Roździeń

Roździeń
Część Katowic
Ilustracja
Ul. Obrońców Westerplatte w Roździeniu
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Szopienice-Burowiec

Data założenia

XIV wiek

W granicach Katowic

31 grudnia 1959

SIMC

0937770

Strefa numeracyjna

0-32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Roździeń”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Roździeń”
Ziemia50°15′58″N 19°05′09″E/50,266111 19,085833
Portal Polska

Roździeń (niem. Rosdzin) – część jednostki pomocniczej Szopienice-Burowiec, położona we wschodniej części Katowic, nad Rawą, od 1930 roku połączona z Szopienicami, a od 1959 roku włączona do Katowic.

Historia Roździenia sięga XIV wieku, gdy była po raz pierwszy wzmiankowana jako wieś na ziemi mysłowickiej. Była osadą wiejską, a także rozwijała się jako znaczący ośrodek kuźniczy – tu urodził się Walenty Roździeński. Od lat 30. XIX wieku rozwija się tu przemysł hutniczy, a także powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego. W 1846 roku do Roździenia dociera kolej. W 1930 połączono dwie wsie: Roździeń i Szopienice w jedną gminę, a w 1959 roku Roździeń zostaje włączony do Katowic jako jej dzielnica. Po likwidacji przemysłu ciężkiego w latach 90. XX wieku rozwijają się inne gałęzie gospodarki, a Roździeń pozostaje ośrodkiem wielofunkcyjnym.

Geografia

Rawa na wysokości ul. Obrońców Westerplatte
Park Olimpijczyków w Roździeniu

Roździeń pod względem administracyjnym położony jest w województwie śląskim i stanowi część jednostki pomocniczej Katowic – Szopienice-Burowiec[1]. Graniczy on od zachodu z Zawodziem, od północy z Burowcem i kolonią Borki, od wschodu z Szopienicami, natomiast od południa z terenami dawnej kolonii Bagno i dalej z Janowem[2][3][4].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Roździeń znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)[5], natomiast pod względem historycznym znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska[6].

Pod względem budowy geologicznej Roździeń położony jest w zapadlisku górnośląskim[7], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[8]. W Roździeniu powierzchniowe utwory karbonu występują wzdłuż ul. Korczaka, a także w na obszarze położonym na północ od ul. Wandy, przy granicy z Burowcem. Na pozostałym obszarze utwory karbońskie są prawie w całości przykryte przez warstwy pochodzące z czwartorzędu (z plejstocenu i holocenu)[9], składające się z piasków i żwirów glacjalnych i fluwioglacjalnych[9]. Utwory te powstały pod wpływem trwających w plejstocenie zlodowaceń[10], natomiast warstwy holoceńskie w postaci osadów rzecznych wypełniają dolinę Rawy[9].

Najwyższy punkt Roździenia, położony na ul. Korczaka, wznosi się powyżej 270 m n.p.m.[11] Obszar ten znajduje się w jednostce morfologicznej Wyżyna Siemianowicka, natomiast środkowa część osady położona jest w Obniżeniu Rawy[12]. Tam też znajduje się najniżej położony punkt – przy granicy z Szopienicami, wynoszący około 255 m n.p.m.[11] Gleby Roździenia posiadają IV klasę bonitacyjną[13].

Klimat Roździenia nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Dominują wiatry zachodnie (około 60% udziału), a w mniejszym stopniu wschodnie i południowe. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w Muchowcu wynosiła 8,1 °C. Średnie roczne usłonecznienie w wieloleciu 1966–2005 wynosiło 1474 godziny, a średnia roczna suma opadów dla wielolecia 1951–2005 wynosiła 713,8 mm[14].

Przez Roździeń z zachodu na wschód przepływa Rawa, która jest położona w dorzeczu Wisły[15]. W zlewni Rawy położona jest większa część Roździenia, natomiast rejon kolonii Borki znajduje się w zlewni Brynicy[16]. Znaczna część obszaru Roździenia jest silnie przekształcona przez człowieka, zwłaszcza w rejonie ul. Roździeńskiej i zachodniej części ul. 11 Listopada, gdzie występuje przeważnie roślinność ruderalna[17]. W Roździeniu występuje szereg parków i obszarów urządzonych, w tym skwery: Ernesta Prittwitza, Edmunda Gryglewicza, Walentego Roździeńskiego i Hilarego Krzysztofiaka, natomiast we wschodniej części, w sąsiedztwie z Szopienicami położony jest Park Olimpijczyków i Skwer Janusza Sidły[4].

