Robert Stiller

Robert Stiller
Imię i nazwisko

Robert Reuven Stiller

Data i miejsce urodzenia

25 stycznia 1928
Warszawa

Data śmierci

10 grudnia 2016

Dziedzina sztuki

tłumacz

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

Robert Reuven Stiller (ur. 25 stycznia 1928 w Warszawie[1], zm. 10 grudnia 2016[2]) – polski tłumacz, pisarz i językoznawca pochodzenia żydowskiego.

Życiorys

Urodził się w katolickiej rodzinie polskich Żydów. Dzieciństwo spędził na Białorusi, okupację w Warszawie[3][4]. Należał do AK[5]. W 1947 roku odszedł od katolicyzmu, w którym był wychowany. Wstąpił do PPS. Pracował etatowo w wojsku. W 1952 roku ukończył polonistykę, studiował slawistykę, dziennikarstwo, indologię oraz nordystykę w Reykjavíku[4].

Oprócz tłumaczeń był autorem kilku książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych, współzałożycielem żydowskiej gminy reformowanej i propagatorem odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce[4]. W latach 60. i 70. publikował pod pseudonimami (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz), był m.in. autorem książki Semantyka zbrodni o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej[5]. Jest autorem wiersza pt. Serce generała, opiewającego Karola Świerczewskiego[6].

Na przełomie lat 80. i lat 90. XX wieku na łamach czasopisma „Mój Świat” opublikował krótką serię artykułów o tematyce ezoterycznej. Wspólnie z filozofem i tłumaczem Jerzym Prokopiukiem był też współredaktorem pisma „Gnosis”.

W 2005 roku kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikkego[5].

W różnym stopniu znał ponad 30 języków, w tym: angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, czeski, malajski, górnołużycki, dolnołużycki, ukraiński, białoruski, łacinę, niderlandzki, islandzki, szwedzki, hiszpański, jidysz, hebrajski, grekę, sanskryt i parę języków polinezyjskich[3].

Żoną Roberta Stillera była piosenkarka Nina Stiller.

Wybrane przekłady

kolejna wydanie jako:
Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna. Także z piosenkami (Katowice, cop. 2011)

Przekłady Stillera (np. Burgessa, Carrolla) wyróżniają dołączone do wydań artykuły na temat stosowanego przez autora języka, neologizmów, gwary, a także warsztatu tłumacza.

Twórczość własna

Źródło[5]

  • Baśnie
    • Chomik – baśń o chomikach
    • Klatin brat Klatona. Baśnie indonezyjskie dla dorosłych. Pierwsza opowieść malajska i dalszych pięćdziesiąt osiem (Kraków, 1964)
    • Niewinny tygrys – baśnie indonezyjskie (1966)
    • Córka długozębych (1970)
    • Mały płowy rekin (1970)
    • Narzeczony z morza – baśnie skandynawskie (zawiera opowieści z Zardzewiałego miecza w nieco złagodzonej formie i kilka nowych historii, na uwagę zasługuje wybitna oprawa graficzna Andrzeja Strumiłły) (1971)
    • Zardzewiały miecz – baśnie skandynawskie (1977)
    • Skamieniały statek. Baśnie malajskie (Warszawa, 1988)
    • Małpa i jej małżonek – baśnie malajskie (1987)* Eseistyka i felietonistyka
    • Lemie! po co umarłeś? (Kraków, 2006) – obszerne komentarze na temat twórczości Stanisława Lema
    • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 111 innych językach (Kraków, 2001) – zbiór felietonów
    • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 222 innych językach T. 2 (Kraków, 2013)
    • Semantyka zbrodni. Nota katyńska z 25 kwietnia 1943 i sowiecki sposób myślenia (Kraków, 2007) – obszerna, logiczno-językowa analiza noty protestacyjnej wystosowanej przez rząd ZSRR w związku z odkryciem masowych grobów polskich oficerów w Katyniu (pod pseudonimem Tomasz Harasiuk)
    • Żydowskie Abecadło twórców literatury polskiej, czyli Od A do Żet z prawa na lewo (Kraków, 2011)
    • Abecadło żydowskich pisarzy z Polski, Wydawnictwo Vis-a-vis Etiuda (Kraków, 2015)
  • Poezja
    • Listy do kochanki
    • Pierwszy raz w życiu. Wiersze 1945-1950 (Warszawa, 1999)
    • Poetyka pierwszej dziewiątki (Katowice, 2009)
    • Z czarnowłosych gwiazd (Warszawa, 2002)

Kontrowersje

Według dokumentów IPN, (o czym napisała Joanna Siedlecka, autorka książki Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów, wydana w 2009 r.) Robert Stiller od 1955 do 1981 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimami Kryspin, Stanisław Wisłocki, Literat i Tras, zostawił 20 tomów donosów. Rozpracowywał m.in. Związek Literatów, którego był członkiem od 1949 roku, środowisko miesięcznika „Kultura” i czasopisma „Zapis”[7]. Stiller stwierdził, że te informacje są nieprawdziwe, a dokumenty SB sfałszowane i zapowiedział wytoczenie pisarce procesu[8] (jednak do grudnia 2014 r. żaden proces się nie odbył)[9].

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ FilmPolski.pl, FilmPolski [dostęp 2022-12-13] (pol.).
  2. ↑ Zmarł Robert Stiller, fahrenheit.net.pl [dostęp 2016-12-17].
  3. ↑ a b Robert Stiller, Robert Stiller [dostęp 2015-06-29] (pol.).
  4. ↑ a b c Jubileusz 80-lecia Roberta Stillera, 7 stycznia 2009 [dostęp 2015-06-29] (pol.).
  5. ↑ a b c d e Lubimyczytać.pl, Robert Stiller (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz) [dostęp 2015-06-29].
  6. ↑ Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra, Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 396–399.
  7. ↑ Joanna Siedlecka, Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów, Warszawa 2009, s. 29, ISBN 978-83-7648-041-1.
  8. ↑ T.W. Kryspin, Polskie Radio Program III, 13 stycznia 2009 [dostęp 2014-01-22].
  9. ↑ Być jak Robert Stiller, ABC Tłumaczenia, 28 grudnia 2014 [dostęp 2015-10-16].
  10. ↑ M.P. z 2003 r. nr 39, poz. 573
  11. ↑ Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2017-01-21].

Bibliografia

  • Magdalena Prokopowicz (red.), Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Demart, Warszawa 2010, s. 316-317.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis BAR.png
Baretka Srebrnego Medalu "Zasłużony Kulturze - Gloria Artis"