Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko

Meteoryt Morasko
Jeden z kraterów w rezerwacie
rezerwat krajobrazowy, leśny
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Położenie	Poznań
Mezoregion	Pojezierze Poznańskie
Data utworzenia	24 maja 1976
Akt prawny	M.P. z 1976 r. nr 24, poz. 108, §9
Powierzchnia	54,28 ha
Powierzchnia otuliny	101,66 ha
Położenie na mapie Poznania Meteoryt Morasko
Położenie na mapie Polski Meteoryt Morasko
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Meteoryt Morasko
52°29′12″N 16°53′42″E/52,486667 16,895000

Staw w kraterze

Głaz poświęcony Franciszkowi Jaśkowiakowi

Wypełniony wodą krater „C”

Meteoryt Morasko – krajobrazowo-leśny^[1][2] rezerwat przyrody utworzony 24 maja 1976 roku, położony w północnej części Poznania, na Morasku i graniczący bezpośrednio z Suchym Lasem. Na jego terenie mieszczą się kratery, które zdaniem większości badaczy powstały w wyniku upadku meteorytu Morasko ok. 5 tys. lat temu. Rezerwat podlega Nadleśnictwu Łopuchówko, bezpośrednią opiekę sprawuje leśnictwo Marianowo.

Rezerwat zajmuje powierzchnię 54,28 ha^[1][2] (akt powołujący podawał 53,79 ha). Wokół rezerwat utworzono otulinę o powierzchni 101,66 ha^[1].

Na terenie rezerwatu znajduje się najwyższe wzniesienie Poznania – Góra Moraska oraz małe jezioro polodowcowe o powierzchni 0,2 km² – Zimna Woda.

Przez rezerwat przebiega szlak turystyczny do Rezerwatu Meteorytów.

Przyroda

W dominującym na terenie rezerwatu cennym grądzie (lesie dębowo-grabowym) rośnie wiele rzadkich gatunków roślin^[3]:

• lilia złotogłów,
• kopytnik pospolity,
• rogatek krótkoszyjkowy.

Występują tam również rzadko spotykane ptaki:

• lelek kozodój,
• dzięcioł czarny.

Jeziorka zlokalizowane w kraterach poprzerastane są kłębami pędów rogatka krótkoszyjkowego. Przy ich brzegach występuje pałka i turzyca prosowa. Latem akweny pokrywa zwarty kożuch rzęsy wodnej, co uniemożliwia życie w nich ryb (brak tlenu). W kraterach i ich okolicy występują ponadto: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, żaba jeziorkowa, żaba wodna i żaba moczarowa^[4].

Na terenie łęgu wiązowo-jesionowego (las wilgotny, o żyznej glebie) występuje wilga i dzięcioł duży. W podszycie rośnie czeremcha zwyczajna i leszczyna, a w runie m.in. łuskiewnik różowy, zawilec żółty i ziarnopłon wiosenny^[5].

W rezerwacie wytyczono ścieżkę dydaktyczną. Przez cały rezerwat prowadzi szlak turystyczny, a ciekawe miejsca są opisane za pomocą tablic informacyjnych. Do rozwoju edukacyjnego tego miejsca przyczynia się od 1994 roku Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” z Poznania.

Kratery i meteoryty

Na terenie rezerwatu znajduje się sześć kraterów, z czego największy ma ok. 90 metrów średnicy i 11,5 m głębokości^[3]. Powszechnie uważa się, że jest to pozostałość po upadku meteorytu ok. 5 tysięcy lat temu.

Pierwszy meteoryt na Morasku odnalazł w 1914 roku niemiecki żołnierz podczas budowy umocnień wojskowych. Od tego czasu znaleziono wiele fragmentów (w 1956 odnaleziono meteoryt o masie 78 kg).

We wrześniu 2006 roku, w wyniku poszukiwań za pomocą wykrywacza metalu prowadzonych na zlecanie naukowców z Instytutu Geologii UAM przez Krzysztofa Sochę, poszukiwacza meteorytów z Kielc, został odnaleziony meteoryt, który po usunięciu zanieczyszczeń waży 164 kg. W owym czasie był to największy meteoryt znaleziony w Polsce^[6]. Po dokonaniu badań odkryto, że meteoryt oprócz stopu żelazo-niklu zawiera niewielką ilość krzemianów (pirokseny) nie występujących na Ziemi^[7].

W październiku 2012 roku, na głębokości 2,1 m, dwoje poszukiwaczy z Opola znalazło meteoryt, który po oczyszczeniu z pyłu i warstwy wierzchniej ma wagę 261 kg; trafił do Instytutu Geologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza^[8]. Jest to największy meteoryt znaleziony w Polsce^[9].