Nazwa

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od polskiego określenia rozdziału, rozdzielenia[18]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Rozdzien podając jej znaczenie Geteilter, absgetrennter Ort czyli w języku polskim Podzielona, rozdzielona miejscowość. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Rosdzin i utraciła swoje pierwotne znaczenie. Do nazwy nawiązuje herb miejscowości ukazujący dwa ule[18].

Historia

Początki i okres do XIX wieku

Wieś Roździeń i sąsiadująca z nią wieś Szopienice powstały około XIII wieku, a pierwsza wzmianka na ich temat to akt darowizny z 1360 roku, kiedy to książę raciborski Mikołaj II opawski podarował kilka wsi w rejonie Mysłowic (w tym Szopienic i Roździenia) Ottonowi z Pilicy[19]. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Rozdien[20]. Osada wówczas rozwijała się wzdłuż dzisiejszej ul. Obrońców Westerplatte, która przez długi okres była głównym szlakiem Roździenia[21].

Roździeń często zmieniał swoją przynależność. W 1474 roku Roździeń poszedł w zastaw przez Wacława III rybnickiego do Jakuba Dembińskiego – wojewody sandomierskiego[22], a w 1536 roku właścicielem Roździenia stał się Stanisław Salomon. Wówczas to, w dniu 22 lutego Jan Torzo sprzedał mu miasto Mysłowice i siedem wsi, w tym Roździeń i Szopienice. W 1656 roku na licytacji Krzysztof Mieroszewski nabył na licytacji Roździeń i Szopienice. Dobra Mieroszewskiego w 1678 roku zostały przekształcone w ordynację mysłowicką[23]

Do połowy XVI wieku Roździeń był wolnym sołectwem, kiedy to w 1546 roku Stanisław Salomon wykupił je[22]. W tym samym roku powstała w Roździeniu nad Roździanką (Rawą) i stawem Żabińcem kuźnica, założona przez kuźnika imieniem Szych. Kuźnik otrzymał od Stanisława Salomona prawo m.in. na wieczne dziedziczenia sołectwa, a także prawo do korzystania z lasów celem wybudowania mielerzy do wypalania węgla drzewnego[24]. Drugim kuźnikiem był prawdopodobnie ojciec Walentego Roździeńskiego – Jakub Brusiek[24]. Z Roździenia pochodzi też pierwszy polski i jeden z pierwszych podręczników metalurgicznych Europy, autorstwa śląskiego kuźnika Walentego Roździeńskiego pt. Oficcina ferraria abo hutá i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego (wydana w Krakowie w 1612 roku). Walenty Roździeński w 1595 roku stał się właścicielem kuźni w Roździeniu, lecz próbując uzyskać prawa szlacheckie skonfliktował się z Katarzyną Salomonową i rok później w Roździeniu pozostała tylko żona i siostry Walentego Roździeńskiego. Kuźnica pozostała czynna do 1830 roku[24]. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ul. Obrońców Westerplatte[21].

Okres rewolucji przemysłowej (XIX wiek)

Ul. 11 Listopada w Roździeniu na początku XX wieku

W 1783 roku w Roździeniu mieszkało 114 osób. Trzydzieści lat później wieś liczyła 225, a w 1830 roku 392 osoby. Znaczny przyrost liczby ludności nastąpił II połowie XIX wieku. Wówczas to w 1855 roku Roździeń zamieszkiwało 1457 osób, a w 1910 roku było ich około 12000[25]. Wzmożony przyrost ludności związany był z rewolucją przemysłową, trwającą w Roździeniu od I połowy XIX wieku. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i okolicy powstały: huta cynku Wilhelmina i żelaza Dietrich (w miejscu dawnej Kuźnicy Roździeńskiej, w rejonie obecnego skrzyżowania ul. Obrońców Westerplatte, ul. Bednarskiej i ul. Morawa[26]), a także kopalnie węgla kamiennego: Louisensglück, Elfriede i Guter Traugott[25].

Zalepka dawnej gminy Roździeń

W 1826 roku powstała pierwsza szkoła w Roździeniu, do której chodzili również uczniowie z sąsiednich Szopienic[25]. Wzniesiono również kolonie robotnicze. W latach 1860–1865 powstaje kolonia Morawa, a w 1890 roku w rejonie ul. Lwowskiej i Wałowej osiedle familoków[27].

