Rodzina Malavogliów

Rodzina Malavogliów

I Malavoglia

Autor	Giovanni Verga
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Włochy
Język	włoski
Data wydania	1881

Rodzina Malavogliów (oryg. wł. I Malavoglia) – werystyczna powieść Giovanniego Vergi z 1881 r., pierwsza z planowanego cyklu pięciu powieści (ostatecznie ukończone zostały dwie).

Okoliczności powstania utworu

Inspiracją dla powstania Rodziny Malavogliów był cykl powieściowy Rougon-Macquartowie francuskiego pisarza Emila Zoli. Verga zamierzał stworzyć podobny cykl opisujący realia włoskie. W jego planach w skład cyklu miało wejść pięć powieści: Ntoni, Mastro-don Gesualdo, Księżna Gargantes, Poseł Scipioni, Człowiek luksusu, zaś całość miała nosić wspólny tytuł Fala^[1]. Z czasem autor postanowił zmienić tytuł cyklu na Zwyciężeni, zaś pierwszej powieści nadać tytuł odnoszący się do całej rodziny bohaterów, a nie tylko do jednego z nich^[1].

W opowiadaniu Fantazja, zawartym w zbiorze Życie wśród pól, narrator tłumaczy jednej z bohaterek, dlaczego zainteresował się życiem sycylijskich chłopów. Krzysztof Żaboklicki uważa, że jego argumentacja powinna być traktowana jako pogląd samego Vergi wyjaśniający tło powstania powieści^[1]:

Rodzina Malavogliów została opublikowana w 1881 w Mediolanie^[1].

Treść

Widok wybrzeża w pobliżu wsi Aci Trezza, gdzie rozgrywa się akcja powieści

Akcja utworu rozgrywa się w sycylijskiej wsi Aci Trezza w latach 50. i 60. XIX w. Głównymi bohaterami są przedstawiciele trzech pokoleń rodziny Toscano, noszącej dziedziczne przezwisko Malavoglia^[a]: dziadek Ntoni, jego syn Bastianazzo i jego żona Maruzza oraz ich dzieci: Ntoni, Luca, Filomena (Mena), Alessio (Alessi) i Rozalia (Lia). Od pokoleń rodzina zajmuje się połowem i sprzedażą ryb na łodzi "Opatrzność" i mieszka w domu pod nieszpułką.

W momencie rozpoczęcia akcji dziadek Ntoni zostaje przekonany do wykupienia na kredyt ładunku łubinu, który korzystnie sprzedany mógłby przynieść Malavogliom znaczny zysk. Jednak w czasie przewozu wskutek burzy łódź z łubinem tonie, a kierujący nią Bastianazzo Malavoglia ginie. Rodzina, pozbawiona głównego żywiciela i łodzi, nie ma możliwości terminowej spłaty długu. Przez kilka miesięcy Malavogliowie uzyskują od wierzycieli odroczenie terminu spłaty, dzięki dobrej opinii, jaką się cieszyli, utrzymują się z dorywczych prac najemnych, dziadek Ntoni stara się doprowadzić do małżeństwa Meny z Brasim, synem zamożnego gospodarza Fortunata zwanego Cebulą. Gdy udaje się wyłowić z wody i wyremontować łódź, sytuacja rodziny zdaje się poprawiać. Ntoni zaleca się do chłopki z tej samej wsi, Barbary, jednak dziadek nie pozwala mu na ślub, zanim za mąż wyjdzie siostra; Mena, chociaż zakochana z wzajemnością w ubogim woźnicy Alfiu Mosca, podporządkowuje się woli dziadka. W dniu zaręczyn dziewczyny okazuje się, że jej brat, Luca, odbywający służbę wojskową, zginął w bitwie pod Lissą. Związek młodych zostaje zerwany.

