Rohatyńcowate

Rohatyńcowate
Dynastinae[1]
MacLeay, 1819
Okres istnienia: eocen–dziś
Ilustracja
Golofa eacus
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstawonogi
Gromadaowady
Podgromadaowady uskrzydlone
Rządchrząszcze
Podrządchrząszcze wielożerne
Infrarządżukokształtne
Nadrodzinażuki
Rodzinapoświętnikowate
Podrodzinarohatyńcowate
Rohatyniec herkules (Dynastes hercules) – samiec (z lewej) i samica
Chalcosoma atlas
Samiec rohatyńca nosorożca.
Samiec Megasoma elephas
Xylotrupes socrates

Rohatyńcowate (Dynastinae) – podrodzina chrząszczy z rodziny poświętnikowatych (klasyfikowana niekiedy jako odrębna rodzina Dynastidae). Rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Żerują głównie na materiale roślinnym, żywym (fitofagi) lub martwym (saprofitofagi). W zapisie kopalnym znane od eocenu.

Morfologia

Owad dorosły

Chrząszcze te osiągają od 10 do 225 mm długości ciała (należą tu jedne z największych owadów[2]). Ubarwienie ich jest zwykle rudobrązowe, brązowe lub czarne. Dość powszechny jest wśród nich dymorfizm płciowy. W jego przypadku samce są większe i zaopatrzone w różnokształtne wyrostki (rogi) lub guzki na głowie, a czasem również na przedpleczu albo też samce wyróżniają się tylko powiększonymi stopami odnóży przedniej pary. U Phileurini i części gatunków z plemion Cyclocephalini i Pentodontini dymorfizmu płciowego brak jednak zupełnie[3].

Głowa ma zbudowane z dobrze wykształconych omatidiów (eukoniczne) oczy złożone podzielone występem policzka zwanym canthus. Czułki buduje dziesięć lub dziewięć członów, z których trzy ostatnie formują buławkę[3] o owalnym kształcie[4]. Nadustek może mieć przednią krawędź zaokrągloną, podwójnie piłkowaną, ściętą i krótko stępioną. Warga górna jest widoku od góry nakryta nadustkiem. Żuwaczki bywają różnie wykształcone, zwykle zaopatrzone są w ząbki lub płaty, ale u Cyclocephalini i niektórych Phileurini jedna z żuwaczek jest bezzębna[3].

Tułów ma tarczkę normalnie wykształconą, niepowiększoną. Tylne skrzydła przypominają budową te u rutelowatych i mają szeroko zakrzywione wierzchołki. Pierwszy skleryt aksillarny ma zredukowany odsiebny łuk, a trzeci skleryt aksillarny cechuje się wypukłym szczytem. Przetchlinki zatułowia są zmodyfikowane. Odnóża przedniej pary mają poprzeczne biodra. Odnóża środkowej pary mają na szczytach goleni po dwie, skierowane dośrodkowo, stykające się ze sobą i nieodseparowane od nasady stóp ostrogi. Stopy wszystkich par zwieńczone są empodiami i pazurkami. Te ostatnie zwykle są równych rozmiarów, ale u samców Cyclocephalini i niektórych Pentodontini pazurki przednich odnóży są powiększone[3].

Odwłok ma sześć widocznych z zewnątrz sternitów (wentrytów). Funkcjonalne przetchlinki odwłokowe występują w liczbie siedmiu par. Na błonach pleuralnych położone są przetchlinki pierwszych dwóch, trzech lub czterech segmentów odwłoka oraz segmentu siódmego. W przypadku pozostałych segmentów przetchlinki leżą na sternitach[3]. U większości gatunków na propygidium znajdują się poprzeczne bruzdki służące za narząd strydulacyjny[4].

Larwa

Larwami są pędraki o ciele wygiętym w kształt litery C. Czułki ich zbudowane są z czterech członów. Oczka larwalne wykształcone są tylko u niektórych gatunków; pozostałe są ślepe. Puszka głowowa ma wykształcony szew czołowonadustkowy. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną zrośnięte w malę. Na spodniej stronie żuwaczek leżą elementy aparatu strydulacyjnego. Odnóża są pięcioczłonowe, zwieńczone pazurkami. Przetchlinki mają postać sitkowatą[3].

Biologia i ekologia

Owady dorosłe żerują na różnych częściach roślin (fitofagi): kwiatach, owocach, nasionach, bulwach, wyciekającym soku. Niektóre gatunki afrykańskie nauczyły się wyjadać miód z uli pszczoły miodnej, często razem z czerwiem. Larwy żerują na martwym lub żywym materiale roślinnym, np. próchnie (kariofagi), próchnicy czy organach podziemnych[3][5].

