Rośliny telomowe
 (c) Bewareofdog, CC-BY-SA-3.0 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | rośliny telomowe |
| Nazwa systematyczna | |
| Telomophyta | |
Rośliny telomowe, rośliny wyższe, zarodkowe, rośliny osiowe, osiowce, organowce, rośliny lądowe (Telomophyta, Embryophyta, Cormophyta) – grupa roślin o różnej randze systematycznej w zależności od ujęcia. Do roślin telomowych należą rośliny z linii rozwojowej wyodrębnionej z zielenic w erze paleozoicznej. Na podstawie zegara molekularnego ich powstanie datowane jest na 515 milionów lat temu (kambr). Ze względu na wspólne pochodzenie rośliny telomowe tworzą wraz z zielenicami klad roślin zielonych.
Rośliny telomowe odpowiadają organowcom (rośliny wyższe) w dawnych ujęciach systematycznych przeciwstawianych polifiletycznym plechowcom (tj. roślinom niższym, z których obecnie część nie jest zaliczana już w ogóle do roślin, np. brunatnice).
Charakterystyka
Charakterystyczne dla tej grupy roślin jest przystosowanie do życia w warunkach lądowych (rośliny wodne przystosowały się do środowiska wodnego wtórnie), mają organizmy zbudowane z tkanek. Cechą wyróżniającą w stosunku do przodków jest też wykształcanie sterylnych tkanek w obrębie organów generatywnych. W obrębie roślin lądowych charakterystyczny jest też typ przemiany pokoleń z przewagą (poza mszakami) sporofitu nad gametofitem. Inną cechą, od której grupa ta bierze jedną ze swych nazw, jest wysoki stopień organizacji tkankowej (telom). Większość roślin telomowych ma budowę osiową. Są to rośliny o budowie tkankowej, w których można wyróżnić część osiową (pędową) (obejmującą łodygę, liście i organy generatywne) oraz część korzeniową. Z nielicznymi wyjątkami rośliny lądowe uzyskują energię w wyniku fotosyntezy. Na poziomie budowy mikroskopowej struktura komórek roślin lądowych jest bardzo bliska budowie komórek zielenic.
Systematyka
Jest to grupa roślin o różnej randze systematycznej w zależności od ujęcia. W systemie Takhtajana (1974) grupa ta stanowiła takson w randze podkrólestwa, w innych systemach traktowana jest jako gromada[1][2][3], nierzadko wymieniana jest jako grupa bez rangi systematycznej.
Ze względu na pochodzenie, w niektórych rygorystycznych ujęciach systematycznych rośliny telomowe stanowią takson w randze klasy (Embryophyceae) w obrębie gromady ramienicowych (Charophyta). Najbliżej spokrewnioną grupą o wspólnym pochodzeniu (kladem siostrzanym dla roślin telomowych) są ramienice[4].
Rośliny telomowe dzielą się na cztery linie rozwojowe (gromady lub podgromady w zależności od ujęcia systematycznego): glewiki, wątrobowce, mchy (tworzące razem parafiletyczną grupę mszaków) oraz rośliny naczyniowe[1].
Dawniej telomowe dzielone były także sztucznie na rośliny zarodnikowe i rośliny nasienne lub dzielono je na trzy gromady (typy): mszaki, paprotniki i rośliny nasienne.
- Drzewo filogenetyczne współczesnych linii rozwojowych roślin telomowych[5]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pochodzenie
Rośliny lądowe wyewoluowały z zielenic. Na podstawie zegara molekularnego ich powstanie datowane jest na 515 milionów lat temu (kambr). Z powodu delikatnej budowy ich skamieniałości są rzadkie, a najstarsze znane skamieniałe fragmenty roślin lądowych datowane są na 430 milionów lat temu. Znajdowane są jednak starsze ich zarodniki. W australijskim Canning Basin w 1991 roku znaleziono je w skałach sprzed 440–445 milionów lat, w 2016 sprzed 460 milionów lat, a w 2021 sprzed 480 milionów lat[6].
U pierwszych roślin lądowych sporofit stał się odrębnym w swej strukturze i funkcji pokoleniem rozwojowym, jednak drobnym i zupełnie zależnym od gametofitu. Organizmy u wyodrębnionych i zachowanych do dziś linii rozwojowych wczesnych roślin lądowych (glewików, wątrobowców, mchów – łączonych w sztuczną grupę znaną pod nazwą mszaków) są niewielkie, związane głównie z siedliskami wilgotnymi lub wodnymi, zależne są od wody w zakresie rozprzestrzeniania zarodników. W sylurze nastąpił rozwój cech świadczących o coraz lepszym adaptowaniu się do lądowych warunków życia. W dewonie nastąpiło znaczne zróżnicowanie form budowy i adaptacja do rozmaitych środowisk lądowych – powstały rośliny naczyniowe. U roślin tych pokoleniem dominującym jest sporofit, podczas gdy gametofit ulega redukcji.
Przypisy
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.
- ↑ Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Podręczniki i Skrypty Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 15, 2003. ISBN 83-226-1245-1.
- ↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-03-25].
- ↑ Louise A. Lewis, Richard M. McCourt: Green algae and the origin of land plants (ang.). 2004. [dostęp 2007-02-03].
- ↑ Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns (ang.). Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-03-25].
- ↑ Clinton Foster: 480 million-year-old fossil spores from Western Australia record how ancient plants spread to land. W: The Conversation [on-line]. 2021. [dostęp 2021-11-14].