Rogóżno

Rogóżno

wieś
Widok w stronę centrum Rogóżna
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	łańcucki
Gmina	Łańcut
Liczba ludności (2021)	1213[1]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	37-112[2]
Tablice rejestracyjne	RLA
SIMC	0655155[3]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Łańcut Rogóżno
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rogóżno
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Rogóżno
Położenie na mapie powiatu łańcuckiego Rogóżno
50°04′30″N 22°22′24″E/50,075000 22,373333

Rogóżno – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Łańcut^[4][3].

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie rzeszowskim.

Położenie geograficzne

Rogóżno położone jest na granicy dwóch jednostek fizycznogeograficznych. Północna część wsi znajduje się w obrębie Pradoliny Podkarpackiej – regionu rolniczego o płaskiej powierzchni. Środkowe i południowe przysiółki miejscowości zlokalizowane są na Podgórzu Rzeszowskim – obszarze pofalowanym o żyznych gruntach uprawnych. Charakterystyczne dla tego terenu są wąwozy i holwegi w pokrywach o lessowej genezie. Kuesta geomorfologiczna między obiema krainami jest bardzo wyraźna i przebiega analogicznie do linii kolejowej Kraków – Przemyśl.

Integralne części wsi

Historia

Wieś lokowana około 1422 roku przez Jana z Pilczy syna Elżbiety Granowskiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły albo przed 1409 rokiem przez jego ojca Wincentego z Granowa starostę nakielskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1424 roku w wykazie dziesięciny dla Kapituły przemyskiej. W księdze Ziemskiej Przeworskiej wymieniona wpisem z 1439 roku^[5]. Wpis z roku 1442 wymienia Tomasza syna sołtysa z Rogóżna Klemensa^[5]. W roku 1443 dodano również dziesięcinę z Rogóżna do uposażenia parafii Kosina^[6]. Dokument z roku 1450 w którym Wacław książę Opolski siostrzeniec Jana z Pilczy zawiera z nim ugodę, wymienia między licznymi posiadłościami również Rogóżno (Rogoszno)^[5]. W 1478 roku^[7] wieś odziedziczył najmłodszy z synów Jana z Pilczy, Otto podkomorzy lubelski, a po nim jego najstarszy syn Mikołaj^[5][8]. Jeszcze przed jego śmiercią w 1550 roku, około 1544 roku dziedzicem Rogóżna została jego żona Barbara z Konińskich, a po niej ich zmarły w 1568 syn Krzysztof Pilecki, dziedzic Łańcuta i zwolennik reformacji^[9]. Prawdopodobnie on przed 1556 rokiem sprzedał Rogóżno Janowi Starzechowskiemu wojewodzie podolskiemu i dziedzicowi sąsiedniej wsi Białoboki. Rejestr poborowy z 1556 roku wymienia : 8 i 1/2 łana, 12 wolnych zagrodników, 2 zagrodników, 8 rzemieślników, 6 komorników, młyn walnik o 2 kołach, tartak, kocioł gorzelniany, karczmę dziedziczną i drugą roczną.^[10] Po śmierci Jana Starzechowskiego w 1567 roku Rogóżno odziedziczył jego starszy syn Stanisław Starzechowski, podkomorzy lwowski, a po jego śmierci w 1582 roku żona Anna z Tarłów Starzechowska oraz dzieci : Jan, Dorota, Katarzyna i Zofia. Opiekunem prawnym wyznaczony został Mikołaj Tarło wojewoda lubelski, ojciec Anny. Z tego okresu (1578 rok) pochodzi najstarszy znany zapis składu ławy gomadzkiej. Wójtem był Sebastian Piotrosz a przysiężnikami : Adam Wrzecionko, Wojciech Kowal, Jakub młynarz (Kiełb), Andrzej Wańko, Walenty Gucmin, Józef Kraus i Mateusz Jach^[11].

Według rejestru poborowego z 1589 roku we wsi było: 7 łanów, młyn o dwóch kołach, 2 karczmy, komorników posiadających bydło – 6, komorników ubogich 10, zagrodników 12, rzemieślników 8^[12].