W 1868 roku otwarto na w rejonie granicy Szopienic i Roździenia stację kolejową Szopienice Północne na linii Kolei Prawego Brzegu Odry łączącej Wrocław z Dziedzicami (ob. Czechowice-Dziedzice) przez Olesno, Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice. Pszczynę[28]. Dwa lata później powstaje także przystanek kolejowy Szopienice Południowe na wcześniej już otwartej linii Katowice – Mysłowice / Sosnowiec[29]. W 1900 roku do Roździenia doprowadzono linię tramwajową łączącą Królewską Hutę przez Hajduki (obecnie Chorzów Batory), Katowice i Zawodzie do Mysłowic[30].

Zabudowa dawnego browaru Mokrskich przy ul. Obrońców Westerplatte

W latach 1882–1887 w Roździeniu znajdowała się dyrekcja zarządzająca hutami i kopalniami spółki Georg von Giesches Erben[27]. W latach 1906–1908 powstał przy ul. Korczaka szpital hutniczy dla 110 łóżek, posiadający oddział chirurgiczny, ginekologiczny, wewnętrzny i chorób zakaźnych. Budynek ten został zaprojektowany został przez Jerzego i Emila Zillmanów[31]. Pod koniec XIX wieku powstaje duży browar w rejonie ulic Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski[32].

1 lipca 1871 roku erygowano rzymskokatolicką parafię roździeńską (od 1920 roku szopienicką). Dnia 15 października 1884 roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła św. Jadwigi Śląskiej na granicy Szopienic i Roździenia. Jej budowę ukończono w 1887 roku, natomiast kościół konsekrowano 1 maja 1902 roku[33]. W 1888 roku założono cmentarz ewangelicki, a 13 marca 1899 roku w Roździeniu rozpoczęła się budowa ewangelickiego kościoła Zbawiciela. 25 kwietnia 1899 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, a 6 marca 1901 roku poświęcono kościół. W przełomie XIX i XX wieku dochodzi do integracji dwóch sąsiednich osad – Szopienic i Roździenia. Pomiędzy nimi rozwija się wspólne centrum w rejonie ulic: Lwowskiej, Bednorza i Kantorówny, gdzie prócz kościołów powstaje również szkoła i centrum handlowe[33].

XX wiek

Mieszkańcy Roździenia aktynie brali udział w powstaniach śląskich. Podczas plebiscytu 5696 mieszkańców głosowało za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski, natomiast powstańcy z Roździenia w trakcie III powstania śląskiego walczyli m.in. nad Odrą i pod Górą św. Anny[34].

Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, co doprowadziło do wzrostu bezrobocia i strajków. Do jednego z większych strajków doszło w 1935 roku w reaktywowanej w 1933 roku kopalni Szczęście Luizy, kiedy to górnicy okupujący kopalnię żądali wypłacenia zaległych zarobków i niezamykania kopalni[35].

Mimo iż Szopienice i Roździeń przez stulecia miały tych samych właścicieli i leżały w bezpośrednim sąsiedztwie, ich połączenie administracyjne nastąpiło dopiero w 1930 pod wspólną nazwą Roździeń-Szopienice[36], a od 1934 pod nazwą Szopienice[32]. W 1951 roku nadano Szopienicom prawa miejskie[37], a 31 grudnia 1959 roku włączono je do Katowic[38].

Gospodarka

Dawne zakłady elektrolityczne huty cynku Bernhardi w Roździeniu
Biura przedsiębiorstw ZETOM (pośrodku) i ELBUD (po prawej)

Roździeń przed rewolucją przemysłową był znaczącym ośrodkiem kuźniczym. Tutaj, w 1546 roku nad obecną Rawą powstała kuźnia[22], która pozostawała czynna do 1830 roku. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ul. Obrońców Westerplatte[24]. Ponadto pod koniec XIV wieku powstał folwark o powierzchni 3859 morgów, a czego większość obszarów to były lasy. W połowie XVIII wieku specjalizował się on w hodowli owiec[25]. Folwark znajdował się na końcu dzisiejszej ul. Bednorza[39].

W I połowie XIX wieku Roździeń przekształca się w osadę przemysłową. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i Szopienic powstałe huta cynku Wilhelmina (w 1834 roku) i żelaza Dietrich (1836 rok), a także kopalnie węgla kamiennego: Louisensgluck (1838 rok; od 1922 roku Szczęście Luizy; pierwszym właścicielem zakładu był Józef Heintze z Dębu), Elfriede (1839 rok; właścicielem był Franz von Winckler) i Guter Traugott (rok wcześniej). Właścicielem hut była rodzina Wincklerów[25].

