Robert Remak

Robert Remak na litografii Georga Engelbacha (1817-1897)

Robert Remak (ur. 26 lipca 1815 w Poznaniu, zm. 29 sierpnia 1865 w Bad Kissingen) – polski^[1][2] i niemiecki lekarz, żydowskiego pochodzenia; embriolog, histolog, fizjolog i neurolog. Twórca nowoczesnej embriologii. Odkrył, że wszystkie komórki pochodzą od innych komórek. Z jego nazwiskiem związane są włókno osiowe Remaka, pasmo Remaka, włókna Remaka, zwój Remaka, prawo Remaka-Virchowa. Członek zagraniczny Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego od 1841, Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego od 1848.

Życiorys

Urodził się 26 lipca 1815 w Poznaniu, jako syn kupca Salmona Meyera Remaka i Frederike z domu Caro. Miał starszą siostrę (Lowenfeld) i trzech braci (Gustav Remak, niemiecki prawnik, zm. 1886, pracował w Filadelfii; Stefan Remak (1821-1890), Stanilas Remak, zm. 1910). Uczył się najpierw w gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, ukończył je w 1833 roku. Następnie studiował na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Jego nauczycielami byli Johannes Peter Müller (1801-1858), Christian Gottfried Ehrenberg (1795-1876) i Johann Lukas Schönlein. Jako student zaczyna pracować w pracowni anatoma i profesora fizjologii Jana Müllera. Pracował też w prosektorium u Froriepa wydał w 1836 swoją pierwszą prace o budowie nerwów mózgowo-rdzeniowych. W tym samym czasie, w którym prowadził badania mikroskopowe u Jana Müllera brał udział w pracach kliniki pediatrycznej Bareza gdzie zetknął się ze strupniem woszczynowym. W 1839 zaaplikował o pozycję wykładowcy w Uniwersytecie Wileńskim. 3 maja 1841 zaczyna uczyć w swoim prywatnym mieszkaniu Leipziger Strase 18 w Berlinie. W 1840 roku opublikował Uwagi nad wskazaniami do wyniszczenia wyrośli rakowych i nierakowych w Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. W 1841 roku nadzorował tłumaczenie podręcznika dla akuszerek z języka niemieckiego. W 1843 zostaje członkiem Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego.

W czerwcu 1847 dostał stanowisko w Uniwersytecie Berlińskim jako Privatdozent^[3]. W 1848 roku jego trzej bracia emigrują do Stanów Zjednoczonych ze względów politycznych.

Wydział Lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego na zebraniu 5 grudnia 1839 starał się pozyskać Roberta Remaka na kierownika katedry anatomii patologicznej, patologii ogólnej i semiotyki i w 20 listopada 1850 dziekan wydziału lekarskiego proponował Remakowi tę pozycję^[4][5]. 19 stycznia 1859 został profesorem nadzwyczajnym w Uniwersytecie Berlińskim (extraodinarius).

Studentami Remaka byli m.in. Wilhelm His i Rudolph Albert von Kölliker.

Ożenił się z Feodorą Meyer (1828-1863), córką Eli Joachima Meyera (1780-1849), berlińskiego bankiera, i Betty Abraham (1788-1839)^[6]. Umarł 2 lata po śmierci swojej żony pozostawiając szesnastoletniego syna Ernsta Juliusza Remaka (1849-1912) również lekarza neurologa^[7]. Miał też syna Friedricha Remaka ur. 1857. 1 września został pochowany na cmentarzu żydowskim w Berlinie.

Po jego śmierci wspomnienia i nekrologi ukazały się w kilku czasopismach medycznych^{[8][9][10][11][12]}.

W kolejnych latach opracowania biograficzne na jego temat napisali Chorożycki^[13], Higier^[14][15], Motty^[16], Papez^[17], Schmiedebach^[18][19], Pearce^[20], Otis^[21] i Lagunoff^[22].

Dorobek naukowy

Opublikował około 150 artykułów (patrz Dzieła Roberta Remaka).

Observationes Anatomicae et Microscopicae de Systematis Nervosi Structura

W drugiej połowie 1837 roku Remak przedstawił pracę doktorską Observationes Anatomicae et Microscopicae de Systematis Nervosi Structura. Na oponentów pracy doktorskiej zaprasza Mianowskiego, Bentkowskiego i kandydata praw Czapskiego; dysertację poświęca Alfredowi Bentkowskiemu. Napisana po łacinie i obroniona przez Remaka 30 stycznia 1838 roku została po uzupełnieniu wydana w następnym roku po polsku pod tytułem O budowie nerwów i zwojów nerwowych w 1839 roku w Pamiętniku Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego^[23] (rozprawa ta również wyszła w odbitce). Remak opisuje włókno osiowe i osłonkę rdzeniową (myelinową) nerwów i podkreśla fakt istnienia nerwów bez osłonki rdzeniowej (nerwy bezrdzenne). Osiowe włókno nerwowe opisane przez Remaka zostało następnie nazwane "axencylinder" w literaturze niemieckiej (neuryt) przez Jana Purkyně. Praca ta była istotnym przyczynkiem w powstaniu teorii neuronu^[24]. We wstępie do polskiego wydania Remak pisze do "rodaków":