Młynarzem co najmniej od 1575 roku był Jakub Kiełb który w 1614 roku sprzedał młyn swojemu synowi Walentemu za 250 grzywien. Podsiębierny młyn o dwóch kołach znajdował się na rzece Wisłok.^[11]

Od 1589 roku^[12] dziedzicem został pochodzący z Kandii na wyspie Kreta, a w 1571 roku przez króla Zygmunta Augusta przyjęty do stanu szlacheckiego, kupiec lwowski Konstanty Korniakt, herbu Krucini. Po jego śmierci w 1603 roku dobra odziedziczył jego syn Konstanty Korniakt z Białobok. Zmarł on w 1624 roku w wyniku ran odniesionych w czasie czerwcowego najazdu Tatarów na Ziemię przemyską. W czasie tego najazdu w jasyr wzięci zostali znani z nazwiska mieszkańcy Rogóżna: Kasper Kiblar, Wojciech Skrobirożek, Mateusz Tereszko, Szymon Szczepanek i dwaj bracia o nazwisku Jac^[11]. We wsi zostały spalone: folwark, dwie karczmy, młyn^[13]. Po śmierci Konstantego dziedzicem została jego żona Elżbieta z Ossolińskich Korniaktowa, a później kolejno jego synowie Aleksander Zbigniew Korniakt i od 1632 roku Karol Franciszek.

W 1633 roku syn miejscowego chłopa Wojciecha Wcisło, Krzysztof był studentem Akademii Krakowskiej i uzyskał tytuł bakałarza.^[11][14]

Do 1784 roku wieś związana ekonomicznie i wspólną ławą gromadzką z sąsiednim, założonym przez Konstantego, Korniaktowem. Od początku XVII wieku przez większość okresu wieś była zarządzana przez dzierżawców, m.in.: Adama Domanowskiego, Krzysztofa Kalickiego, Benedykta Faleńskiego, Benedykta Chraleckiego, Jana Zegarta, Samuela Kossowskiego z Głogowy. Ostatni z rodu, Antoni Karol Korniakt w 1710 roku był w niewoli moskiewskiej^[15][16], a później przebywał na Śląsku gdzie zmarł przed 1718 rokiem. Sporządzona po III wojnie północnej dla celów podatkowych Rewizja Generalna Ziemi Przemyskiej zasańskiej z ok. 1713 roku określa włości jako „korniaktowszczyznę” i wykazuje we wsi: 22 chałupy, kmieci 5, zagrodników ćwierciowych 13, chałupników 4, karczmę zajezdną^[17]. Dobra Antoniego Korniakta były mocno obciążone kwotami zastawnymi, długi pod ich zastaw zaciągał już jego ojciec Karol Franciszek Korniakt. W rozstrzygnięcie roszczeń zaangażowany był wielokrotnie już od 1700 roku Trybunał Koronny lubelski. W 1700 roku dzierżawcą zastawnym został Mikołaj Głuchowski, w następnym roku po jego śmierci Antoni Głuchowski jego syn i w końcu wdowa po Antonim Aleksandra ze Starzechowskich po następnym mężu Wąsowiczowa. Decyzją Trybunału lubelskiego w 1706 roku pojawia się współdzierżawca Aleksander Ścibor Chełmski. Po 1710 roku Aleksander Ścibor Chełmski poślubia Magdalenę z Jelców, wdowę po Rafale Mieleckim. W 1718 roku Aleksander Chełmski spłaca kwoty zastawne Wąsowiczom i przejmuje całe Rogóżno i Korniaktów na własność. Po jego śmierci jedyną spadkobierczynią jest żona Magdalena. W 1721 roku właścicielką jest Magdalena z Jelców po trzecim mężu Rojowska^[18]. Po śmierci Jakuba Rojowskiego Magdalena wychodzi ponownie w 1728 za mąż za Józefa Nakwaskiego starostę sochaczewskiego. Zmarła ona bezpotomnie na wiosnę 1736 roku. Po jej śmierci rozpoczęła się trwająca niemal 20 lat batalia o spadek po niej między Józefem Nakwaskim a reprezentującym spadkobierców jej sióstr Janem hrabią z Siecina Krasickim.Batalia ta zakończyła się w 1755 roku ugodą, już po śmierci Nakwaskiego i Krasickiego. Sprawę komplikowało to że Nakwaski żeniąc się w 1738 roku z Eleonorą Potocką zabezpieczył jej posag na dobrach Rogóżno, Korniaktów, Pleszowice i Byków. W 1746 roku jako dziedzic występował Józef Nakwaski poseł, senator, a od 1744 roku kasztelan rawski. Z nim należy wiązać powstanie ostatniego drewnianego dworu w którym pomieszkiwał oraz założenie ogrodu włoskiego[13]. Zabudowania wsi ułożone były po wschodniej i zachodniej stronie drogi prowadzącej z Markowej do lasów korniaktowskich. Od północy ograniczał je gościniec prowadzący z Łańcuta do Sieniawy, od południa zaś inny gościniec wiodący z Łańcuta do Jarosławia – najpierw stary, a następnie wybudowany na początku panowania austriackiego nowy, tzw. cesarski. Józef Nakwaski zmarł w 1749 roku. Jedyne jego dziecko z Eleonorą z Potockich zmarło w niemowlęctwie. Dziedziczyły po nim wdowa i jedyna córka z pierwszego małżeństwa Salomea zamężna za Maciejem Sołtykiem synem kasztelana lubelskiego. W 1751 następuje podział klejnotów pozostałych po Magdalenie, a w 1755 roku Anna Krasicka wdowa po Janie zostaje skwitowana z wszystkich sum przez Eleonorę Nakwaską. Dobra Pleszowice i Byków w całości wracają do Krasickich. Rogóżno i Korniaktów pozostaje w rękach Nakwaskich^[19]. Dziedzicem Rogóżna na 6 lat zostaje Maciej Sołtyk, późniejszy kasztelan warszawski.

