Rezerwat przyrody Dęby Boruszowskie

Dęby Boruszowskie

Woda Graniczna przepływająca przez obszar dawnego rezerwatu (2007)
rezerwat leśny
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Położenie	Tarnowskie Góry (Pniowiec)
Data utworzenia	27 kwietnia 1953 (M.P. z 1953 r. nr 42, poz. 513)
Data likwidacji	25 lutego 1992 (M.P. z 1992 r. nr 6, poz. 39)
Powód likwidacji	uszkodzenia drzewostanu
Powierzchnia	2,32 ha
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dęby Boruszowskie
Położenie na mapie Polski Dęby Boruszowskie
Położenie na mapie województwa śląskiego Dęby Boruszowskie
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dęby Boruszowskie
50°30′46,92″N 18°49′50,28″E/50,513033 18,830633

Rezerwat przyrody Dęby Boruszowskie^[1][2][3][4] (znany również pod nieoficjalnymi nazwami Dęby Boruszowickie^[5][6][7][8], Dęby Boruszowieckie^[9][10]) – dawny, istniejący w latach 1953–1992, częściowy^[5] leśny^[3] rezerwat przyrody położony w dolinie Wody Granicznej w północnej części miasta Tarnowskie Góry.

Historia

Niewielki staw na skraju dawnego rezerwatu (2007)

Część obszernego kompleksu lasów tarnogórsko-lublinieckich położona nieopodal wsi Boruszowice i Pniowiec aż do 1945 pozostawała własnością rodu Henckel von Donnersmarck. Obejmowała ona starodrzew dębowy utworzony przez okazy dębów szypułkowych o wysokości nawet 27 m i wieku od 150 do ponad 300 lat^[4]. Ten zachowany fragment szaty roślinnej typowej dla skraju Garbu Tarnogórskiego i Równiny Opolskiej objęty był ochroną najprawdopodobniej już w okresie, gdy należał do Donnersmarcków, o czym świadczyć może numeracja dziewięćdziesięciu pięciu najgrubszych dębów (częściowo zachowana do dziś^[4])^[3].

W 1953 roku utworzono w tym miejscu niewielki leśny rezerwat przyrody „Dęby Boruszowskie” o powierzchni 2,32 ha^[1], który oprócz starego drzewostanu dębowego (z domieszką sosny i świerka) obejmował również fragmenty znajdujących się w dolinie Wody Granicznej monokultur sosnowych i świerkowych oraz olsu^[3][11].

W drugiej połowie XX wieku następowało stopniowe niszczenie rezerwatu, głównie przez napływ zanieczyszczeń z nieodległej Huty Cynku „Miasteczko Śląskie”^[4]. Przyspieszyło to naturalny proces obumierania starodrzewu dębowego^[2], czego skutkiem była likwidacja rezerwatu w 1992 roku^[12], pomimo zachowania innych walorów przyrodniczych^[3].

W 1995 roku wysunięto pomysł utworzenia Boruszowickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego, obejmującego cenne pod względem florystycznym i faunistycznym pozostałości dawnego rezerwatu^[13], natomiast w 2012 roku zaproponowano utworzenie w tym miejscu obszaru chronionego krajobrazu^[14].

Charakterystyka

Teren dawnego rezerwatu Dęby Boruszowskie jest w przeważającej mierze płaski, z niewielkimi obniżeniami w kierunku północno-zachodnim. Na powierzchnię zalesioną przypadało 2,19 ha jego obszaru, natomiast rowy odwadniające oraz koryto Granicznej Wody obejmowały pozostałą część o powierzchni 0,13 ha^[11].

Flora

Teren zalesiony tworzy drzewostan dębowy z domieszką sosny i świerka. W granicach dawnego rezerwatu zachowało się jeszcze kilkanaście starych dębów, w tym kilka uschniętych^[11]. Rośnie tam również sporo młodych okazów roślin z tego rodzaju^[9]. Z kolei w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego rezerwatu znajdują się dwa drzewa uznane za pomniki przyrody, których ochrona została ustanowiona w 1998^[15] i 2020^[16] roku:

• dąb szypułkowy o wysokości 27 m i pierśnicy 478 cm – na brzegu małego stawu po wschodniej stronie drogi z Pniowca do Mikołeski – przy dawnym rezerwacie; obręb geod. nr 0023, działka ew. nr 190/4,
• dąb szypułkowy o wysokości 27 m i pierśnicy 370 cm – przy drodze z Pniowca do Mikołeski ok. 50 m po zachodniej stronie drogi – na obrzeżu dawnego rezerwatu; obręb geod. nr 0023, działka ew. nr 190/3.

