Richard Thomalla

Richard Thomalla
Ilustracja
SS-Hauptsturmführer SS-Hauptsturmführer
Data i miejsce urodzenia

23 października 1903
Sowin

Data i miejsce śmierci

12 maja 1945
Valdice

Przebieg służby
Lata służby

1932–1945

Formacja

SS SS

Stanowiska

szef zamojskiego biura Centralnego Zarządu Budowlanego SS i Policji w Lublinie

Richard Thomalla (ur. 23 października 1903 w Sowinie, zm. 12 maja 1945 we Valdicach) – niemiecki inżynier budowlany, SS-Hauptsturmführer, zbrodniarz hitlerowski.

Pełnił różne funkcje w niemieckim aparacie okupacyjnym w Polsce. Pełnił także służbę na okupowanych terenach ZSRR. Od 1940 roku kierował zamojskim biurem Centralnego Zarządu Budowlanego SS i Policji w Lublinie. Sporządził plany architektoniczne obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a następnie kierował ich budową. Został rozstrzelany przez NKWD niedługo po zakończeniu działań wojennych.

Życiorys

Pierwsze lata w SS

Urodził się we wsi Sabine w rejencji opolskiej (ob. Sowin). Z zawodu był inżynierem budowlanym. Biegle posługiwał się zarówno językiem niemieckim, jak i polskim[1].

W lipcu 1932 roku wstąpił do SS, a miesiąc później został członkiem NSDAP[1]. W SS posiadał numer członkowski 41 206[2]. Odbył obowiązkową służbę wojskową w garnizonach w Niemodlinie i Opolu. W 1935 roku zawarł związek małżeński. Do wybuchu II wojny światowej służył w strukturach SS na Dolnym Śląsku[1].

We wrześniu 1939 roku w szeregach jednej z Einsatzgruppen uczestniczył w kampanii przeciwko Polsce. Po jej zakończeniu został przydzielony do niemieckiego aparatu okupacyjnego. Przez pewien czas sprawował funkcje kierownicze w strukturach Selbstschutzu[a]. 10 grudnia 1939 roku został mianowany doradcą do spraw wykorzystania żydowskiej siły roboczej w Radomiu. Pod koniec sierpnia 1940 roku otrzymał przeniesienie do dystryktu lubelskiego. Podjął tam służbę w utworzonej przez SS-Brigadeführera Odilo Globocnika „komórce umocnień granicznych” (SS-Grenzsicherungs-Baukommando)[3]. Jednostka ta przy wykorzystaniu przymusowej pracy Żydów prowadziła budowę fortyfikacji na ówczesnej granicy niemiecko-sowieckiej (na odcinku biegnącym przez tereny powiatów biłgorajskiego i zamojskiego)[4]. Do 21 października 1940 roku Thomalla kwaterował we wsi Bełżec[3], gdzie znajdowała się siedziba „komórki umocnień granicznych”, a zarazem największy z podległych jej obozów pracy[5].

Podczas służby w SS-Grenzsicherungs-Baukommando zdobył sobie uznanie przełożonych, dzięki czemu skierowano go do pracy w Centralnym Zarządzie Budowlanym SS i Policji w Lublinie[3]. Jego biuro mieściło się w Zamościu[6]. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, w związku z mianowaniem Globocnika na stanowisko „pełnomocnika Reichsführera-SS ds. utworzenia baz policji i SS na nowym obszarze wschodnim”, został skierowany na okupowane tereny ZSRR. Zajmował się budową „punktów oparcia SS” w Kijowie, Nowogrodzie Wołyńskim i Starokonstantynowie[7][8].