W 1856 roku powstaje kopalnia Wildensteinssegen, a w 1875 roku prażalnia blendy cynkowej oraz pierwsza fabryka kwasu siarkowego Huta Recke. Około dwadzieścia lat później powstała huta Bernhardi. Spółka Georg von Giesches Erben wykupiła do 1865 roku kopalnie Elfriede i Wildensteinssegen, które włączyli w 1883 roku do kopalni Giesche (obecnie Wieczorek)[27].

W Roździeniu rozwijał się też przemysł piwowarski. Pod koniec XIX wieku został duży browar w rejonie ulic Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski. Zakład został zamknięty przed I wojną światową z powodu dużej konkurencji ze strony browarów tyskich[32].

W 1927 roku rozpoczęła działalność Polska Wytwórnia Sygnałów Kolejowych Ropag, która znajdowała się przy dzisiejszej ul. Bednorza[40]. Zatrudniała ona około 120 pracowników. W 1935 roku zakład zbankrutował[41]. Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, w tym huty Wilhelmina i Bernhardi, a także prażalnię Lieres i fabrykę kwasu siarkowego Huta Recke. W 1933 roku wznowiono wydobycie w kopalni węgla kamiennego Szczęście Luizy[35].

Po 1989 roku gospodarka w Roździeniu przeszła restrukturyzację. Zakłady przemysłowe obecnie zlokalizowane są głównie w rejonie dawnej kolonii Bagno oraz przy ul. Obrońców Westerplatte (zachodni odcinek). Według stanu z września 2020 roku, z większych zakładów zlokalizowane są tu następujące przedsiębiorstwa:

  • Zakłady Badań i Atestacji ZETOM im. Prof. F. Stauba (ul. Bednorza 17) – zakład zajmujący się badaniami i atestacją wyrobów[42],
  • ELBUD (ul. Bednorza 19) – zakład budownictwa elektroenergetycznego wysokich i najwyższych napięć[43],
  • Rockwell Automation Polska (ul. Roździeńskiego 49)[44] – firma z branży automatyki przemysłowej i rozwiązań informatycznych[45].

Transport

Ulica Bagienna na wysokości ul. Szopienickiej w pobliżu Roździenia
Przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe
Tramwaj Pesa Twist 2012N na ul. Obrońców Westerplatte

Układ drogowy Roździenia jest nieregularny. Główną drogą o zasięgu ponadlokalnym przebiegającą przez dzielnicę jest ul. Bagienna (79). Biegnie ona w południowej części Roździenia, w rejonie dawnej kolonii Bagno, w kierunku wschód-zachód. Zapewnia ona połączenie dzielnicy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem[46]. Przy skrzyżowaniu z ul. Obrońców Westerplatte, Krakowskiej i 1 Maja tworzy duży węzeł drogowy z bezkolizyjnymi zjazdami[4].

W ruchu wewnątrzmiejskim podstawowe znaczenia mają drogi zbiorcze[47]. Spośród nich, przez Roździeń biegną następujące ulice:

  • Hallera – biegnie w kierunku północno-zachodnim i łączy Roździeń z Burowcem i dalej z Dąbrówką Małą[4],
  • Lwowska – biegnie w rejonie granicy Roździenia i Szopienic w osi północ-południe; w kierunku południowym zapewnia połączenie z droga krajową nr 79 i dalej z Janowem[4],
  • Obrońców Westerplatte – droga na granicy Szopienic i Roździenia; w kierunku zachodnim łączy Roździeń z Zawodziem[46],

Na granicy Szopienic i Roździenia znajduje się centralny punkt, w którym krzyżują się najważniejsze wewnętrzne drogi (Obrońców Westerplatte, Wiosny Ludów, Lwowska i Bednorza) obydwu części Katowic – jest nim plac Powstańców Śląskich[4]. Ponadto stanowi on lokalny ośrodek usługowo-handlowy Szopienic i Roździenia[48]. Na placu znajduje się m.in. stacja rowerów miejskich City by bike[49].

