Robert Oppenheimer

J. Robert Oppenheimer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 kwietnia 1904
Nowy Jork

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1967
Princeton

Przyczyna śmierci

rak krtani

Zawód, zajęcie

fizyk

Tytuł naukowy

doktor

Alma Mater

Uniwersytet Harvarda

Uczelnia

Uniwersytet Cambridge, Uniwersytet w Getyndze, Uniwersytet Kalifornijski

Rodzice

Julius S. Oppenheimer (1871–1937)
Ella Oppenheimer (de domo Friedman (1869–1931)

Małżeństwo

Katherine „Kitty” Oppenheimer (de domo Puening) (ur. 1910, od 1940)

Dzieci

Peter „Pronto” (ur. 1941), Katherine „Toni” (ur. 1944)

Krewni i powinowaci

Frank Oppenheimer (brat) (1912–1985)

podpis

J. Robert Oppenheimer[1][2] (ur. 22 kwietnia 1904 w Nowym Jorku, zm. 18 lutego 1967 w Princeton) – amerykański fizyk, profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, dyrektor naukowy Projektu Manhattan – trwającego w czasie II wojny światowej przedsięwzięcia mającego na celu opracowanie pierwszej broni atomowej. Z tego powodu jest nazywany ojcem bomby atomowej[3].

Po wojnie Oppenheimer był głównym doradcą nowo utworzonej Komisji Energii Atomowej i używał swojej pozycji do walki na rzecz międzynarodowej kontroli energii atomowej oraz zapobiegania wyścigowi zbrojeń atomowych z ZSRR. Z powodu swoich poglądów w tej sprawie, a także przedwojennych silnych powiązań z ruchem komunistycznym, został pozbawiony dostępu do tajnych dokumentów państwowych w trakcie publicznego, politycznego procesu w 1954 roku. Po tym wydarzeniu kontynuował swoją działalność pisząc i prowadząc wykłady. Poświęcił też więcej czasu pracy naukowej. Dopiero dziesięć lat później prezydent John F. Kennedy przyznał mu nagrodę Enrico Fermiego, politycznie rehabilitując go w ten sposób.

Do jego największych osiągnięć naukowych można zaliczyć:

Oppenheimer założył amerykańską szkołę fizyki teoretycznej. Był dyrektorem Institute for Advanced Study i pracował jako starszy profesor fizyki teoretycznej (stanowisko zajmowane wcześniej przez Alberta Einsteina).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był najstarszym synem niemieckich Żydów, Juliusa Oppenheimera i Ellie Friedman. Jego ojciec był zamożnym importerem wyrobów włókienniczych. Wyemigrował z Niemiec do USA w 1888 roku. Matka była malarką[4].

W latach 1911–1921 uczęszczał do Ethical Culture School, szkoły silnie ukierunkowanej na kształtowanie postawy etyczno-humanistycznej uczniów. Żądny nauki i wiedzy łatwo przyswajał materiał, prywatnie uczył się języków starożytnych, a także chemii. Zbudował własne laboratorium chemiczne, gdzie pod kierunkiem nauczyciela przeprowadzał eksperymenty, prowadząc szczegółowy dziennik laboratoryjny. Po ukończeniu szkoły odbył wyprawę do Niemiec, skąd wybrał się do Jachymowa, gdzie znajdowały się największe w Europie kopalnie uranu. Oppenheimer był zafascynowany tym pierwiastkiem. Problemy zdrowotne, które się pojawiły w czasie podróży europejskiej spowodowały roczne opóźnienie rozpoczęcia studiów.

W 1922 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Harvarda, początkowo wybierając jako główny przedmiot chemię, ale potem za namową Percy’ego Bridgemana zainteresował się fizyką. Poza chemią, jednocześnie uczęszczał na zajęcia z architektury greckiej, sztuki i literatury. W 1925 ukończył studia z wyróżnieniem (summa cum laude).

Po studiach udał się do Europy, gdzie dostał pracę w laboratorium Cavendisha, na Uniwersytecie w Cambridge, pod kierunkiem Josepha Johna Thomsona. Okazał się jednak niezręcznym eksperymentatorem, co powodowało częste okresy depresji. W Cambridge odbywały się w tych latach częste konferencje fizyków. Na jednej z nich Rutherford przedstawił młodego uczonego Nielsowi Bohrowi. To spotkanie utwierdziło Oppenheimera w przekonaniu, że fizyka to najlepszy wybór. W związku z tym w 1926 roku przeniósł się na uniwersytet w Getyndze, by kontynuować naukę pod kierunkiem Maxa Borna. Getynga była wtedy światowym centrum fizyki teoretycznej i Oppenheimer poznał tam wielu słynnych fizyków, takich jak: Werner Heisenberg, Pascual Jordan, Wolfgang Pauli, Enrico Fermi i Edward Teller, a poznany jeszcze w Cambridge Paul Dirac zamieszkał nawet w tym samym domu[5].