Rozprzestrzenienie

Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie[4]. Kosmopolityczne zasięgi mają także plemiona Oryctini, Pentodontini i Phileurini. Cyclocephalini występują głównie w Nowym Świecie z jednym rodzajem afrykańskim. Ogólnie w Nowym Świecie występuje około 90 rodzajów należących do 6 plemion. Agaocephalini znane są tylko z krainy neotropikalnej. Hexodontini są endemitami Madagaskaru. Oryctoderini ograniczone są do krainy australijskiej i orientalnej[2]. W zachodniej Palearktyce większość gatunków rohatyńcowatych ograniczona jest rejonu śródziemnomorskiego. W Europie Środkowej występują tylko dwa gatunki: rohatyniec nosorożec i Pentodon idiota. W Polsce występuje tylko ten pierwszy[4], przy czym ograniczony jest w tym kraju do składowisk materiałów roślinnych jak kompostownie i przytartaczne wysypiska trocin[5]. P. idiota znany jest z regionów ościennych, tj. Słowacji i zachodniej Ukrainy[4].

Systematyka i ewolucja

Takson ten wprowadzony został w 1819 roku przez Alexandra Macleaya. Dzieli się go na 8 plemion[6][7][2] i 9 podplemion[7]:

  • plemię: Agaocephalini Burmeister, 1847
  • plemię: Cyclocephalini Laporte de Castelnau, 1840
  • plemię: Dynastini MacLeay, 1819
    • podplemię: Chalcosomina Rowland & Miller, 2012
    • podplemię: Dynastina MacLeay, 1819
    • podplemię: Xylotrupina Hope, 1838
  • plemię: Hexodontini Lacordaire, 1856
  • plemię: Oryctini Mulsant, 1842
  • plemię: Oryctoderini Endrödi, 1966
  • plemię: Pentodontini Mulsant, 1842
    • podplemię: Cheiroplatina Carne, 1957
    • podplemię: Dipelicina Carne, 1957
    • podplemię: Pentodontina Mulsant, 1842
    • podplemię: Pseudoryctina Carne, 1957
  • plemię: Phileurini Burmeister, 1847
    • podplemię: Cryptodina Burmeister & Schaum, 1840
    • podplemię: Phileurina Burmeister, 1847

W zapisie kopalnym znane są od eocenu. Z epoki tej pochodzą skamieniałości rodzajów Ligyrus i Oryctoantiquus[8][9].

Pod koniec XX wieku głównie wśród entomologów francuskich i włoskich pojawiać się zaczął trend do wynoszenia poszczególnych podrodzin Scarabaeidae, w tym rohatyńcowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane przez entomologów środkowoeuropejskich[10] i rzadko jest logicznie uargumentowane[11]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[12], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[6], traktują rutelowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[12][6].

Przypisy

  1. ↑ Dynastinae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c Brett C. Ratcliffe: Dynastinae. W: Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. 2001-2005. [dostęp 2020-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  3. ↑ a b c d e f g Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.
  4. ↑ a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 41-43.
  5. ↑ a b B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
  6. ↑ a b c Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
  7. ↑ a b Dynastinae MacLeay, 1819. W: BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-05-16].
  8. ↑ H.F. Wickham. New Miocene Coleoptera from Florissant. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, Harvard College”. 53, s. 423-494, 1914. 
  9. ↑ B.C. Ratcliffe, D.M. Smith. Oryctoantiquus borealis, new genus and species from the Eocene of Oregon, U.S.A., the world's oldest fossil dynastine and largest fossil scarabaeid (Coleoptera: Scarabaeidae: Dynastinae). „The Coleopterists Bulletin”. 59 (1), s. 127-135, 2005. 
  10. ↑ Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996. 
  11. ↑ Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
  12. ↑ a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.

Bibliografia

  • J. V. Staněk: Chrząszcze. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, 1990. ISBN 83-85817-29-8.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Dynastes hercules - Sankt-Peterburg.jpg
(c) Andrew Butko, CC BY-SA 3.0
Зоологический музей в Санкт-Петербурге. Дупляк-Геркулес
Chalcosoma atlas MuseumFurNaturkundeBerlin Scarabaeidae Dynastinae D185.jpg
Autor: Museum für Naturkunde, Licencja: CC BY 3.0
Species: Chalcosoma atlas, male individual, from the insect box scan project, edited for reuse by Kati
Xylotrupes socrates male (3240727971).jpg
Autor: Udo Schmidt from Deutschland, Licencja: CC BY-SA 2.0

Xylotrupes socrates Familie: Scarabaeidae Grösse: 43 mm Fundort: Thailand, Khao Lak leg. U.Schmidt, 2007, det. F. Vitali, 2017

Foto: U.Schmidt, 2007
Elephant Beetle Megasoma elephas Male Side 2699px.jpg
Autor: Photo by and (c)2007 Derek Ramsey (Ram-Man), Licencja: GFDL 1.2

Photograph of a male Elephant_Beetleen (Megasoma_elephas en ) feeding on Sugar caneen (Saccharum en ). Photo taken south of Tortuguero, Costa Rica on a banana plantation.

Camera and Exposure Details:
Camera: Nikon D50
Lens: Nikon Nikkor ED-IF AF-S DX 18-200mm f/3.5-5.6G VR
Exposure: 112mm (168mm in 35mm equivalent) f/10 @ 1/60 s. (200 ISO)
Golofa eacus.jpg
Autor: U.Schmidt, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Golofa eacus