Do pozostałych ważniejszych dróg znajdujących się w Roździeniu należą ulice:

Pierwszą linę kolejową do Roździenia oddano do użytku 3 października 1846 roku (obecnie fragment 138)[51] w ramach budowy linii kolejowej łączącej Wrocław Mysłowicami[29] przez spółkę Kolej Górnośląska[52]. Znajdowała się tu otwarta w 1870 roku stacja Szopienice Południowe (obecnie przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe)[51]. Roździeń zyskał jeszcze jedno połączenie w ramach oddzielnej linii, wybudowanej przez Kolej Prawego Brzegu Odry[28]. Łączyła ona Tarnowskie Góry z Pszczyną[29]. Oddano ją do użytku 15 listopada 1868 roku, a na granicy Roździenia i Szopienic wybudowano na niej osobną stację (obecnie Katowice Szopienice Północne)[51]. Obecnie dla ruchu pasażerskiego wykorzystywany jest przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe. Wg stanu ze stycznia 2021 roku kursują tu pociągi Kolei Śląskich w kierunku Częstochowy, Gliwic, Kluczborka, Oświęcimia, Tychów i Krakowa. Polregio również organizuje połączenia w kierunku Krakowa oraz do Kielc, Sędziszowa, Buska-Zdroju i Rzeszowa[53].

Tramwaje przez Roździeń kursują od 1900 roku w ramach budowy trasy z Królewskiej Huty przez Hajduki (Chorzów Batory), Katowice, Szopienice i Mysłowice. Koncesję na wybudowanie linii uzyskała spółka Górnośląskie Tramwaje Parowe, która 31 października tego samego roku oddała linię do użytku[30]. Do 1975 roku przy ul. Bednorza funkcjonowała zajezdnia tramwajowa[40]. Wg stanu ze stycznia 2021 roku, organizacją publicznego transportu zbiorowego w Roździeniu zajmuje się Zarząd Transportu Metropolitalnego. Kursują tu autobusy i tramwaje. W Szopienicach i Roździeniu znajduje się łącznie 14 przystanków, z czego z przystanku Szopienice Kościół, zlokalizowanego na granicy obydwu dzielnic odjeżdża 9 linii autobusowych (w tym jedna nocna), a także 4 linie tramwajowe. Autobusy zapewniają połączenia Roździenia z większością dzielnic w Katowicach, a także z sąsiednimi miastami: Mysłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mikołowem. Tramwaje łączą Roździeń z Mysłowicami, Sosnowcem, a także Chorzowem przez dzielnice Katowic: Zawodzie, Śródmieście i Załęże[54].

Architektura i urbanistyka

Familoki przy ul. Morawa
Budynek poczty przy ul. Obrońców Westerplatte z lat 1931–1932

Obszar Roździenia został zabudowany w dużej mierze w przełomie XIX i XX wieku[55], z czego część powstałych wówczas budynków jest wpisana do rejestru zabytków[50]. Najstarsze, istniejące obecnie budynki koncentrują się w zachodniej części ul. Morawa, Bednorza, Obrońców Westerplatte i w kolonii Borki. Do 1922 roku powstała znaczna część obecnej zabudowy. W latach międzywojennych powstawały pojedyncze obiekty, głównie wzdłuż ul. Obrońców Westerplatte[55], w tym wzniesiony w latach 1931–1932 roku budynek o numerze 17, gdzie mieści się Urząd Pocztowy Katowice 14. Projektantami gmachu byli warszawscy architekci – Jan Najman i Julian Puterman-Sadłowski[56]. W latach 1945–1989 nowa zabudowa była lokalizowana głównie na terenach przemysłowych oraz w zachodniej części ul. Bednorza i ul. Wańkowicza. Przy tych dwóch ostatnich ulicach budynku powstały w latach 50. i 60. XX wieku. Rozbudowano również ul. Korczaka w rejonie nr. 22-40 (głównie w latach 50. XX wieku). Po 1989 roku powstało niewiele nowych budynków[55]. Wśród nich są trzy czterokondygnacyjne budynki mieszkalne przy ul. Obrońców Westerplatte, oddane do użytku w listopadzie 2017 roku[57].

