Roch Rupniewski

Roch Rupniewski
Ilustracja
Roch Rupniewski, belwederczyk.
Data i miejsce urodzenia

1802 lub 1804
Turek

Data i miejsce śmierci

26 lub 30 grudnia 1876
Liverpool

Zawód, zajęcie

inżynier, żołnierz, działacz emigracyjny

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari

Roch Rupniewski (ur. 1802[1] lub 1804[2] w Turku, zm. 26[1] lub 30[3] grudnia 1876 w Liverpoolu) – powstaniec listopadowy, belwederczyk, działacz emigracyjny, inżynier, poeta, wolnomularz.

W kraju

Urodził się w 1802 lub 1804 r. w Turku, jako syn Jana Rupniewskiego i Tekli z Bońkowskich Rupniewskiej[1]. Miał brata – Nikodema Rupniewskiego. Ukończył Szkołę Wojewódzką w Kaliszu. 22 XII 1825 rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, na Wydziale Nauk i Sztuk Pięknych. Tytuł inżyniera cywilnego otrzymał w lipcu 1830 r[1].

Wstąpił do Sprzysiężenia Wysockiego, które zainicjowało wybuch powstania listopadowego. Bracia Roch i Nikodem Rupniewscy byli członkami grupy atakującej Belweder podczas nocy listopadowej (29 XI 1830). W stopniu porucznika wstąpił do Akademickiej Gwardii Honorowej. Został przydzielony do oddziału płk. Ludwika Kickiego, który w dniu 4 grudnia 1830 wyruszył w kierunku Modlina z zadaniem opanowania tamtejszej twierdzy[1].

W grudniu 1830 brał ponadto udział w kwestach na ulicach Warszawy na rzecz komitetu opiekującego się żonami i dziećmi powstańców[4].

2 I 1831 otrzymał awans do stopnia kapitana Gwardii Honorowej, a po jej rozwiązaniu służył jako podporucznik w 1 Pułku Jazdy Kaliskiej. Od 3 IV pełnił obowiązki adiutanta polowego przy gen. Kickim. 14 V otrzymał awans na porucznika w 5 Pułku Ułanów, z zachowaniem dotychczasowego stanowiska. Brał udział w bitwach pod Grochowem, Dębem Wielkim, Kałuszynem i Ostrołęką (gdzie znosił z pola bitwy ciało poległego gen. Kickiego[1]). 17 III otrzymał od gen. Skrzyneckiego[5] Krzyż Złoty Virtuti Militari.

Był członkiem Sądu Wojennego Nadzwyczajnego powołanego w Warszawie w czerwcu 1831 r. dla rozpatrzenia sprawy gen. Antoniego Jankowskiego[6] – oskarżonego o zbrodnię zdrady stanu. Sąd nie znalazł dowodów winy gen. Jankowskiego, jednak wzburzony tłum dokonał na osobie generała samosądu podczas krwawych rozruchów na ulicach Warszawy w dniu 15 sierpnia 1831.

We wrześniu walczył w obronie Warszawy.

Na emigracji

Roch Rupniewski był jednym ze spiskowców atakujących Belweder w noc listopadową 1830 r.

Po upadku powstania udał się na emigrację do Europy zachodniej. Do Francji przybył 17 XI 1831[1]. Początkowo osiadł w Paryżu, gdzie wstąpił do Komitetu Narodowego Polskiego oraz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (10 IV 1832[7]), następnie w Bourges. W Królestwie Polskim wydano na niego zaocznie wyrok śmierci za udział w zamachu na życie wielkiego księcia Konstantego, zamieniony następnie na dożywotnią banicję (16 IX 1834). Jego majątek uległ konfiskacie[8].

W roku 1832[5] wstąpił do paryskiej loży wolnomularskiej Trójcy Niepodzielnej (Trinité Invisible), w której sprawował wyższe funkcje[9]. Był uczestnikiem wyprawy Józefa Zaliwskiego do kraju[10]; został mianowany emisariuszem okręgowym partyzantki w powiecie pułtuskim i ostrołęckim. W Królestwie był poszukiwany listem gończym.

Po powrocie do Francji uczestniczył w wyprawie sabaudzkiej[2] pod wodzą gen. G. Ramorina. Wydalony z Francji przybył do Anglii (10 VI 1834) i zamieszkał w Londynie. 11 VII złożył podpis pod deklaracją potępiającą politykę ks. A.J. Czartoryskiego. Przez pewien okres był związany z Młodą Polską, potem z lewicą Ogółu Londyńskiego[2]. W 1835 r. bez powodzenia kandydował do Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W lutym 1835 osiadł w Portsmouth, gdzie powołano go na członka Komisji Redakcyjnej sekcji Grudziąż TDP, przemianowanej następnie w Gromadę Grudziąż Ludu Polskiego (30 X 1835 – data ogłoszenia odezwy Do Emigracji Polskiej[11]). Roch Rupniewski należał do współtwórców Gromady[12], choć wraz z innymi założycielami akces formalny do organizacji zgłosił dopiero w dniu 6 listopada 1835 r. W jej strukturach pełnił funkcję członka Komisji Przygotowawczej; należał do współautorów programu ideologicznego organizacji[13]. Prowadził ponadto działalność oświatową dla niepiśmiennych chłopów-żołnierzy[14]. W Portsmouth był oskarżany o skłócanie rodaków, pomówienia, awanturnicze intrygi i szerzenie „anarchii”[15][16] – m.in. poprzez napastliwe publikacje na łamach Północy (paryskiego pisma Młodej Polski[17]). 30 X 1835 został skreślony z listy członków TDP – powodem miał być jego akces do Gromad[5]. W 6. rocznicę wybuchu powstania, tj. 29 listopada 1836 podpisał odezwę Gromad do ludu polskiego na rodzinnej ziemi. Przypuszcza się, że to właśnie Roch Rupniewski był autorem odezw i rezolucji Gromady Grudziąż[1].

