Risan

Risan

Рисан

panorama miasta
Państwo	Czarnogóra
Gmina	Kotor
Populacja (2011) • liczba ludności	2048
Nr kierunkowy	032
Kod pocztowy	85337
Tablice rejestracyjne	KO
Położenie na mapie Czarnogóry (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Risan
42°30′53″N 18°41′42″E/42,514722 18,695000

Risan (klas. gr. Rhizon, łac. Risinium, wł. Risano) – miasto w południowo-zachodniej części Czarnogóry nad Zatoką Kotorską (Boka Kotorska) na wybrzeżu Adriatyku. Stanowisko archeologiczne znane m.in. z pochodzących z połowy II wieku mozaik zdobiących tzw. Wille Hypnosa.

Risan jest najbardziej na północ wysuniętym miastem Zatoki Kotorskiej. Leży na skraju Zalewu Risańskiego. Otoczone jest dwoma pasmami górskimi – od wschodu pasmem Ledenice, od zachodu pasmem Zvećana. Nad miastem góruje wzniesienie zwane Gradina (202 m n.p.m.).

Historia

Gabela

Risan w latach 1890–1900

Nie jest jasne, kiedy powstała pierwsza osada. Według niepotwierdzonych przypuszczeń mogła istnieć już w epoce brązu. Pewne jest jednak, że jest najstarszą osadą w Zatoce Kotorskiej, zamieszkałą już od IV wieku p.n.e. przez Ilirów^[1]. W tym czasie mieszkańcy osady (zwanej wówczas Rhizon) utrzymywali ożywione kontakty z Grekami, którzy także się tutaj osiedlili. Po zamordowaniu rzymskich posłów przez iliryjskich piratów, królowa Teuta z Ilirii w 228 r. p.n.e. przeniosła tutaj ze Szkodry stolicę swojego państwa. Nie udało jej się jednak obronić przed Rzymem, który w 168 r. p.n.e. podbił tereny Zatoki Kotorskiej, jednak plemię Rhizonitów utrzymało wolność i przywileje. W tym czasie też pojawiają się monety króla Ballaiosa/Balajosa. Biorąc pod uwagę dystrybucję monet, można założyć, że mennica bijąca te monety znajdowała się właśnie w Rhizon.

Za czasów rzymskich, miasto nosiło nazwę Risinum i było częścią prowincji Illyricum (w czasach Republiki), a później Dalmatia (w czasach Cesarstwa). Największy rozkwit miasta przypadał na I i II wiek n.e., kiedy było ono najludniejszym miastem w regionie (zamieszkanym przez ok. 10 tys. ludzi). Wówczas wybudowano wielkie pałace z greckiego marmuru ozdobione rzeźbami^[2]. Z tego okresu pochodzi również 5 mozaik rzymskich, będących świadectwem bogactwa miasta.

Po podziale państwa rzymskiego miasto wraz z całym regionem stało się częścią Cesarstwa wschodniorzymskiego (Cesarstwa Bizantyńskiego). Na początku VII wieku miasto zaatakowali Awarowie i Słowianie, po czym zostało ono niemal w całości opuszczone. Następnie włączono je do obszaru administracyjnego Żupanii Dukielskiej. Po roku 1042, po bitwie pod Barem między Wojisławem i Bizantyńczykami, Risinium weszło w skład księstwa Zety.

W 1466 r. Wenecjanie zaoferowali hercegowi Stjepanowi wyspę Brač i pałac w Splicie w zamian za jego dwa miasta: Risan i Herceg Novi. W wyniku ekspansji Imperium Osmańskiego na Bałkanach, w latach 1482–1688 Risan znajdował się w rękach Turków. Od 1688 r. Risan (wówczas zwany w języku weneckim Risano), tak jak reszta Zatoki Kotorskiej, należał do Republiki Weneckiej, jako część tzw. Albanii Weneckiej.