Akcja „Reinhardt”

Jesienią 1941 roku władze niemieckie rozpoczęły przygotowania do masowej eksterminacji polskich Żydów. Pierwszy ośrodek zagłady w Generalnym Gubernatorstwie powstał nieopodal wsi Bełżec. Niewykluczone, że autorem jego planów architektonicznych był Thomalla[6]. Najprawdopodobniej to jemu powierzono także nadzór nad pierwszą fazą prac budowlanych. Do Bełżca miał przybyć pod koniec października 1941 roku i przebywać tam przez blisko miesiąc[b][9]. W tym czasie w Bełżcu nie było jeszcze żydowskich więźniów, a wszystkie prace były wykonywane przez polskich robotników oraz wschodnioeuropejskich kolaborantów z obozu SS w Trawnikach[10].

Zimą 1941/42 przebywał często w Lublinie, prawdopodobnie uczestnicząc w opracowaniu planów nowego ośrodka zagłady, tj. obozu w Sobiborze[11]. W marcu 1942 roku osobiście udał się do Sobiboru, aby nadzorować prace budowlane. Miejscowym kolejarzom nakazał pod groźbą kary śmierci, aby utrzymywali „należyty porządek w okolicy” i nie interesowali się zbytnio tym, co jest budowane w pobliskim lesie[c]. Obóz budowali żydowscy robotnicy przymusowi, których sprowadzono z sąsiednich gett. Podczas pracy byli brutalnie bici i nierzadko zabijani[12]. Według Ericha Fuchsa jeszcze przed formalnym uruchomieniem obozu Thomalla uczestniczył próbnym zagazowaniu kilkudziesięciu żydowskich kobiet[13]. W Sobiborze przebywał co najmniej do końca kwietnia 1942 roku[14].

Kolejnym obozem zagłady, którego budową kierował, była Treblinka. Roboty rozpoczęły się tam 1 czerwca 1942 roku i trwały do 11 lipca. Wszystkie prace były wykonywane przez żydowskich robotników z gett w Węgrowie i Stoczku Węgrowskim oraz przez polskich więźniów z pobliskiego obozu pracy[15]. W czasie, gdy Thomalla nadzorował budowę obozu, jego podwładni nieustannie maltretowali i mordowali żydowskich robotników. Ofiary katowano na śmierć, rozstrzeliwano w zbiorowych i indywidualnych egzekucjach, a nawet celowo przywalano pniami ściętych drzew. Świadkowie szacowali liczbę zamordowanych nawet na kilkanaście tysięcy osób[16].

Niektórzy autorzy określają Thomallę mianem pierwszego komendanta obozów w Bełżcu, Sobiborze i Treblince[17][18]. O ile jednak na etapie budowy obozów rzeczywiście pozostawał on najwyższym rangą spośród obecnych tam esesmanów, o tyle obozy nie były wtedy formalnie uruchomione, a on sam odpowiadał przede wszystkim za sprawny przebieg prac budowlanych[7][19].

Dalsze losy

W 1943 roku kierował przez pewien czas zarządami budowlanymi SS w Rydze i Mohylewie. Uczestniczył także w pacyfikacji Zamojszczyzny. W Zamościu przebywał do czerwca 1944 roku. W ostatnich dniach wojny został ujęty przez Sowietów w okolicach Jiczyna przy granicy polsko-czechosłowackiej. Osadzono go w więzieniu NKWD urządzonym w byłym klasztorze kartuzów w Valdicach. 12 maja 1945 roku został wyprowadzony z celi i najprawdopodobniej rozstrzelany[7].

W 1957 roku sąd w Neu-Ulm uznał go oficjalnie za zmarłego. Informacja ta nie od razu dotarła jednak do Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu, na skutek czego jej śledczy na przełomie 1959/60 roku przez krótki czas bezskutecznie poszukiwali Thomallę[20].

