Rogatek (roślina)

Rogatek
Ilustracja
Rogatek sztywny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Ceratophyllanae

Rząd

rogatkowce

Rodzina

rogatkowate

Rodzaj

rogatek

Nazwa systematyczna
Ceratophyllum L.
Sp. Pl. 2: 992. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 428, 1754[3]
Typ nomenklatoryczny

Ceratophyllum demersum L.[3]

Zbiorowisko rogatka sztywnego w rzece Drawie w Złocieńcu

Rogatek (Ceratophyllum L.) – rodzaj roślin w rodzinie rogatkowatych. Jest jedynym żyjącym rodzajem tej rodziny. W zależności od ujęcia systematycznego zaliczanych jest tu od 3[4] do wielu gatunków[4]. Według The Plant List po weryfikacji wszystkich taksonów w obrębie tego rodzaju wyróżnić należy cztery gatunki[5][6]. Rośliny te spotykane są w wodach słodkich na całym świecie z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych[4][6]. W Polsce występują trzy gatunki: rogatek sztywny C. demersum, krótkoszyjkowy C. submersum i skrzydełkowaty C. platyacanthum[7].

Rośliny te nie mają większego znaczenia ekonomicznego. Bywają uprawiane w akwariach i zbiornikach wodnych do natleniania wody. Czasem są też bardzo kłopotliwe, gdy w miejscach ekspansji lub inwazji intensywnie rozrastają się, utrudniając przepływ wód w kanałach żeglugowych lub zasilających elektrownie wodne[6]. Rośliny zapylane są przez wodę (hydrogamia) i nasiona przenoszone są także przez wodę[6].

Morfologia

Pokrój
Hydrofity całkowicie zanurzone w wodzie, o pędach długości do 80 cm, pozbawione korzeni, formujące pąki zimujące[4].
Liście
Silnie podzielone (1–4 razy), często sztywne i kruche[8], na brzegu ząbkowane. Wyrastają w okółkach po 6–8[4].
Kwiaty
Drobne, siedzące w kątach liści. Wsparte są okółkiem 8–15 równowąskich przysadek[6]. Kwiaty są jednopłciowe – w kolejnych węzłach rozwijają się przemiennie kwiaty męskie i żeńskie[4]. Kwiaty męskie występują skupione w główkach, kwiaty żeńskie – pojedynczo[2]. Pozbawione są okwiatu. Pręciki w liczbie (3) 10–20 (50) wyrastają spiralnie[4][6]. Pylniki są siedzące, otwierają się pęknięciami, łącznik między nimi jest przedłużony[6]. Zalążnia jest górna, utworzona z jednego owocolistka, zwieńczona wydłużoną szyjką z niewielkim, siedzącym znamieniem[4][6].
Owoce
Orzeszki z 2–3 kolcami i trwałą szyjką słupka[6], zawierające pojedyncze nasiona[4].

Systematyka

Rodzaj z monotypowej rodziny rogatkowatych, mającej niejasną pozycję w systemie. Analizy molekularne wskazują najczęściej jej siostrzaną pozycję w stosunku do dwuliściennych właściwych eudicots. Z drugiej strony istnieją skamieniałości przedstawiające rośliny o pośrednich cechach między rogatkowatymi i zieleńcowcami Chloranthales[6]. Pod koniec drugiego dziesięciolecia XXI wieku potwierdzono w szeregu analiz bliskie pokrewieństwo rogatkowców z zieleńcowcami[9], w niektórych badaniach wręcz wskazywano na siostrzaną relację tych rzędów, mających tworzyć wspólny klad (np. badania DNA mitochondrialnego[10] oraz morfologii[11]). Yang i in. (2020) stwierdzili, że w czasie jury najpierw oddzieliły się linie rozwojowe jednoliściennych, następnie magnoliowych, w czasie późnej jury – zieleńcowców, rogatkowców i w końcu już w kredzie nastąpiło różnicowanie w obrębie dwuliściennych właściwych[12].

Synonimy taksonomiczne[3]

Dichotophyllum Moench, Hydroceratophyllon Séguier, Revatophyllum Röhling

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do rodziny rogatkowatych (Ceratophyllaceae Gray), rzędu rogatkowców, kladu magnoliowych w obrębie okrytonasiennych[2]. Pozycja filogenetyczna rodzaju i rodziny jest problematyczna.

Wykaz gatunków

Wyróżniane są cztery gatunki (według niektórych źródeł nawet 30 na skutek podnoszenia do rangi gatunku jednostek niższej rangi)[5]:

  • Ceratophyllum demersum L. – rogatek sztywny – kosmopolityczny, występuje także w Polsce.
  • Ceratophyllum platyacanthum Cham. – rogatek skrzydełkowaty – znany z Europy i Azji, w Polsce bardzo rzadki.
  • Ceratophyllum submersum L. – rogatek krótkoszyjkowy – kosmopolityczny, występuje także w Polsce.
  • Ceratophyllum muricatum Cham. – występuje w Afryce, Azji i obu Amerykach.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-27] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
  4. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 385. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b Ceratophyllum. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-26].
  6. ↑ a b c d e f g h i j Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 212. ISBN 978-1-842466346.
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Zeng Liping, Zhang Ning, Ma Hong, Advances and challenges in resolving the angiosperm phylogeny, „Biodiversity Science”, 22 (1), 2014, s. 21, DOI: 10.3724/SP.J.1003.2014.13189 [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  10. ↑ Y. Qiu, L. Li, B. Wang, J. Xue, T.A. Hendry, R. Li, J.W. Brown, Y. Liu, G.T. Hudson, Z. Chen. Angiosperm phylogeny inferred from sequences of four mitochondrial genes. „J. Syst. Evol.”. 48, s. 391-425, 2010. DOI: 10.1111/j.1759-6831.2010.00097.x. 
  11. ↑ P.K. Endress, J.A. Doyle. Reconstructing the ancestral angiosperm flower and its initial specializations. „Am. J. Bot.”. 96, s. 22-66, 2009. 
  12. ↑ Lingxiao Yang i inni, Phylogenomic Insights into Deep Phylogeny of Angiosperms Based on Broad Nuclear Gene Sampling, „Plant Communications”, 1 (2), 2020, s. 100027, DOI: 10.1016/j.xplc.2020.100027, PMID: 33367231, PMCID: PMC7747974 [dostęp 2021-01-24] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Ceratophyllum Drawa dopływ Noteci Złocieniec.jpg
Autor: Traper Bemowski, Licencja: CC BY 3.0
Zarośla podwodne rogatka w rzece Drawie (dopływie Noteci) w Złocieńcu