Po upadku Republiki Weneckiej i pokoju w Campo Formio w 1797 r., Risan (wraz z całym regionem) stał się częścią Monarchii Habsburgów. W ciągu następnych kilkunastu lat epoki napoleońskiej, miasto zajmowały różne wojska – wpierw francuskie, później rosyjskie, potem ponownie francuskie. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r., Risan (wraz z całym regionem) przyłączono do Królestwa Dalmacji, będącego krajem koronnym Cesarstwa Austrii.

Po zakończeniu I wojny światowej, miasto stało się częścią nowo powstałego Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, przekształconego miesiąc później w Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a od 1929 pod nazwą Królestwo Jugosławii. Podczas włoskiej okupacji w latach 1941–1943, miasto było częścią Prowincji Kotorskiej (Provincia di Cattaro), jednej z trzech prowincji w Gubernatorstwie Dalmacji. Po zakończeniu II wojny światowej, Risan wszedł w skład Socjalistycznej Republiki Czarnogóry, będącej częścią składową tzw. drugiej Jugosławii. W latach 1992–2003 wchodzi w skład Federalnej Republiki Jugosławii, a później w latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry.

Podczas trzęsienia ziemi w kwietniu 1979 r., budynki miasteczka zostały poważnie uszkodzone. Risan wraz z Kotorem i innymi okolicznymi miejscowościami został w październiku 1979 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako część tzw. Przyrodniczego i Kulturowo-Historycznego Regionu Kotoru.

Zabytki

• Cerkiew Świętych Piotra i Pawła – znajdująca się w centrum miasta, wzniesiona w 1601 r., przebudowana w latach 1722–1796.

• pałac Iveliciów – trzykondygnacyjny pałac wzniesiono w XVIII wieku. Pierwsze piętro pełniło funkcje reprezentacyjne, drugie służyło do celów mieszkalnych, a na poddaszu znajdowały się pomieszczenia kuchenne. Budynek ma kwadratowy dziedziniec otoczony murem.
• mozaiki z czasów rzymskich – najcenniejszą z nich jest mozaika przedstawiająca sen rzymskiego boga Hypnosa – jedyna taka na świecie. Wykonano ją w II w. n.e. a znajduje się w pomieszczeniu służącym za sypialnię.

Od 2000 r. w Risan prowadzone są rozległe badania archeologiczne przez polskich archeologów z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2001–2002 odkryli oni w jednej z rzymskich willi pomieszczenie służące jako łazienka, wyposażone w basen ozdobiony mozaikami i piec do podgrzewania wody. Odkryto także liczne greckie i rzymskie amfory oraz gliniane pitos (duże naczynia w kształcie beczki) używane do przechowywania oliwy, owoców i zboża. W 2010 r. odkryli oni dwuuszny dzban z 5 tys. monet ze srebra i brązu, ważących ponad 15 kg. Dzban znajdował się pod podłogą badanego domostwa o rozbudowanym planie greckim. Monety pochodzą z III w. p.n.e. z czasów panowania iliryjskiego króla Ballaiosa^[3]. W 2012 r. odkryli oni kolejny skarb: sakiewkę z 100 monet z czasów króla Ballaiosa, fragmenty cennych naczyń ceramicznych oraz mury należące do zabudowy miasta z końca IV i początku III wieku p.n.e.^[4]

• 

  Cerkiew św. św. Piotra i Pawła w Risan

• 

  Pałac z czasów weneckich

• 

  Rzymskie mozaiki

• 

  Mozaika przedstawiająca Hypnosa

• 

  Moneta z Risan z przedstawieniem króla Balajosa

Zobacz też

• Przyrodniczy i Kulturowo-Historyczny Region Kotoru

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Pająkowski: Ilirowie. Siedziby i historia. Próba rekonstrukcji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1981.
• Czarnogórskie wybrzeże Adriatyku. W: Agnieszka Szymańska: Czarnogóra - przewodnik. Wyd. 3. Pruszków: Rewasz, 2009, s. 116–117. ISBN 978-83-8918889-2.
• Zwiedzanie Czarnogóry. W: Draginja Nadaždin, Maciej Niedźwiecki: Czarnogóra - Fiord na Adriatyku. Wyd. 5. Kraków: Bezdroża, 2011-07-05, s. 151, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-7661-152-5.

Linki zewnętrzne

• Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej