Rezerwat przyrody Szczekotowo

Szczekotowo

Wschodnie stanowisko kurhanów
rezerwat leśny
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Położenie	gm. Hajnówka
Mezoregion	Równina Bielska
Data utworzenia	16 października 1979
Akt prawny	M.P. z 1979 r. nr 26, poz. 141
Powierzchnia	36,67 ha
Położenie na mapie gminy wiejskiej Hajnówka Szczekotowo
Położenie na mapie Polski Szczekotowo
Położenie na mapie województwa podlaskiego Szczekotowo
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Szczekotowo
52°46′26″N 23°41′30″E/52,773889 23,691667

Szczekotowo – rezerwat archeologiczno-przyrodniczy (oficjalnie klasyfikowany jako rezerwat leśny^[1]) położony w Puszczy Białowieskiej, w kwartale 214, na terenie gminy Hajnówka, w województwie podlaskim. Przedmiot ochrony: zachowanie w naturalnym stanie rzeki Łutowni w Puszczy Białowieskiej wraz ze stanowiskami kurhanów. Dominującym typem lasu jest grąd. Nazwa „Szczekotowo” pochodzi od nazwy wsi Szczekotowo, która w XVII–XVIII wiekach istniała w tym miejscu.

Ogólna charakterystyka

Wschodnie stanowisko kurhanów

Rezerwat utworzony został na mocy rozporządzenia MLiPD z 16 października 1979 roku. Według aktu powołującego jego powierzchnia wynosiła 36,44 ha (obecnie podawana wartość to 36,67 ha^[1]). Rezerwat powołano w celu ochrony największego skupienia kurhanów na terenie Puszczy oraz pozostałości po smolarniach i węglarniach z XVII wieku^[2].

Przez teren rezerwatu, od północy w kierunku południowym i południowo-wschodnim, przepływa rzeka Łutownia. Od zachodu rezerwat przecina czerwony szlak turystyczny z Hajnówki do Narewki, w środku obszaru chronionego, nagle skręcając, zmienia kierunek na północny. Rezerwat Szczekotowo jest jedną z jego głównych atrakcji turystycznych^[3].

Archeologia

Pomnik przyrody w Szczekotowie

Głównym przedmiotem ochrony są kurhany. Znajdują się tu dwa stanowiska kurhanów (po lewej stronie Łutowni), których jest w sumie 131 i jest to największe w Polsce stanowisko kurhanowe^[4]. Kurhany, czyli rytualne kopce ziemne, mają kształt półkolistego kopca o średnicy około 3 m i wysokości około 70–90 cm. Jednak jeden z nich dochodzi niemal do 20 m średnicy i przekracza 2 m wysokości^[2]. Niektóre z nich pokryte są kamieniami. Pochodzą z wieków X–XII i są świadectwem wczesnosłowiańskiego osadnictwa na Podlasiu.

Jest to największe zgrupowanie kurhanów na terenie Puszczy. Przypominają one inne stanowiska kurhanów na Podlasiu. Znajdują się wśród nich zarówno pochówki ciałopalne kojarzone z religią Słowian jak i szkieletowe kojarzone z chrześcijaństwem^[5]. Wszystkie kurhany Szczekotowa zostały wpisane do rejestru zabytków województwa białostockiego – dzisiaj podlaskiego – decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Przyroda

Ponieważ nie przeprowadzano tu systematycznych wyrębów, rezerwat jest interesujący ze względu na swoją florę. Znajduje się tu jedno z trzech większych skupisk pomników przyrody w Puszczy Białowieskiej poza Białowieskim Parkiem Narodowym. Jest ich tu w sumie około trzydziestu, a są to przede wszystkim dęby (ok. dwudziestu), ponadto: sosna, grab, jesion, klon i świerk.

Północno-wschodnią część rezerwatu stanowi las mieszany reprezentujący zespół grądu miodownikowego Melitti-Carpinetum^[6]. Drzewostan tworzy tu grab i dąb, z domieszką świerka i dorodnej sosny. W podszycie występuje leszczyna, trzmielina brodawkowata i gatunki wchodzące w skład drzewostanu: grab, świerk, lipa. W runie spotyka się gatunki chronione: wawrzynek wilczełyko i gnieźnik leśny.

W środkowej części rezerwatu występują lasy liściaste reprezentujące zespół grądu Tilio-Carpinetum. W kwartałach 214 C–B oraz 214 D–F występuje wiele dorodnych dębów i świerków o charakterze pomnikowym.

Duże powierzchnie w zachodniej części rezerwatu zajmują młodniki brzozowe i brzozowo-osikowe powstałe w miejscu zrębów zupełnych.

W sąsiedztwie Łutowni występują lasy łęgowe reprezentujące zespół Circaeo-Alnetum z fragmentami olsu typowego Carici elongatae-Alnetum. Nad brzegami Łutowni występują zatorfione turzycowe łąki, które mają półnaturalny charakter. W wielu miejscach opanowywane są one przez olszę i brzozę omszoną^[6].

Wieś budnicka

Na polanie rezerwatu w wiekach XVII–XVIII istniała wieś budnicka o nazwie Szczekotowo. Zamieszkiwali ją budnicy sprowadzeni z północnego Mazowsza. Wytwarzano tu węgiel drzewny, smołę i potaż^[2]. Wieś zniknęła po trzecim rozbiorze Polski^[7].

W południowo-wschodniej części rezerwatu występują porośnięte lasem ślady zagonów polnych dawnej wsi Szczekotowo.

Mapa satelitarna

Pomniki przyrody w blasku październikowego słońca

(c) Leszek Jańczuk z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Pomnikowe dęby

Wywrócony świerk

Polana w Szczekotowie. Te czarne plamy mają ponad 200 lat

Grab. Pomnik przyrody nr 1236

• Koryto rzeki Łutownia (wąski pas drzew) z widokiem na polanę. Na środku polany widoczne są czarne plamy.

Zobacz też

• Szlak walk partyzanckich

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Piotr Bajko, Rezerwat Szczekotowo Encyklopedia Puszczy Białowieskiej
• Puszcza Białowieska – Rezerwat Szczekotowo (fotografie)
• Rejestr rezerwatów przyrody województwa podlaskiego
• rezerwat SZCZEKOTOWO. W: Zielone Wrota [on-line]. Stowarzyszenie na Rzecz Ekorozwoju "AGRO-GROUP". [dostęp 2018-07-24].
• Kim byli dawni mieszkańcy Puszczy