Mimo wszystkich wysiłków rodzina nie jest w stanie spłacać terminowo długów i z rozpaczą opuszcza dom pod nieszpułką. Ntoni, odrzucony z powodu ubóstwa przez Barbarę i jej matkę, rozgoryczony sytuacją Malavogliów, zaczyna zastanawiać się nad wyruszeniem w świat. Na krótko zatrzymuje go w domu choroba matki - Maruzza zaraziła się cholerą w czasie epidemii. Po jej śmierci młodzieniec opuszcza jednak dom, jednak wbrew swoim nadziejom nie udaje mu się wzbogacić. Ntoni nawiązuje krótki romans z karczmarką Santuzzą, która jednak odrzuca go ostatecznie jako darmozjada i alkoholika. Do dorastającej Lii zaczyna zalecać się miejscowy żandarm, Michele. Przez sympatię dla dziewczyny informuje Menę, że jej brat Ntoni dołączył do miejscowej bandy przemytników. Rodzina nie jest jednak w stanie go powstrzymać i młodzieniec zostaje aresztowany, oskarżony o przemyt i usiłowanie zabójstwa żandarma Michelego. Broniący Ntoniego adwokat usiłuje uzasadnić czyn młodzieńca osobistym zatargiem między nim a żandarmem, przyczyną którego miało być uwiedzenie Lii przez tego ostatniego. Słysząc te słowa, dziadek Ntoni doznaje ataku paraliżu. Lia ucieka z rodzinnego domu i ze wsi. Ntoni zostaje skazany na pięć lat więzienia.

Dziadek Ntoni, nie mogąc pogodzić się z sytuacją, w której stał się ciężarem dla swoich wnuków Meny i Alessia, prosi woźnicę Alfia i młodą sąsiadkę Nunziatę o odwiezienie do przytułku w mieście. Tam też po pewnym czasie umiera. Alfio oświadcza się Menie, ta jednak odmawia; nie chce wyjść za mąż po tym, gdy jej siostra uciekła ze wsi i jak dowiedział się woźnica została w mieście prostytutką. Alessi żeni się z pracowitą i oszczędną Nunziatą, która po porzuceniu przez ojca jako nastolatka sama zaopiekowała się młodszym rodzeństwem i prowadziła gospodarstwo. Oboje po kilku latach odkupują dom pod nieszpułką, mają dzieci. Odwiedza ich powracający z więzienia Ntoni, odmawia jednak pozostania z nimi na stałe i odchodzi, rozmyślając nad przeszłością i swoim przyszłym losem.

Cechy utworu

Znaczenie i sens powieści Verga starał się objaśnić w przedmowie do pierwszego wydania Rodziny Malavogliów. Stwierdził w niej, iż jego utwór jest studium dążenia ubogiej, lecz stosunkowo szczęśliwej rodziny do poprawy swojej finansowej sytuacji. Powieściopisarz podkreślał, że wątek dążenia człowieka do poprawy swego losu, które z czasem przeradza się w żądzę władzy i bogactwa, będzie rozwijał w kolejnych tomach planowanego cyklu^[1]. Ukazując codzienne życie w ubogiej rybackiej osadzie, Verga podkreśla znaczenie czynnika materialnego dla panujących w niej stosunków. Akcja dzieła zawiązuje się w momencie zawarcia przez dziadka Ntoniego transakcji - zakupu łubinu - która ma przynieść rodzinie dobrobyt. Uczciwość Malavogliów zostaje zestawiona z chciwością i nierzetelnością innych mieszkańców wsi (zwłaszcza ich kontrahenta, wuja Crocifisso). Już w momencie zakupu łubinu tytułowa rodzina zostaje oszukana, gdyż sprzedany im łubin jest nadgniły. Następnie Malavogliowie nie chcą korzystać z kruczków prawnych, by uchylić się od spłaty długów, w rezultacie tracą wszystko^[2].

Technika narracji

W utworze zastosowana została specyficzna technika narracyjna, polegająca na rezygnacji z bezpośredniego opisu wydarzeń o zasadniczym znaczeniu dla akcji na rzecz przekazywania informacji o nich poprzez przytoczenie komentarzy i reakcji ich świadków. Powieść nie zawiera np. dosłownego opisu burzy na morzu, w której ginie Bastiano Malavoglia, a jedynie przedstawia zachowanie mieszkańców Aci Trezza obserwujących morze, ich złe przeczucia i wreszcie pewność, że łódź Malavogliów uległa zniszczeniu^[2]. Niekiedy wydarzenia mające wydarzyć się w przyszłości są sugerowane przez narratora, który opisując wypłynięcie Bastianazza podkreśla, że wypowiadane przez niego wówczas słowa są jego ostatnimi, jakie słyszała rodzina^[2]. Realia życia na wsi sycylijskiej oddawane są poprzez wierne relacjonowanie przebiegu rozmów miejscowych mieszkańców nawet na błahe tematy. Nie są one przy tym dokładnie przedstawiane w postaci dialogów, a w postaci "dialogowanych opowieści" (it. racconto dialogato), gdzie zmienność tematów i płynne, skojarzeniowe przechodzenie od problemu do problemu pozwalają domyślić się, że nie jest to wypowiedź jednej osoby^[2]. Narrator powieści stara się beznamiętnie, bez emocjonalnego zaangażowania relacjonować losy tytułowej rodziny. Są jednak momenty, w których pośrednio wyraża dla nich współczucie - zwłaszcza dla Meny Malavoglii, nieszczęśliwie zakochanej w woźnicy, którego nie może poślubić, gdyż dziadek wybrał dla niej innego narzeczonego^[2].