Około 1761 roku właścicielem został Franciszek Salezy Potocki, w owym czasie najbogatszy magnat Rzeczypospolitej zwany „królikiem Rusi”^[15], a po nim jego syn Stanisław Szczęsny Potocki^[20], który w 1775 roku pożyczył od Konstancji z Bekierskich Bielskiej 800 000 złotych pod zastaw klucza albigowskiego i 4 innych wsi^[21]. W 1786 roku klucz albigowski (Rogóżno, Albigowa, Kraczkowa z Cierpiszem, Wysoka, Handzlówka, Korniaktów)^[22] został przejęty przez Konstancję z Bekierskich, teraz już po następnym mężu Rogalińską, wojewodzinę inflancką. Sporządzony w związku z tym inwentarz wymieniał między innymi: oficynę dworską, zabudowania dworskie, karczmę zajezdną, karczmę oraz 51 chałup, kmieci 4 (jeden zbiegły), „ćwiertników” 5, zagrodników 43, komorników 4^[20][23]. Wójtem gromadzkim był Franciszek Kraus, a po nim Jan Cybula, podwójcim Antoni Surmacz^[23]. Kluczem zarządzał Tadeusz Łodzia Rogaliński. Właścicielka umarła we Lwowie w 1787 roku, a rok później jej mąż Kasper Rogaliński. Spadkobiercami byli małoletni synowie jej nieżyjącej już córki Teresy Bielskiej i Jana hr. Skarbka, Ignacy i Stanisław. Administratorem prawnym został wyznaczony dożywotnio ich ojciec Jan Skarbek. Jan Skarbek umarł w roku 1792, opiekę nad nieletnimi braćmi przejęła przyrodnia siostra ich ojca, Julianna Rzewuska. W rękach Skarbków wieś pozostawała do 1804 roku^[24].

W 1804 roku Ignacy Skarbek sprzedał Rogóżno Henrykowi Lubomirskiemu ulubieńcowi i wychowankowi Elżbiety Lubomirskiej. W 1806 roku w wyniku epidemii gorączki tyfoidalnej zmarły 42 osoby co stanowiło około 15% populacji. W 1820 roku wieś liczyła 52 domy^[25]. Poza tym były: dwór, folwark, lamus etc., oraz dwie karczmy. Wójtem był Antoni Pusz^[26]. Od 1825 wieś i folwark weszła w skład tworzonej przez Henryka Lubomirskiego Ordynacji Przeworskiej Lubomirskich. W latach 1847-48 w wyniku epidemii tyfusu i czerwonki zmarło 39 osób, a w sierpnuiu i wrześniu 1849 roku kolejne 23 osoby na cholerę przywleczoną do Galicji przez biorące w tłumieniu Wiosny Ludów na Węgrzech wojska rosyjskie. Administratorem folwarku Lubomirskich w drugiej połowie XIX wieku był Antoni Zabielski^[27] uczestnik Powstania Styczniowego. W posiadaniu Lubomirskich z Przeworska wieś pozostała do 1944 roku.

Powstały przystanek Rogóżno koło Łańcuta Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika w 1859 roku połączył wieś z Krakowem, a w 1861 ze Lwowem. Została również utworzona placówka pocztowa, a w późniejszych latach stacja telegraficzna.

Sport

• LKS Szarotka

Rozrywka

• Klub Muzyczny „Boss”

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Rogożno (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 676 .