W roku 1837 przeniósł się na wyspę Jersey, gdzie przejął funkcje sekretarza tamtejszej Gromady Humań. W roku 1840 prawdopodobnie paraliżował próby podejmowania rozmów zjednoczeniowych pomiędzy Gromadami a Ogółem Londyńskim[18]. Od momentu rozwiązania Gromady Humań (22 V 1843) Rupniewski miał należeć bezpośrednio do Gromad Ludu Polskiego. 7 V 1846 wstąpił ponownie w struktury Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W 1848 roku jako przedstawiciel TDP podejmował starania o przewóz Polaków z Londynu i Portsmouth do Polski. Sam też wyjechał do Poznania, by wziąć udział w wypadkach Wiosny Ludów na ziemiach polskich[1]. Po upadku powstania wyjechał z kraju. 26 II 1849 r. osiadł ponownie w Londynie. W stolicy Anglii wstąpił do „The Polish National Chapter” – kapituły przy loży wolnomularskiej „Polish National Lodge”[19].

W kwestiach politycznych Rupniewski pozostawał konsekwentnie w opozycji do obozu Hotelu Lambert; w roku 1854 podpisał kolejną deklarację wymierzoną w politykę ks. A.J. Czartoryskiego. W roku 1856 podpisał akt odrzucający amnestię carską[5]. W latach 1855, 1857 i 1858 podejmował kolejne próby uzyskania mandatu w Centralizacji TDP – ponownie bez skutku. W 1866 zgłosił akces do Zjednoczenia Emigracji Polskiej[1].

Uprawiał poezję patriotyczną[2], jednak większość jego wierszy nie doczekała się publikacji. Wyjątek stanowi tomik poezji Niezabudki jerseyskie, wydany staraniem Zenona Świętosławskiego w Jersey w 1854. Pod koniec życia przeniósł się do Liverpoolu, gdzie zmarł w dniu 26 lub 30 XII 1876 r. Jego ostatni zarejestrowany adres to 142 Huskisson Street w Liverpoolu[20]. Został pochowany na cmentarzu Toxteth Park w tym samym mieście. Pomnik nagrobny ufundowano ze składek emigrantów. Nagrobek nie zachował się do czasów współczesnych.

Roch Rupniewski prawdopodobnie nie założył rodziny[1].

W kulturze

Roch Rupniewski jest jednym z bohaterów powieści Tadeusza Hołuja – Królestwo bez ziemi (1968). Ukazany został w niej jako działacz Gromad Ludu Polskiego w Portsmouth.

Słynna grafika Fryderyka Krzysztofa Dietricha Atak spiskowców na Belweder 29 listopada 1830 r., przedstawia grupę dziewięciu spiskowych wdzierających się na dziedziniec pałacowy – jednym z nich jest Roch Rupniewski (inna z ukazanych postaci to jego brat, Nikodem Rupniewski).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Roch Rupniewski, [w:] iPSB [online], nina.gov.pl [dostęp 2018-01-07] (pol.).
  2. ↑ a b c d Peter Brock, Geneza Ludu Polskiego w Anglii, Londyn 1962, s. 312.
  3. ↑ Roch Rupniewski (Unknown-1876) – Find A Grave..., www.findagrave.com [dostęp 2018-01-07].
  4. ↑ Natalia Kicka, Pamiętniki, Instytut Wydawniczy PAX, 1972, s. 249.
  5. ↑ a b c d Marian Tyrowicz, Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832-1863. Przywódcy i kadry członkowskie, 1964, s. 589.
  6. ↑ Michał Swędrowski, Portret człowieka zapalczywego. Generał Jan Krukowiecki w powstaniu listopadowym, 2013, s. 253.
  7. ↑ Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832–1846, [w:] Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, rocznik 71, zeszyt 3, 1966, s. 16.
  8. ↑ Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, Warszawa 1998, s. 414.
  9. ↑ Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 roku, 1984, s. 11.
  10. ↑ Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 roku, 1984, s. 24.
  11. ↑ Adam Sikora, Gromady Ludu Polskiego, 1974, s. 22.
  12. ↑ Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832–1846, [w:] Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, rocznik 71, zeszyt 3, 1966, s. 85.
  13. ↑ Hanna Temkinowa, Gromady Ludu Polskiego, 1962, s. 18.
  14. ↑ Peter Brock, Z dziejów Wielkiej Emigracji w Anglii, 1958, s. 53.
  15. ↑ Peter Brock, Geneza Ludu Polskiego w Anglii, Londyn 1962.
  16. ↑ Urszula Wencel-Kalembkowa, Działalność gen. Józefa Dwernickiego na emigracji w latach 1832–1848, 1978, s. 63.
  17. ↑ Peter Brock, Geneza Ludu Polskiego w Anglii, 1962, s. 38.
  18. ↑ Urszula Wencel-Kalembkowa, Działalność gen. Józefa Dwernickiego na emigracji w latach 1832–1848, 1978, s. 115.
  19. ↑ Ludwik Hass, Wolnomularstwo w Europie środkowo-wschodniej w XVIII i XIX wieku, Ossolineum, 1982, s. 349.
  20. ↑ Search The Database, www.toxtethparkcemetery.co.uk [dostęp 2018-01-07].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

MWP 1830 Belweder.jpg
  • Made on a summer day in the Museum of the Polish Army in Warsaw
    A series of anonymous xylographs depicting the early stages of the November Uprising in Warsaw, as well as the aftermath of the fights - the Great Emigration Storming the Belweder palace, the seat of the tsarist governor
Roch Rupniewski.jpg
Roch Rupniewski