Zadziwi moze niejednego z czytelników, gdy w czasopiśmie, do tego czasu prawie wyłącznie samemi praktycznemi przedmiotami się zajmującem, spostrzeże rozprawę ściśle fizjologiczną; niejeden zapewne to ulubione pytanie sobie zada: czyli w ogólności tak nazwane teoretyczne nauki do dalszego rozwijania praktycznej medycyny są koniecznemi? Prawa, że na te i tym podobne wątpliwości wcalebym zważać nie potrzebował i mógł przestać na przeciwnem przekonaniu większej części lekarzy; ale, chcąc uświadomić rodaków o postępach, które w nowszym czasie nasze wiadomości o wewnętrznej budowie układu nerwowego przez spostrzezenia innych i moje poczyniły, idzie mi o rozproszenie przesądów, które u znacznej liczby praktyków do tego czasu panują, i o wzbudzenie upodobania w badaniach fizjologicznych.

Edward Flatau w 1899 roku notuje: Dość ważnym dla historji medycyny polskiej jest fakt, iż Remak, jeden z największych histologów i nerwopatologów urodził się w Poznaniu 1815 r. i że ogłosił swą podstawową pracę w polskim języku. Te dane historyczno biograficzne zawdzięczam synowi jego, prof. Remakowi w Berlinie, który też był łaskaw ofiarować mi egzemplarz tej epokowej pracy w języku polskim^[25].

Hieger^[14] wspomina Opowiadal mi w swoim czasie w 1900 roku Dr. Edward Flatau, kiedy u nas w Warszawie osiadł, że podczas wieloletniego swojego pobytu na studiach w Berlinie bliżej się zapoznał z synem Roberta Remaka, profesorem neuropatologii berlińskiej, autorem wielu prac wartościowych, zwłaszcza z kliniki i semiotyki obwodowego układu nerwowego. Ten mu wielokrotnie opowiadał – co było Flatauowi i prawie wszystkim lekarzom polskim niewiadome, że ojciec jego, współrodak i współwyznawca Flataua, pochodził z Poznania, że chełpił się; swoimi pracami naukowymi, pisanymi w języku polskim i ogłoszonymi w pismach warszawskich i krakowskich i że jako święte relikwie w ogromnym księgozbiorze swoim "na honorowym miejscu w drogiej oprawie" z pietyzmem przechowywał u siebie.

Podział komórki według Remaka^[26]

Wszystkie komórki pochodzą od komórek

Około 14 publikacji Remaka bezpośrednio dotyczy badań podziału komórki.

W artykule z 1852 dał początek poglądowi, że komórki powstają za pomocą podziału z istniejących komórek i zrewidował poglądy Schwanna; odkrycie to było powszechnie przypisywane Rudolfowi Virchowowi. Obecnie uważa się, że Virchow potwierdził wyniki Remaka^[27]. Istnieją także sugestie, że prace Virchowa były plagiatem prac Remaka^[28]. Remak uważał, że wszystkie komórki tworzą się przez podział i sugerował, że tkanka patologiczna jest także związana z podziałem komórek^[29].

Jako pierwszy wykazał, że w rozwoju embrionalnym powstają trzy listki zarodkowe, a nie cztery, jak postulował Karl Ernst von Baer.

Badał układ wegetatywny człowieka; w 1844 opisał zwój sercowy, dawniej nazywany zwojem Remaka^[30]. W 1838 opisał niezmielinizowane włókna nerwowe^[31].

Remak dowiódł, że aksony motoneuronów rdzenia kręgowego przechodzą bezpośrednio do przedniego korzenia i do nerwu odwodowego.

W 1848 Remak odkrył, że w sercu żaby znajdują się grupy nerwów^[32].

Grzybica woszczynowa

Historia odkrycia grzybicy woszczynowej (tinea favosa, favus) datuje się 1837 roku, kiedy Remak stwierdził w tarczkach grzybicy woszczynowej nitki podobne do pleśni. Przyjaciel Remaka z Poznania Ksawery Hube (1817-1837) wykorzystał część jego obserwacji w pracy doktorskiej o skrofułach^[33][34]. Charakterystykę morfologiczną grzyba podał po raz pierwszy szwajcarski botanik Schöenlein w 1839 roku. Choroba dotyczy owłosionej skóry głowy, a także skóry gładkiej. Zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka drogą bezpośrednią lub pośrednią przez przybory toaletowe, nakrycia głowy i inne. Grigoriaki^[35] wymienia Remaka jako pierwszego odkrywcę grzybów krytopłciowych. Remak w 1845 publikuje monografię^[36] i opisuje Achorion schoenleinii, który jest najczęściej przyczyną grzybicy woszczynowej skóry głowy^[37][38].

Wybrane prace

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Robert Remak w bazie Who Named It (ang.)
• Remak, Robert Max Planck Institute for the History of Science (ang.)