W Roździeniu znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

  • Kościół Ewangelicko-Augsburski pw. Zbawiciela (ul. ks. bpa H. Bednorza 20); wpisany do rejestru zabytków 30 grudnia 2002 roku (nr rej.: A/76/02); wpis do rejestru zabytków obejmuje budynek kościoła wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działki (z wyjątkiem ogrodzenia); kościół zaprojektował architekt H. Ritschel, wzniesiono go w latach 1898–1901, w stylu neogotyckim, z cegły klinkierowej; w otoczeniu znajdują się: neogotycka plebania, wybudowana w latach 1907–1908[50][58],
  • Zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich (ul. ks. bpa H. Bednorza 2a-6); wpisany do rejestru zabytków 13 listopada 1992 roku (nr rej.: A/1506/92); granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały zespół zabudowań wraz z otoczeniem, jego układ przestrzenny, zieleń oraz ciągi komunikacyjne[50][41],
  • Zabytkowy budynek administracyjny (tzw. willa Jacobsena) z początku XX wieku (ul. ks. bpa H. Bednorza 60); wpisany do rejestru zabytków 17 czerwca 1982 roku (nr rej.: A/1291/82); granice ochrony obejmują obiekt w ramach ogrodzenia[50],
  • Walcownia cynku (ul. 11 Listopada) z lat 1903–1904; wpisany do rejestru zabytków 23 czerwca 2010 roku (nr rej.: A/308/10)[50]; mieści się tam Muzeum Hutnictwa Cynku[59].
  • Budynek główny szpitala (ul. Korczaka 27) z lat 1906–1908; wpisany do rejestru zabytków 14 lutego 2012 roku (nr rej.: A/368/12).
  • Wieża wodna (ul. Korczaka) z 1912 roku; wpisana do rejestru zabytków 29 października 1990 roku (nr rej.: A/1418/90)[50].

Oświata

Gmach szkoły Podstawowej nr 45 im. Kornela Makuszyńskiego przy ul. Korczaka

Pierwsza szkoła powszechna została oddana do użytku w 1826 roku. Uczęszczali do niej również uczniowie z pobliskich Szopienic. Była ona budynkiem drewnianym. Nowa, murowana szkoła, znajdująca się przy dzisiejszej ul. Bednorza, powstała w 1857 roku (budynek szkoły wyburzono prawdopodobnie w pierwszej połowie XX wieku[40]). Wówczas to językiem wykładowym był język polski, natomiast niemiecki był językiem pomocniczym. W tym samym roku założono prywatną szkołę ewangelicką, gdzie wykładano w języku niemieckim[25]. Znajdowała się ona przy ul. Bednorza[39].

W dniu 18 listopada 1902 roku otwarto uroczyście do użytku Katolicką Szkołą Powszechną nr 2 w Roździeniu na rogu ulic Korczaka i Siewnej (obecnie Szkoła Podstawowa nr 45 im. Kornela Makuszyńskiego). O konieczności jej budowy przesądziło kilka czynników, w tym wzrastająca liczba mieszkańców Roździenia oraz przepełnienie szkoły w Borkach przy obecnej ul. Korczaka 95. Szkołę w latach 1908–1909 rozbudowano o nowy budynek na rogu ul. Korczaka i Wandy[60]. W 1914 roku w Roździeniu znajdowały się cztery szkoły katolickie, w których uczyło 44 nauczycieli oraz jedna szkoła ewangelicka z pięcioma nauczycielami[61].

Dnia 3 sierpnia 1949 roku powołano Szkołę Przemysłową Śląskich Zakładów Przemysłu Tłuszczowego i Chemicznego, a w 1951 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny przy ul. Bednorza 15 (obecnie Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera – I Wojewody Śląskiego)[62]. Przy ul. Bednorza 13 znajduje się również Szkoła Podstawowa nr 55 Specjalna. Powstała ona w 1936 roku, a rok później rozpoczyna edukację w obecnym budynku szkoły[63]. Początkowo, powstały na początku XX wieku budynek był szkołą ewangelicką, do której uczęszczały dzieci z Janowa, Szopienic, Roździenia i Dąbrówki Małej[64]. Do 1976 roku w budynku przy ul. Bednorza 1 funkcjonowała Szkoła Podstawowa nr 41, po czym budynek przekształcono w dom handlowy[64].

Kultura

Filia nr 1 Miejskiego Dom Kultury Szopienice-Giszowiec przy ul. Obrońców Westerplatte 10 (pośrodku)

Pierwsze organizacje kulturalne, wspólne dla mieszkańców Roździenia i Szopienic, powstawały w II połowie XIX wieku. W latach 1882–1889 funkcjonowało Katolickie Kasyno, które wystawiało w sąsiednich miejscowościach liczne sztuki teatralne[65]. W 1909 roku zespół zagrał spektakl w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1910 roku w sąsiednich Szopienicach powstał chór mieszany im. Stanisława Wyspiańskiego, który działał również w Roździeniu. W 1904 roku powołano w Roździeniu gniazdo Sokoła, reaktywowane po I wojnie światowej w grudniu 1918 roku[34].