Od roku 2006 władze Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza rozważały powstanie centrum edukacyjnego mającego na celu zgromadzenia większej uwagi wokół rezerwatu oraz odnalezionych tam meteorytów^[10].

Na terenie rezerwatu znajduje się głaz narzutowy znaleziony przez rolnika o nazwisku Szeszuła. W czasie orki, zahaczył pługiem o jakiś obiekt i zaczął go wykopywać. Głaz waży ok. 70 ton. Został znaleziony w miejscowości Łęki Wielkie w powiecie grodziskim w gminie Kamieniec.

Wymiary kraterów

Sześć kraterów oznaczono literami A–F.

• A. średnica – 90 m, powierzchnia – 4657 m², głębokość – 11,5 m, osady organiczne do 4 m, w podłożu iły neogeniczne, woda do 2,5 m,
• B. średnica – 50 m, powierzchnia – 1195 m², głębokość – 9 m, osady organiczne do 3,5 m, w podłożu piaski na glinie, woda do 1,5 m,
• C. średnica – 30 m, powierzchnia – 661 m², głębokość – 4,3 m, osady organiczne do 2 m, w podłożu glina na iłach, woda do 0,9 m, okresowo pozbawiony wody,
• D. średnica – 20–35 m, powierzchnia – 616 m², głębokość – 2,1 m, osady organiczne do 0,3 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,
• E. średnica – 25 m, powierzchnia – 415 m², głębokość – 2,2 m, osady organiczne do 0,2 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,
• F. średnica – 20 m, powierzchnia – 284 m², głębokość – 3 m, w podłożu piaski i gliny piaszczyste, suchy^[11].

Teorie pochodzenia kraterów

Większość uczonych skłania się obecnie ku teorii o meteorytowym pochodzeniu kraterów. Przemawia za nią fakt znalezienia w ich okolicy fragmentów materii meteorytowej oraz występowanie w ich pobliżu pyłu prawdopodobnie kosmicznego pochodzenia. Po odkryciu kraterów, obok teorii o kosmicznym pochodzeniu^[12], pojawiła się teoria pochodzenia lodowcowego. Uzasadniano ją niezgodnością lokalizacji znajdowanych meteorytów z przewidywanymi lokalizacjami okazów, których spadek miałby spowodować powstanie kraterów oraz nietypowymi kształtami i położeniem kraterów względem siebie. Różne warianty tej teorii biorą pod uwagę m.in. spadek meteorytu na lodowiec z dala od Moraska i ich transport na miejsce obecnego występowania a następnie wyżłobienie zagłębień przez lodowiec^[13] (zjawiska transportu meteorytów przez lodowiec występują obecnie na Antarktydzie). Obecnie teoria lodowcowa stanowi pogląd mniejszościowy, ale kwestia pochodzenia kraterów w Morasku nadal nie została ostatecznie rozstrzygnięta^[14][15]. Wciąż prowadzone są także badania mineralogiczne samych meteorytów.

Dojazd

Do rezerwatu można dojechać autobusem linii 902 z dworca Jana III Sobieskiego lub dostać się korzystając z żółtego szlaku nr 3585.

Zobacz też

• jezioro Umultowskie (możliwy twór poimpaktowy w pobliżu)
• Kaali kraater na estońskiej wyspie Sarema, również wypełniony przez jezioro meteorytowe
• Struktura Podlesie, potencjalny krater na Lubelszczyźnie
• Lista kraterów uderzeniowych w Europie

Znane kratery meteorytowe:

• Krater Chicxulub
• Meteor Crater

Przypisy

Bibliografia

• B. Hurnik, H. Hurnik. Kratery Morasko. „Problemy”. 122, 1986. 
• Marek Żbik: Tajemnice Kamieni z Nieba. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, 1987.
• A. Dzięczkowski, H. Korpikiewicz: Zagadka meteorytu Morasko. Poznań: KAW, 1979.
• H. Korpikiewicz: Spadające gwiazdy, czyli rzecz o meteorach i meteorytach. Poznań: KAW, 1988.
• A. Dzięczkowski, Z. Pniewski. Projekt rezerwatu geologiczno-florystycznego na Górze Moraskiej pod Poznaniem. „Przyroda polski zachodniej”. 9, s. 32–47, 1971. Poznań. 
• S. Janyszek, A. Pawłowski i inni Rezerwat meteoryt Morasko – przyrodnicza perła Poznania, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”, Poznań 2000

Linki zewnętrzne

• Morasko (ang.). Earth Impact Database. [dostęp 2013-06-04].
• PKiM Pracownia Komet i Meteorów – artykuł o odnalezionych meteorytach
• Nowe oblicze rezerwatu "Meteoryt Morasko" – artykuł w „Salamandrze”
• Wiki Meteoritica