseda lutea L.

Original Description
1. Wau, Reseda luteola
2. Gelbe Reseda, Reseda lutea
ResedaLutea-overz-kl.jpg
(c) TeunSpaans, CC-BY-SA-3.0

Reseda lutea

nl:Gouda, bedrijventerrein GoudsePoort, mei 2004,
Reseda alba (flowers).jpg
© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0
White upright mignonette. Close to Is Carillus, Sardinia, Italy
Reseda luteola La Palma1.jpg
Autor: Tigerente, Licencja: CC BY-SA 3.0
Reseda luteola, Pico Birigoyo, La Palma, Spain