Oprócz dębów teren leśny dawnego rezerwatu porastają okazałe buki zwyczajne z podrostem^[9], w warstwie podszytu występują jarzębiny, kaliny koralowe, kruszyny pospolite, topole osiki oraz leszczyny, natomiast w runie znaleźć można: borówkę czarną, orlicę pospolitą, konwalijkę dwulistną, konwalię majową, również rzadziej rosnące gatunki takie jak: szczyr trwały, czerniec gronkowy, jaskier kosmaty, siódmaczek leśny czy czworolist pospolity^[9][11].

W środkowej części byłego rezerwatu znajduje się płytka dolinka Wody Granicznej wraz z jej licznymi starorzeczami oraz niewielkimi zagłębieniami terenu okresowo zalewanymi przez wodę opadową. Obszary te porastają rośliny wodne, takie jak pływacz zwyczajny, rogatek sztywny, wywłócznik okółkowy, żabiściek pływający i moczarka kanadyjska, bliżej brzegów występują m.in. manna jadalna, przetacznik bobowniczek i rzepicha ziemnowodna, zaś najbardziej przy brzegach – turzyca sztywna i tarczyca pospolita^[11].

Na obu brzegach rzeki, na brzegach starorzeczy oraz w rozlewiskach występują płaty łęgu jesionowo-olszowego (Fraxino-Alnetum), olsu porzeczkowego (Ribeso nigri-Alnetum) oraz zespołu okrężnicy bagiennej (Hottonietum palustris). Podmokłe, ale pozbawione wody stojącej miejsca porastają wilgotne łąki świeże, turzycowiska oraz fragmenty torfowiska przejściowego z rosiczką okrągłolistną^{[3][11][17][18]}.

Fauna

Podmokły obszar „Dębów Boruszowskich” zamieszkują m.in. ropuchy szare, ropuchy zielone, grzebiuszki ziemne, jaszczurki zwinki i jaszczurki żyworodne oraz żmije zygzakowate i zaskrońce zwyczajne. Oprócz tego w starym kanale na terenie dawnego rezerwatu znajduje się jedno z ostatnich w Tarnowskich Górach stanowisk traszki zwyczajnej^[11][9].

Spośród ptaków lęgowych na obszarze byłego rezerwatu stwierdzono występowanie m.in. krogulca, słonki, turkawki, lelka, dzięcioła zielonosiwego oraz bociana czarnego, czapli siwej i kruka. Ssaki reprezentowane są m.in. przez kuny leśne, jelenie, dziki, lisy, sarny, nietoperze i zające; na ten teren zachodzi także wilk^[11][9].

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Bugajski: Z dziejów Boruszowic. T. 47: Monografie tom 5. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego, 2003, seria: Zeszyty Tarnogórskie. ISBN 83-87470-68-6.
• praca zbiorowa pod red. dr. hab. prof. UŚ Andrzeja Czyloka: Aktualizacja waloryzacji przyrodniczej miasta Tarnowskie Góry. Czeladź: Aerdo Group, 2012.
• Piotr Cempulik, Tadeusz Hadaś, Krystyna Holeksa, Joanna Kasperek, Grzegorz Kłys, Dorota Szulc-Guziak: Tarnowskie Góry. Krzeszowice: Kubajak, 1999, seria: Przyroda na Górnym Śląsku. Jak zachować jej najcenniejsze wartości?. ISBN 83-87971-10-3.
• Tadeusz B. Hadaś: Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Monika Pacukiewicz: Z Ameryki na Kamerun, czyli weekend w Tworogu. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2005-06-24. [dostęp 2021-10-16]. (pol.).
• Rozporządzenie nr 34/98 wojewody katowickiego z dnia 7 grudnia 1998 r. w sprawie wprowadzenia ochrony indywidualnej, w drodze uznania za pomniki przyrody pojedynczych tworów przyrody ożywionej na terenie gminy Tarnowskie Góry. Dziennik Urzędowy Województwa Katowickiego, Nr 37, Poz. 594, 1998-12-30. [dostęp 2021-10-24]. (pol.).
• Józef Szaflarski: Środowisko geograficzne. W: praca zbiorowa pod red. Henryka Rechowicza: Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1969.
• Barbara Tokarska-Guzik: Ochrona przyrody. Rezerwaty Przyrody. W: Przyroda województwa katowickiego. red. Krzysztof Rostański. Krzeszowice: Kubajak, 1997. ISBN 83-907008-4-0.
• Uchwała Nr XXV/267/2020 Rady Miejskiej w Tarnowskich Górach z dnia 26 sierpnia 2020 r. w sprawie pomników przyrody zlokalizowanych na terenie gminy Tarnowskie Góry. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2020-09-01. [dostęp 2021-10-16]. (pol.).
• Stanisław Wika: Szata roślinna. Roślinność naturalna i synantropijna. W: Przyroda województwa katowickiego. red. Krzysztof Rostański. Krzeszowice: Kubajak, 1997. ISBN 83-907008-4-0.