Tradycja jako najwyższa wartość

Rodzina Malavogliów przedstawia konflikt między tradycyjnym stylem życia, opartym na ciężkiej pracy i przywiązaniu do rodziny oraz miejsca urodzenia, a poszukiwaniem nowych sposobów życia i wzbogacenia się. Rzecznikiem pierwszej postawy jest dziadek Ntoni, który przeciwstawia się wszelkim próbom zmiany własnej sytuacji, nie wierząc w ich powodzenie^[2]. Z kolei jego wnuk Ntoni, który w czasie służby wojskowej mógł przyjrzeć się życiu w Neapolu, pragnie wzbogacić się, zmienić życie swoje i całej rodziny. Pod wpływem wiejskiego aptekarza zaczyna nawet nieśmiało popierać idee rewolucyjnego egalitaryzmu. Narrator jednoznacznie sugeruje jednak, że Ntoni w rzeczywistości marzy jedynie o szybkim wzbogaceniu się, by móc przestać pracować^[2].

Sympatia narratora i autora jest jednoznacznie po stronie dziadka Ntoniego. Verga głosi kult rodziny, tradycji, godzenia się z losem, nakazuje akceptować swoją pozycję społeczną. W momencie, gdy Malavogliowie próbują wykroczyć poza te zasady, handlując łubinem, zaczyna prześladować ich swoiste fatum: łódź o mówiącej nazwie Opatrzność tonie, gdyż jej właściciele zadziałali wbrew wyrokom Opatrzności^[2]. Młody Ntoni ponosi życiową klęskę i w finale przyznaje, że mylił się, przeciwstawiając się dziadkowi. Jego brat Alessi, który szedł za wskazówkami dziadka, jest tymczasem zarazem tą osobą, która rozpoczyna odbudowę dawnej pozycji rodziny^[2].

Tragiczne losy rodziny, która oprócz krzywd ze strony złych ludzi doznaje również ciosów wynikających ze zdarzeń losowych (np. śmierci Luki w czasie bitwy), odzwierciedlają pogląd Vergi na życie. Zdaniem pisarza życie musiało być pasmem cierpień; jedynie ludzie, którzy maksymalnie ograniczyliby swoje oczekiwania wobec niego, mogliby odnajdywać pewne szczęście^[2].

Tło historyczne utworu

Rodzina Malavogliów rozgrywa się w drugiej połowie lat 60. XIX w., co jest możliwe do ustalenia dzięki licznym odniesieniom do wydarzeń historycznych: bitwy pod Lissą, epidemii cholery na Sycylii w 1867, wprowadzeniu powszechnego poboru i nowych podatków (fakt ten jest żywo dyskutowany we wsi), kryzysu tradycyjnego rybołówstwa - odwiecznego zawodu wielu Sycylijczyków. Verga odwzorowuje mentalność sycylijskich wieśniaków, którzy w większości nie poczuwają się do jedności z innymi mieszkańcami Włoch i interesują się wyłącznie wydarzeniami zachodzącymi w ich rodzinnej miejscowości. Opisując nieustanny spór polityczny między konserwatywnym proboszczem a aptekarzem-republikaninem przedstawia spory polityczne nurtujące społeczeństwo w okresie, w którym rozgrywa się akcja powieści^[3]. Szczególnie starannie pisarz przedstawił zwyczaje ludowe, zajęcia wieśniaków, na temat których zgromadził obszerną dokumentację. W powieści znalazły się opisy m.in. tradycyjnej stypy, rozdzielania włosów narzeczonej przed ślubem, obchodów święta Wniebowstąpienia^[3].

Recepcja

Bezpośrednio po publikacji Rodzina Malavogliów została źle przyjęta przez krytykę, a przez wielu recenzentów wręcz zignorowana. Żaboklicki uważa, że stało się tak z powodu zbytniego nowatorstwa powieści^[3]. Późniejsi historycy literatury wypowiadają się o utworze jednoznacznie pozytywnie^[3][4].

Uwagi

Przypisy