W 1927 roku, w wieku 22 lat, otrzymał doktorat. W tym czasie opublikował ponad tuzin prac naukowych, które były ważnym wkładem w rozwój teorii kwantowej. Najważniejszym osiągnięciem z tamtego czasu było opracowanie przybliżenia Borna-Oppenheimera.

Praca zawodowa

Oppenheimer (po lewej) z gen. Grovesem przy szczątkach wieży w punkcie zero testu Trinity – wrzesień 1945

W czerwcu 1927 roku powrócił do USA. Do końca tego roku pracował na Harvardzie, a od 1928 w California Institute of Technology w Pasadenie. Pracując na Caltech nawiązał współpracę z Linusem Paulingiem, zajmującym się badaniami nad naturą wiązań chemicznych. W tym samym roku zaczął mieć poważne kłopoty zdrowotne (podejrzenie gruźlicy) i dlatego latem wybrał się wraz z młodszym bratem Frankiem na dłuższy wypoczynek w górach Nowego Meksyku – ranczo Perro Caliente, w którym się zatrzymali, Oppenheimeroweie dzierżawili później przez wiele lat, a 1947 r. kupili. Jeszcze jesienią tego samego roku wyjechał do Lejdy (Holandia) na zaproszenie Paula Ehrenfesta.

Do USA powrócił w 1929 roku, obejmując etat profesorski na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W tym czasie pracował i przyjaźnił się również z Ernestem Lawrence’em i zespołem fizyków pracujących z pierwszymi cyklotronami, pomagając w interpretacji danych dostarczanych przez tę maszynę w Radiation Laboratory. W latach 30. zainteresował się też astrofizyką, co zaowocowało kilkoma istotnymi publikacjami. Współpracował też z Wolfgangiem Paulim, rozwijając teorię kwantową i szlifując swoje umiejętności matematyczne.

W maju 1942 roku otrzymał zaproszenie do wzięcia udziału w obliczeniach związanych z powstającym właśnie projektem amerykańskiej bomby atomowej, który znany jest pod późniejszą nazwą Projekt Manhattan. Wojskowym szefem programu został generał Leslie R. Groves Jr., który wiedząc o zdolnościach organizacyjnych oraz bardzo szerokich zainteresowaniach Oppenheimera, zaproponował mu objęcie stanowiska szefa naukowego projektu. W czasie wspólnej wyprawy do Nowego Meksyku wybrali w okolicach Los Alamos odpowiednie miejsce, aby rozpocząć budowę tajnego kompleksu wojskowego[6]. Zgodnie z nakreślonym przez Oppenheimera planem organizacyjnym utworzono cztery wydziały naukowe: Fizyki Teoretycznej, Fizyki Eksperymentalnej, Chemii i Metalurgii oraz Materiałów Wybuchowych. W zasadzie wszystko było już przygotowane, ale pojawił się nagle zgłoszony przez kontrwywiad problem związany z przeszłością Oppenheimera. Chodziło głównie o to, że przed wojną utrzymywał on częste i szerokie kontakty z członkami partii komunistycznej. Kontrwywiadowi były też znane dość radykalne wypowiedzi świeżo powołanego dyrektora, dotyczące kwestii czysto politycznych. Wydawało się, że sytuacja jest patowa. Decyzję ostateczną podjął gen. Groves, który 20 lipca 1943 roku podpisał dokument, w którym zalecił „niezwłoczne wyrażenie zgody na zatrudnienie Juliusza Roberta Oppenheimera, bez względu na informacje posiadane na jego temat”[7].

Victor Weisskopf, wspominając czas pracy nad Projektem Manhattan, określił Oppenheimera jako nietypowego szefa, który nigdy nie kierował pracą zza biurka. Był obecny wszędzie, uczestniczył czynnie w pracach wszystkich grup badawczych. Takimi działaniami wzbudzał w pracownikach entuzjazm i podsycał atmosferę twórczej pracy[8].
To właśnie decyzją Oppenheimera zespół zajmujący się konstrukcją bomby zmienił technologię detonacji z metody działa na metodę implozyjną[9]. Gigantyczny wysiłek zespołu dał w efekcie projekt eksperymentalnej bomby plutonowej, znanej pod kryptonimem „Gadżet”. Został on ostatecznie zatwierdzony na specjalnym spotkaniu u Oppenheimera 28 lutego 1945[10]. Punktem kulminacyjnym Projektu Manhattan była udana detonacja bomby atomowej, 16 lipca 1945 roku, w ramach eksperymentu Trinity.

Okres powojenny

Einstein i Oppenheimer w Institute for Advanced Study

W 1946 roku wystąpił z projektem międzynarodowej kontroli wykorzystania energii jądrowej. Będąc przewodniczącym (od roku 1946) komitetu doradczego Komisji Energii Atomowej USA, odnosił się z rezerwą do budowy bomby wodorowej. W 1947 roku przyjął propozycję Lewisa Straussa i został dyrektorem Institute for Advanced Study w Princeton, którą to funkcję sprawował aż do roku 1966. Kilkakrotnie zorganizował w Nowym Jorku konferencje naukowe fizyków. Spotkania te pozwoliły na nowo włączyć się uczonym w nurt prac ściśle teoretycznych.