Uwagi

  1. ↑ Chris Webb podaje, że Thomalla służył w szeregach Selbstschutzu w Radomiu i Częstochowie. Patrz: Webb 2016 ↓, s. 157.
  2. ↑ Chris Webb utrzymuje, że w listopadzie 1941 roku Thomalla nie mógł przebywać w Bełżcu, gdyż odszyfrowane niemieckie wiadomości radiowe wskazują, że w ostatniej dekadzie tego miesiąca przebywał w Nowogrodzie Wołyńskim (patrz: Webb 2016 ↓, s. 22). Robert Kuwałek wskazuje natomiast na zeznania polskich robotników zatrudnionych przy budowie obozu, z których wynika, że ich pracę nadzorował w tym okresie młody oficer SS, który pochodził ze Śląska i dobrze mówił po polsku. Odpowiada to rysopisowi Thomalli (patrz: Kuwałek 2010 ↓, s. 37).
  3. ↑ Zapytany przez miejscową sprzedawczynię co jest budowane w lasach wokół Sobiboru, Thomalla miał odpowiedzieć, że kobieta wkrótce się tego dowie i że będzie z tego „kupa śmiechu”. Patrz: Schelvis 2014 ↓, s. 27.

Przypisy

  1. ↑ a b c Webb 2016 ↓, s. 157.
  2. ↑ Webb 2017 ↓, s. 308.
  3. ↑ a b c Schelvis 2014 ↓, s. 26.
  4. ↑ Radzik 1997 ↓, s. 308.
  5. ↑ Radzik 1997 ↓, s. 308–310.
  6. ↑ a b Kuwałek 2010 ↓, s. 37.
  7. ↑ a b c Webb 2016 ↓, s. 158.
  8. ↑ Tyas 2004 ↓, s. 262.
  9. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 36–37 i 41–42.
  10. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 41–42.
  11. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 37 i 42.
  12. ↑ Bem 2014 ↓, s. 61–63.
  13. ↑ Webb 2017 ↓, s. 42–43.
  14. ↑ Bem 2014 ↓, s. 63.
  15. ↑ Młynarczyk 2013 ↓, s. 63–64.
  16. ↑ Młynarczyk 2013 ↓, s. 66–67.
  17. ↑ Bem 2014 ↓, s. 54.
  18. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 89.
  19. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 57.
  20. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 126–127.

Bibliografia

  • Marek Bem: Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-611-3.
  • Michael S. Bryant: Eyewitness to Genocide: The Operation Reinhard Death Camp Trials, 1955–1966. Knoxville: The University of Tennessee Press, 2014. ISBN 978-1-62190-070-2. (ang.).
  • Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010. ISBN 978-83-925187-8-5.
  • Jacek Andrzej Młynarczyk: Niemiecki obóz zagłady dla ludności żydowskiej w Treblince. W: Edward Kopówka (red.): Co wiemy o Treblince? Stan badań. Siedlce: Muzeum Regionalne w Siedlcach, 2013. ISBN 978-83-88761-38-6.
  • Tadeusz Radzik: Praca przymusowa ludności żydowskiej na przykładzie obozu pracy w Bełżcu w 1940 r.. W: Krzysztof Pilarczyk (red.): Żydzi i Judaizm we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji Kraków 21–23 XI 1995. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997. ISBN 83-7188-167-3.
  • Jules Schelvis: Sobibor: A History of a Nazi Death Camp. London: Bloomsbury Academic, 2014. ISBN 978-1-4725-8905-7. (ang.).
  • Stephen Tyas: Brytyjska Intelligence Service: odszyfrowane wiadomości radiowe z Generalnego Gubernatorstwa. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Chris Webb: The Belzec death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2016. ISBN 978-3-8382-0866-4. (ang.).
  • Chris Webb: The Sobibor death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2017. ISBN 978-3-8382-0966-1. (ang.).

Media użyte na tej stronie

SS-Hauptsturmführer collar.svg
Autor: Rama, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Rang insignia of the SS/Waffen-SS, here universal collar patches to the CO-rank “SS-Hauptsturmfuehrer” until 1945.
Richard Thomalla.jpg
SS Security Lieutenant (SS-Obersturmführer Richard Thomalla)