Od 1994 roku w Roździeniu i Szopienicach funkcjonowała fundacja PRO-EKO Szopienice, która została powołana z inicjatywy Szopienickiego Komitetu Obywatelskiego. Od 1995 do 2017 roku wydawała ona miesięcznik Roździeń. Organizowała ona też liczne wydarzenia kulturalne, w tym Dni Szopienic, wystawy fotograficzne czy wydanie pocztówek z widokami Szopienic i Roździenia. Fundacja została zlikwidowana w 2019 roku. Od 2016 roku w Szopienicach działa Fundacja z Pasją, która prowadzi warsztaty teatralne i wydaje od 2018 roku nowe czasopismo – Miesięcznik Roździeński[23]

Na granicy Szopienic i Roździenia, przy ul. Obrońców Westerplatte 10, zlokalizowany jest Filia nr 1 Miejskiego Dom Kultury Szopienice-Giszowiec[66], a także Filia nr 19 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach[67].

Religia

Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy przy ul. Siewnej

Teren Roździenia podlega parafii Zbawiciela Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Parafia należy do diecezji katowickiej. Posiada ona swoją siedzibę przy ul. Bednorza 20[68]. Parafia powstała w 1885 roku jako filiał Roździeń Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Mysłowicach. Pierwotnie nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych salach. Dopiero w 1899 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego, którego poświęcenie nastąpiło 6 marca 1901 roku[23].

Na terenie Roździenia, przy ul. Siewnej znajduje się rzymskokatolicki kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Inicjatywę budowy kościoła podjęto 25 marca 1957 roku. Wówczas to w parafii św. Jadwigi zebrał się komitet budowy kościoła. 13 maja 1958 roku postawiono krzyż na placu budowy, a 31 maja tego roku oddano do użytku drewnianą kaplice, którą erygowano 12 czerwca. Kaplice rozbudowywano, a zezwolenie na budowę kościoła uzyskano w maju 1979 roku. 25 maja 1980 roku erygowano parafię, natomiast budowę kościoła zakończono w całości 28 czerwca 1987 roku, kiedy to arcybiskup Damian Zimoń konsekrował górny kościół[69]. Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się w dekanacie Katowice-Bogucice archidiecezji katowickiej[70].

