Rośliny uprawne

Rośliny uprawne – rośliny użytkowe nieeksploatowane ze stanowisk naturalnych, lecz z upraw stworzonych i pielęgnowanych przez człowieka[1]. Czasem w węższym ujęciu definiowane są jako rośliny uprawiane na roli[2]. Pierwsze ślady uprawy roślin przez ludzi pochodzą sprzed ok. 13 tysięcy lat z Tajlandii, sprzed 11 tysięcy lat z rejonu tzw. Żyznego Półksiężyca i sprzed ok. 8 tysięcy lat z Meksyku[3]. Wtedy to po okresie użytkowania, a z czasem też pielęgnowania roślin dziko rosnących, ludzie rozpoczynali uprawę roślin rodzimych w poszczególnych obszarach, zwanych dziś obszarami pochodzenia roślin użytkowych. Z czasem gatunki uprawiane zostały szeroko rozprzestrzenione poza naturalne granice ich zasięgów[4]. W wyniku zabiegów hodowlanych uzyskano wiele tysięcy odmian uprawnych o odpowiednich dla człowieka właściwościach[1]. Wiele z nich bardzo różni się od swoich naturalnych form wyjściowych (np. współczesne zboża dają plon sto razy wyższy od swych przodków, dziko rosnąca winorośl właściwa ma grona owoców ważące 50–60 g, podczas gdy odmiany uprawne mogą mieć grona ważące nawet do 7 kg). Niektóre z roślin uprawnych występują obecnie już tylko w uprawie – nie istnieją ich dzikie formy wyjściowe (np. orzacha podziemna, palma daktylowa i kukurydza)[5].

Uprawa pszenicy
Uprawa ziemniaków
Uprawa herbaty
Uprawa bananów

Grupy roślin uprawnych

W obrębie roślin uprawnych wyróżnia się następujące grupy roślin[6]:

Wśród roślin użytkowych wyróżnia się także rośliny alternatywne – użytkowane niekonwencjonalnie. Do grupy tej należą rośliny wchodzące dopiero do upraw, uprawiane dawno temu i później porzucone oraz rośliny modyfikowane genetycznie. Poza roślinami uprawianymi w celu dostarczenia określonego surowca roślinnego, uprawia się także rośliny pułapkowe służące do biologicznego zwalczania szkodników, rośliny fitosanitarne – poprawiające w różny sposób warunki rozwoju głównych roślin uprawnych[2].

Ośrodki pochodzenia roślin uprawnych

Pierwsze istotne dla ustalenia źródeł pochodzenia roślin uprawnych prace opublikowali Alphonse Pyrame de Candolle (L'origine des plantes cultivées, 1882) oraz Nikołaj Wawiłow, który w 1935 wskazał 7 ośrodków pochodzenia roślin uprawnych. W 1982 Zeven i Wet[7] wskazali 12 obszarów pochodzenia roślin uprawnych z 3 głównymi obejmującymi wschód Azji, rejon Żyznego Półksiężyca i Amerykę Środkową[3].

Ośrodki pochodzenia roślin uprawnych[3][4]:

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Rośliny uprawne, [w:] Wiem – portal wiedzy [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2017-08-24].
  2. a b Lesław Zimny, Encyklopedia ekologiczno-rolnicza, Wrocław: Wydawnictwo Akademii Rolniczej We Wrocławiu, 2003, s. 177, ISBN 83-87866-79-2.
  3. a b c Ben-Erik van Wyk, Food plants of the world, Portland: Timber Press, 2006, s. 8–10, ISBN 0-88192-743-0.
  4. a b Zbigniew Podbielkowski, Szata roślinna Ziemi, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz SC, 1997 (Wielka Encyklopedia Geografii Świata. T. VII), s. 164–181, ISBN 83-86600-87-X.
  5. Edward Hyams, Rośliny w służbie człowieka, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974 (Biblioteka problemów), s. 8–9.
  6. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), Słownik botaniczny, wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione, Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 354–366, ISBN 83-214-1305-6.
  7. A.C. Zeven, J.M.J. de Wet, Dictionary of cultivated plants and their regions of diversity, Wageningen 1982.

Media użyte na tej stronie

Tea plantation picking.JPG
Autor: Martin Benjamin, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Plantation worker picking tea in southern highlands of Iringa Region, Tanzania
2014 Pole uprawne w Raszkowie.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pole uprawne w Raszkowie
Madeira bananenplantage Madalena do Mar südküste 5-07.JPG
Autor: Hedwig Storch, Licencja: CC BY-SA 3.0
Madeira_bananenplantage_Madalena_do_Mar_südküste_5-07. Photograph: Peggy