Oppenheimer stał się znany jako założyciel amerykańskiej szkoły fizyki teoretycznej. Zapracował na opinię erudyty, osoby zdolnej i lotnej oraz szeroko patrzącej na naukę. Interesował się językami oraz filozofią Wschodu. Jednakże był niestabilny emocjonalnie i skłonny do depresji. Raz zwierzył się bratu: „Potrzebuję fizyki bardziej niż przyjaciół”[11]. W 1957 roku kupił małą posiadłość na wyspie Saint John na Karaibach. Spędzał tam dużo czasu, żeglując po okolicznych wodach z żoną i córką.

Przyjaciele podejrzewali go o skłonności autodestrukcyjne. Jego współpracownicy postrzegali go albo jako powściągliwego geniusza i ascetę, albo jako pretensjonalnego i niepewnego siebie pozoranta. Studenci prawie zawsze zaliczali się do pierwszej kategorii, często przejmując jego styl bycia, aż do naśladowania zwyczaju czytania tekstów w oryginalnych językach[12]. Po śmierci ciało Oppenheimera zostało skremowane, a prochy zabrane przez żonę Kitty do ich posiadłości na Wyspach Dziewiczych, gdzie urna została wrzucona do morza[13].


Zobacz też

Przypisy

  1. Alice Kimball Smith, Charles Weiner: Robert Oppenheimer: Letters and recollections. Cambridge: Harvard University Press, 1980, s. 1.
  2. Peter Goodchild: J. Robert Oppenheimer: Shatterer of Worlds. Boston: Houghton Mifflin, 1981, s. 1.
  3. Oppenheimer (Julius) Robert, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-28].
  4. J. Robert Oppenheimer | Biography, www.atomicarchive.com (ang.)
  5. Peter Michelmore: The Swift Years: The Robert Oppenheimer Story. Dodd, Mead and Company, 1969.
  6. Klaus Hoffmann: J. Robert Oppenheimer - Twórca pierwszej bomby atomowej. WNT, 1999, s. 115-116. ISBN 83-204-2283-3.
  7. Hoffmann, op. cit., s. 129.
  8. Hans Bethe: The Road from Los Alamos. New York, New York: Springer Science+Business Media, 1968. ISBN 0-88318-707-8. OCLC 22661282. (ang.)
  9. Lillian Hoddeson, Paul W. Henriksen, Roger A. Meade, Catherine L. Westfall: Critical Assembly: A Technical History of Los Alamos During the Oppenheimer Years, 1943–1945. New York: Cambridge University Press, 1993, s. 248, 249. ISBN 0-521-44132-3. (ang.)
  10. Hoddeson, op. cit., s. 312.
  11. Alice Kimball Smith, Weiner, Charles: Robert Oppenheimer: Letters and recollections. Cambridge: Harvard University Press, 1980, s. 135.
  12. Gregg Herken: Brotherhood of the Bomb: The Tangled Lives and Loyalties of Robert Oppenheimer, Ernest Lawrence, and Edward Teller. Nowy Jork: Henry Holt and Company, 2002, s. 14–15. ISBN 0-8050-6588-1. (ang.)
  13. Kai Bird, Martin J. Sherwin: American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer. New York, New York: Alfred A. Knopf, 2005. ISBN 0-375-41202-6. OCLC 56753298. (ang.)

Bibliografia

  • Kai Bird, Martin J. Sherwin: "OPPENHEIMER. Triumf i tragedia ojca bomby atomowej". Wydawnictwo Replika, 2022. ISBN 978-83-67295-38-3.
  • Klaus Hoffmann: J. Robert Oppenheimer - Twórca pierwszej bomby atomowej. WNT, 1999. ISBN 83-204-2283-3.
  • Richard Rhodes: Jak powstała bomba atomowa. Prószyński i S-ka, 2000. ISBN 83-7255-131-6.
  • Robert Jungk: Jaśniej niż tysiąc słońc. Losy badaczy atomu. PIW, 1967.
  • J. Robert Oppenheimer, Atom Bomb Pioneer, Dies, [w:] The New York Times [online], nytimes.com, 19 lutego 1967 [dostęp 2014-02-25] (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

J Robert Oppenheimer signature.svg
Signature of J. Robert Oppenheimer
Trinity Test - Oppenheimer and Groves at Ground Zero 002.jpg
In September 1945, many participants returned to the Trinity Test site for news crews. Here Oppenheimer and Groves examine the remains of one the bases of the steel test tower.
JROppenheimer-LosAlamos.jpg
Autor: Department of Energy, Office of Public Affairs, Licencja: Attribution
Official portrait of J. Robert Oppenheimer, first director of Los Alamos National Laboratory.