Przypisy

  1. ↑ Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09] (pol.).
  2. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 2.
  3. ↑ Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h i OpenStreetMap. Mapa Podstawowa. openstreetmap.org. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  5. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  6. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 11.
  7. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 44.
  8. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  9. ↑ a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  10. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  11. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  12. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 46.
  13. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 3.
  14. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 52–54.
  15. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 105.
  16. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  17. ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 41.
  18. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 85, OCLC 456751858 (niem.).
  19. ↑ Muzeum Historii Katowic: Historia miasta. Katowice przed nadaniem praw miejskich. mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  20. ↑ Ludwik Musioł. Dokument sprzedaży księstwa pszczyńskiego z dn. 21. lutego 1517 R.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. R. 2, s. 235–237, 1930. Katowice: nakł. Towarzystwa ; Drukiem K. Miarki. 
  21. ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 164.
  22. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 218.
  23. ↑ a b c Szopienice.ORG: Historia. szopienice.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  24. ↑ a b c d Szaraniec 1996 ↓, s. 219.
  25. ↑ a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 220.
  26. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 165.
  27. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 221.
  28. ↑ a b Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 161 Katowice Szopienice Północne - Chorzów Stary. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  29. ↑ a b c Joanna Kusz-Drozdowska: Historia kolei żelaznych w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-04-10. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  30. ↑ a b Dariusz Falecki: Następny przystanek: historia tramwajów. szopienice.org, 2015-02-24. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  31. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 222.
  32. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 223.
  33. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 234.
  34. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 225.
  35. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 227.
  36. ↑ Michał Bulsa, Ratusze Janowa i Szopienic, czyli dwa gmachy użyteczności publicznej we wschodnich Katowicach, wpisane do rejestru zabytków w 2020 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2021, t. 13, s. 270, 273.
  37. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  38. ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  39. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 48.
  40. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 49.
  41. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 50.
  42. ↑ Zetom sp z.o.o.: O nas. zetom.eu. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  43. ↑ Elbud Katowice Sp. z o.o.: Kontakt. elbud.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  44. ↑ Rockwell Automation. automatyka.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  45. ↑ Rockwell Automation rozszerza działalność w Katowicach. automatykab2b.pl, 2017-05-12. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  46. ↑ a b Studium... 2012 ↓, s. 75.
  47. ↑ a b c d Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [dostęp 2020-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  48. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 62.
  49. ↑ City by bike. Mapa stacji. citybybike.pl. [dostęp 2020-08-17]. (pol.).
  50. ↑ a b c d e f g Narodowy Instytut Dziedzictwa: Zestawienie zabytków nieruchomych. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  51. ↑ a b c Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny, Atlas linii kolejowych Polski 2010, Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2010, R16-R19, ISBN 978-83-926946-8-7.
  52. ↑ Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 138 Oświęcim - Katowice. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  53. ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Odjazdy. Katowice Szopienice Południowe. Rozkład jazdy ważny w dniach 13.12.2020 – 13.03.2021. Aktualizacja wg stanu na 31.01.2021 (pol.).
  54. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2021-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  55. ↑ a b c Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2020-08-15]. (pol.).
  56. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 170.
  57. ↑ Przemysław Jedlecki: Katowice zbudowały nad Rawą nowe mieszkania. katowice.wyborcza.pl, 2017-11-29. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  58. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 51.
  59. ↑ Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia. walcownia.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  60. ↑ Szkoła Podstawowa nr 45 w Katowicach: O szkole. Historia naszej szkoły. sp45kat.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  61. ↑ Joanna Kusz-Drozdowska: Edukacja powszechna w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-02-27. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  62. ↑ Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. J. Rymera - I Wojewody Śląskiego w Katowicach: Historia naszej szkoły. zsps.org.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  63. ↑ Szkoła Podstawowa nr 55 Specjalna w Katowicach: Historia szkoły. sp55.edupage.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  64. ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 52.
  65. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 224.
  66. ↑ Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach: Kontakt. mdk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  67. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach: Filia nr 19. mbp.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  68. ↑ Parafia Ewangelicko-Augsburska Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach: Kontakt. szopienice.luteranie.pl. [dostęp 2020-09-17]. (pol.).
  69. ↑ Rzymskokatolicka Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy: Krótka historia parafii. parafiaburowiec.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  70. ↑ E-ncyklopedia, Historia Kościoła na Śląsku: Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Szopienicach. silesia.edu.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).

Bibliografia

Historyczne osady i kolonie Katowic
Zespół dzielnic śródmiejskich
Zespół dzielnic północnych
Zespół dzielnic zachodnich
Zespół dzielnic wschodnich
Zespół dzielnic południowych

Herb Katowic

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Katowice - Szopienice-Burowiec 281.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Obrońców Westerplatte. Poczta i tramwaj Pesa Twist 2012N
Electrolytic plants Bernhardi zinc smelter Rozdzien.jpg
Zakłady elektrolityczne huty cynku Bernhardi w Roździeniu (obecnie część Katowic).
Katowice - Szopienice-Burowiec 254.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Obrońców Westerplatte. Rzeka Rawa
Katowice - Bednorza Street (10).jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC0
Katowice-Szopienice: ulica ks. bpa Herberta Bednorza
Katowice - Szopienice-Burowiec 079.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Staja kolejowa Katowice Szopienice Południowe
Katowice - Szopienice-Burowiec 270.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Obrońców Westerplatte. Pesa Twist 2012N
Katowice - Szopienice-Burowiec 260.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Obrońców Westerplatte
Katowice - Szopienice-Burowiec 303.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Obrońców Westerplatte
Katowice - Szopienice-Burowiec 415.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Siewna. Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Katowice - Szopienice-Burowiec 248.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Morawa
Katowice - Szopienice-Burowiec 374.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Park Olimpijczyków
Katowice - Szopienice-Burowiec 422.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Siewna / Korczaka. Szkoła Podstawowa nr 45
Katowice - Szopienice-Burowiec 042.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec / Janów-Nikiszowiec. Ulica Bagienna (DK79)
Siegelmarke Gemeinde Rosdzin - Kreis Kattowitz W0309943.jpg

Sealing stamp
Title: Gemeinde Rosdzin - Kreis Kattowitz
Description: Imker, Bienen, Honig, rot, weiß, geprägt
Place: Rosdzin/Schlesien

size: 4 cm